Για τη μακεδονική γλώσσα


 

Για τη μακεδονική και την ελληνική εθνική γλώσσα

 

Δημήτρη Λιθοξόου

 

Ομιλία του Δημήτρη Λιθοξόου (Φλώρινα 17/9/2011) στην παρουσίαση του «Σύγχρονου Μακεδονικού-Ελληνικού Λεξικού», που εκδόθηκε από το Center Maurits Coppieters και τη Στέγη Μακεδονικού Πολιτισμού


Γιατί ο τίτλος «Σύγχρονο Μακεδονικό-Ελληνικό Λεξικό» εκνευρίζει και θυμώνει τους εθνικά Έλληνες;

Το «σύγχρονο» σημαίνει γλώσσες που χρησιμοποιούνται σήμερα, οπότε δεν υπάρχει θέμα παρεξήγησης και εμπλοκής σε φιλολογικές διαμάχες για γλωσσικά ζητήματα της αρχαιότητας.

Η μία από τις δύο γραφές είναι κυριλλική, επομένως συνειρμικά παραπέμπει στη μεγάλη οικογένεια των σλαβικών γλωσσών.

Το «ελληνικό» θεωρείται αναμφίβολα εθνικά ορθό και εξακολουθεί να παραμένει υπεράνω κάθε υποψίας.

Αυτό λοιπόν που ενοχλεί είναι η λέξη «μακεδονικό», καθώς θεωρείται από την ιδεολογικο-πολιτική κοινότητα του ελληνικού έθνους, λέξη κατατεθειμένη στην ελληνική εθνική αφήγηση (ή όπως θα έλεγα εγώ: είναι μία σημαντική ψηφίδα του ελληνικού εθνικού μύθου).

 

Δεν θα ασχοληθώ εδώ ξανά, με το ζήτημα της ονομασίας του μακεδονικού έθνους. Έχω μιλήσει και έχω γράψει γι αυτό, εξαντλητικά, στο παρελθόν. Και έχω εξηγήσει το δίκιο των Μακεδόνων.

Θέλω μόνο να προσθέσω τώρα, πως η ουσία του προβλήματος βρίσκεται στον τρόπο που κατανοούν την εθνική τους ταυτότητα οι Έλληνες.

Καθώς, σε τελευταία ανάλυση, μπορούμε πια να ορίσουμε σαν εθνικά Έλληνα, όποιον θεωρεί τον εαυτό του (με κάποιο τρόπο) ως απόγονο των αρχαίων Ελλήνων.

Αυτή η ανοησία, από πλευράς λογικής και γνώσης, αποτελεί δυστυχώς την ψυχή του ελληνικού Έθνους.

Και εξηγούμαι.

Οι εθνικά Έλληνες κατασκευάστηκαν διαχρονικά από το κράτος. Από το παλιό Βασίλειον της Ελλάδος και στη συνέχεια τη λεγόμενη Ελληνική Δημοκρατία. Στο ξεκίνημα του εγχειρήματος βρίσκεται ο Βαυαρός βασιλιάς Λουδοβίκος και ο γιος του Όθωνας, που ήρθε εδώ με τους γερμανούς αυλικούς, λόγιους και στρατιώτες του και αποφάσισε να βαπτίσει (σύμφωνα με τη ρομαντική αρχαιολατρία του) τους νέους ιθαγενείς υπηκόους του (τους Ρωμιούς, τους Αρβανίτες και τους Βλάχους) ως «απόγονους» των αρχαίων Ελλήνων.

 

Τα σχολεία του ελληνικού κράτους που δημιουργήθηκαν, προσπάθησαν από την αρχή να ξεριζώσουν τη ρωμαίικη, αρβανίτικη και βλάχικη γλώσσα των μαθητών τους και να τους διδάξουν τη νεκρή γλώσσα που υπήρχε γραμμένη στα αρχαία ελληνικά κείμενα και την ψευτο-χρησιμοποιούσαν ως τότε μόνο επαγγελματικά οι δεσποτάδες και οι γραμματικοί τους. Οι δημιουργοί του νέου Έθνους νόμιζαν πως όσες περισσότερες αρχαίες λέξεις νεκρανάσταιναν, τόσο και πιο πολύ θα έμοιαζαν οι ζωντανοί υπήκοοι με τους ενδόξους παλαιούς πεθαμένους. Ήταν το μεγάλο «κόλπο», μαζί με τη συστηματική παραχάραξη της ιστορίας του τόπου, για να πείσουν σιγά-σιγά τη Ρωμιοσύνη, την Αρβανιτιά και τη Βλαχιά, να απαρνηθούν τις λαϊκές γλώσσες και τους πολιτισμούς τους και να πολτοποιηθούν στο εθνικο-κρατικό ιδεολογικό χωνευτήρι, μαϊμουδίζοντας «ελληνιστί».

Αυτός ο πόλεμος κατά των λαϊκών γλωσσών, εφαρμόστηκε με κρατικό σχέδιο, από γενιές καθαρευουσιάνων εκπαιδευτικών, δασκάλων, καθηγητών και πανεπιστημιακών (αλλά και δημοσιογράφων), αυτών των μισθοφόρων του εθνικού κινήματος καθαρισμού και εξελληνισμού της γλώσσας.

Πριν λοιπόν ξεκινήσουν οι βαλκανικοί πόλεμοι για την εθνική επέκταση προς Βορρά, τα μετόπισθεν είχαν ήδη καθαριστεί γλωσσικά, σε μεγάλο βαθμό. Το 1911 μάλιστα είχε απαγορευτεί και συνταγματικά κάθε προσπάθεια για χρήση της ρωμαίικης ή δημοτικής γλώσσας σε οποιοδήποτε τομέα της διοίκησης.

Η συστηματική δίωξη της γλώσσας και του πολιτισμού των κατοίκων των νέων επαρχιών, ήταν εγγυημένη από το ελληνικό εθνικό κράτος, με την άφιξη των πρώτων κλιμακίων της νέας διοίκησης. Είχε έρθει η σειρά των καινούργιων υπηκόων, να γίνουν «απόγονοι» των αρχαίων Ελλήνων. Η εθνική ένταξη ήταν μονόδρομος. Και περνούσε πάντα από τη σκιά της Ολυμπίας και της Ακρόπολης.

Για να ξαναγυρίσω στο λεξικό, έχοντας υπόψη μας τα παραπάνω, βρίσκουμε στο βιβλίο καταγραμμένες 15.000 περίπου λέξεις της μακεδονικής εθνικής γλώσσας και την ερμηνεία τους στην ελληνική εθνική γλώσσα.

Είναι προφανές ότι μιλάμε για τις επίσημες γλώσσες δύο εθνικών κρατών, γλώσσες που καλλιεργούνται και αναπαράγονται από τα εκπαιδευτικά συστήματα των δύο χωρών.

Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις δύο γλώσσες, βρίσκεται στο ότι η επίσημη γλώσσα του μακεδονικού εθνικού κράτους έχει στηριχθεί στο γλωσσικό υλικό ενός λαϊκού πολιτισμού, ενώ η επίσημη γλώσσα του ελληνικού εθνικού κράτους δημιουργήθηκε σε εθνικά γλωσσικά εργαστήρια, για να αντικαταστήσει με τη βία τις λαϊκές γλώσσες και να επιβάλει στον πληθυσμό με την υποχρεωτική εκπαίδευση, το λεξιλόγιο μιας νεκρής γλώσσας, που βρισκόταν στα παλιά λεξικά.

 

Αυτή η συστηματική εκπαιδευτική προσπάθεια του ελληνικού εθνικού κράτους κρατάει περισσότερο από ενάμιση αιώνα. Το αποτέλεσμα είναι πως οι επτά από τις δέκα λέξεις που βρίσκουμε σήμερα στα λεξικά (στην περίπτωσή μας και στο λεξικό που παρουσιάζουμε εδώ), είναι επιλεγμένες ή κατασκευασμένες από παλιούς και νέους φιλόλογους του ελληνικού έθνους, στρατευμένους στην υπόθεση του εξελληνισμού της γλώσσας.

Μια δεύτερη σημαντική διαφορά ανάμεσα στις δύο εθνικές γλώσσες, είναι ότι η μεν μακεδονική χρησιμοποιεί κυριλλικούς (ή λατινικούς χαρακτήρες σα δεύτερη επιλογή) και φωνητική γραφή, η δε ελληνική χρησιμοποιεί ελληνικούς χαρακτήρες και την ονομαζόμενη «ιστορική» ορθογραφία.

Η μακεδονική είναι μια γλώσσα που τη γράφεις, όπως τη μιλάς. Η ελληνική είναι μια γλώσσα που αλλιώς τη μιλάς και αλλιώς τη γράφεις.

Οι λέξεις που βρέθηκαν στα λεξικά της αρχαίας ελληνικής, προφέρονταν από τους αρχαίους Έλληνες με διαφορετικό τρόπο, από αυτόν που τις προφέρουμε εμείς σήμερα. Αυτό έγινε δεκτό από το 15ο αιώνα, χάρη στο έργο του Ολλανδού Έρασμου, ενός κορυφαίου κλασικού λόγιου. Με εξαίρεση ωστόσο μια μικρή μειοψηφία που γνωρίζει το ζήτημα, οι εθνικά Έλληνες νομίζουν πως μιλάνε όπως οι υποτιθέμενοι αρχαίοι πρόγονοί τους.

Τα παιδιά μαθαίνουν λοιπόν στα ελληνικά σχολεία να γράφουν τις (περισσότερες) λέξεις με τρόπο άσχετο με την προφορά τους. Και να τις προφέρουν (και αυτό είναι το εθνικά τραγικό) διαφορετικά από ό,τι τις έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες.

Όσον αφορά τη γραφή, είναι νομίζω φανερό, πως ο μόνος λόγος που (με εξαίρεση την καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος) δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί καμιά μεταρρύθμιση, είναι η ίδια η ψυχή της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας. Παραμένουμε αλυσοδεμένοι με τους ελληνικούς χαρακτήρες και την «ιστορική» ορθογραφία, σε όλη τη ζωή μας ανορθόγραφοι, ψάχνοντας τα λεξικά για το «σωστό» και το «λάθος», επειδή υπάρχει ο κίνδυνος νεωτερίζοντας να μη «μοιάζουμε» στους αρχαίους.

Η προγονοπληξία είναι η σημαντικότερη πνευματική αρρώστια σε αυτή τη χώρα. Μοιάζει με καρκίνο που έχει απλωθεί και κατατρώει όλο το σώμα. Ένας καρκίνος που παραμένει αθεράπευτος, όσο ο πυρήνας της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας, οι «αρχαίοι», οι θεωρούμενοι «ένδοξοι ημών πρόγονοι», βρικολακιάζουν και κατασπαράζουν καθημερινά τους ζωντανούς.

 

Να με συμπαθάτε που ξεστράτισα λίγο, αλλά κουράστηκα τόσα χρόνια να ακούω από ημιμαθείς κρατικοδίαιτους καθηγητάδες,  τις γνωστές ανοησίες για την ιστορική συνέχεια της «ελληνικής» μας γλώσσα.

Εξ άλλου συνειδητοποίησα πως αυτό το κράτος κυνήγησε τη γλώσσα των προγόνων μου, τα ρωμαίικα και τα αρβανίτικα, πριν κυνηγήσει τη γλώσσα των Μακεδόνων.

 

Και τέλος, να πω πως λυπάμαι που σας μίλησα χρησιμοποιώντας αυτή τη γλώσσα, αλλά δυστυχώς αυτή μου μάθανε, με το χαστούκι και το χάρακα, στο σχολείο.

 

 

Το ελληνομακεδονικό λεξικό *

Δημήτρη Λιθοξόου

 

 


Η έκδοση ενός ελληνομακεδονικού λεξικού αποτελούσε τακτικό στόχο του οργανωμένου μακεδονικού κινήματος εδώ και δώδεκα χρόνια. Ο στόχος αυτός διατυπώθηκε στο μανιφέστο του Ουράνιου Τόξου, που ψηφίστηκε τον Ιανουάριο του 1997, με τη διευκρίνιση ότι πολιτική προτεραιότητα δινόταν στην καλλιέργεια και διάδοση της λόγιας εθνικής μακεδονικής γλώσσας, όπως αυτή αναπτύχθηκε στη Δημοκρατία της Μακεδονίας, κι όχι στη μελέτη των τοπικών μακεδονικών ιδιωμάτων των μειονοτικών περιοχών.

Ο συντάκτης του ελληνομακεδονικού λεξικού θα έπρεπε να γνωρίζει καλά τις δύο εθνικές γλώσσες, όπως αυτές διδάσκονται και αναπαράγονται μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα των δύο χωρών. Θα έπρεπε επίσης, μέσα από τα προσωπικά του βιώματα, να ήταν γνώστης των δύο γλωσσών σε επίπεδο καθημερινής ζωής. Οι προϋποθέσεις αυτές προσδιόριζαν το χώρο, στον οποίο θα βρισκόταν ο συγγραφέας. Ήταν εκείνος των εθνικά μακεδόνων πολιτικών προσφύγων από την Ελλάδα που ζούσαν για χρόνια στη Δημοκρατία της Μακεδονίας. Ανάμεσα σε αυτούς τους πρόσφυγες που μπορούσαν να επωμιστούν το έργο της δημιουργίας του ελληνομακεδονικού λεξικού, ένας είχε ξεκινήσει ήδη από μόνος του να το γράφει. Αυτός ο άνθρωπος ήταν ο Βάσκο Καρατζά.

 


Ο Βάσκο Καρατζά γεννήθηκε στην περιοχή Κορεστίων της Καστοριάς. Το χωριό του, το Ντάμπενι (Д'мбени), στα τελευταία χρόνια της οθωμανικής διοίκησης, αποτελούσε τσιφλίκι του Ομέρ Μπέη. Ήταν ένα μεγάλο χριστιανικό χωριό, 1.400 περίπου κατοίκων. Οι κάτοικοί του μιλούσαν μακεδόνικα και είχαν προσχωρήσει σχεδόν στο σύνολό τους στην εξαρχία. Το καλοκαίρι του 1903 είχαν πάρει μέρος στην αυτονομιστική επανάσταση του Ίλιντεν και είχαν γνωρίσει τα αντίποινα του αυτοκρατορικού στρατού και των μπασιμπουζούκων. Το Ντάμπενι λεηλατήθηκε και κάηκε. Μόνο τρία από τα 250 σπίτια του χωριού ξέφυγαν από τις φλόγες. Επτά άντρες και έξι γυναίκες σφαγιάστηκαν. Τον επόμενο χρόνο, το εξαρχικό Ντάμπενι γνώρισε τη βία των ελλήνων «μακεδονομάχων». Τον Αύγουστο του 1904, μια ελληνική μισθοφορική ομάδα εισέβαλε στο χωριό, τρομοκράτησε τους κατοίκους, σκότωσε τον εξαρχικό δάσκαλο και τέσσερις χωρικούς.



Μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στην Ελλάδα, το Ντάμπενι μετονομάστηκε σε Δενδροχώρι (το 1926) και στη συνέχεια σε Δενδροχώριον (το 1940).

Οι ελληνικές αρχές ασφαλείας είχαν χαρακτηρίσει την περίοδο του μεσοπολέμου, όλο τον πληθυσμό του χωριού, ως δεδηλωμένων σλαβικών φρονημάτων.

Την περίοδο της κατοχής 35 άτομα από το χωριό εντάχθηκαν στις γραμμές του ΣΝΟΦ. Μεταξύ των ετών 1945-1946 οι κάτοικοι του χωριού γνώρισαν τη βία του κρατικού μηχανισμού και των παρακρατικών. Δεκάδες δέρνονται, εννέα εξορίζονται, δύο δολοφονούνται. Κλέβονται εκατοντάδες ζώα, καίγονται 19 σπίτια και 78 αχυρώνες. Τριάντα άτομα κρύβονται σαν φυγόδικοι. Στο σταθμό χωροφυλακής του χωριού κρατούνται όμηροι για τρεις μήνες 22 γυναίκες.

Την περίοδο του εμφυλίου πολέμου 113 κάτοικοι του Ντάμπενι παίρνουν τα όπλα σαν οπλίτες ή αξιωματικοί του Δημοκρατικού Στρατού. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου, οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς.

Το 1951 απογράφονται στο σχεδόν έρημο χωριό, μόνο 19 άτομα. Το ελληνικό κράτος παραχωρεί τα επόμενα χρόνια τα σπίτια και τη γη των φυγάδων Μακεδόνων, σε εθνικόφρονες Βλάχους που φέρνει από την Ήπειρο.

Το 1975 από τους Μακεδόνες που κατάγονται από το Ντάμπενι βρίσκονται διασκορπισμένοι: 171 οικογένειες στην πόλη των Σκοπίων, 18 στα Μπίτολα και 15 σε άλλες πόλεις της Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Στη Σερβία ζούνε 4 οικογένειες, στη Σλοβενία 1, στη Βουλγαρία 15, στην Τσεχοσλοβακία 12, στη Ρουμανία 4, στη Σοβιετική Ένωση 5, στην Αλβανία 2. Έχουν επίσης μεταναστεύσει στην Αυστραλία 53 οικογένειες, στον Καναδά 53, στις Ηνωμένες Πολιτείες 64. Στην Ελλάδα έχουν απομείνει 19 οικογένειες στην πόλη της Καστοριάς, 5 στην Θεσσαλονίκη, 3 στην Αθήνα και 5 σε άλλες πόλεις της χώρας.

Ο Βάσκο Καρατζά, μπήκε στο Δημοκρατικό Στρατό το 1947 και πολέμησε στο Γράμμο μέχρι το τέλος του πολέμου το 1949. Πέρασε πρόσφυγας στη Σοβιετική Ένωση και στη συνέχεια πήγε στη Δημοκρατία της Μακεδονίας όπου εγκαταστάθηκε και δημιούργησε οικογένεια. Γνωρίζοντας καλά τόσο την ελληνική όσο και τη μακεδονική γλώσσα, δούλεψε σαν μεταφραστής και διερμηνέας. Δεν μπόρεσε να επιστρέψει στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπως χιλιάδες άλλοι Μακεδόνες, ως μη Έλληνας το γένος.

Τον γνώρισα για πρώτη φορά το 1993, όταν λίγοι άνθρωποι από την Ελλάδα επισκεφτήκαμε τη Μακεδονία για να δείξουμε στους Μακεδόνες ότι υπάρχουν έλληνες υπήκοοι που αναγνωρίζουν το δίκιο τους, ότι υπάρχουν άνθρωποι που γεννήθηκαν και ζουν στη γειτονική τους χώρα, που όχι μόνο δεν τους απειλούν με πόλεμο, αλλά τους θεωρούν φίλους.

Ο Βάσκο βοήθησε τη Αιμιλία Μαϊστόροβα στη μετάφραση του πρώτου βιβλίου μου στα μακεδόνικα και αργότερα ανέλαβε με δική του πρωτοβουλία να μεταφράσει το δεύτερο έργο μου, τον Ελληνικό Αντιμακεδονικό Αγώνα.

Το ελληνομακεδονικό λεξικό του, στην πρώτη ανέκδοτη - ηλεκτρονική του μορφή, μου στάθηκε τα τρία προηγούμενα χρόνια πολύτιμο βοήθημα στην έρευνα μου για τα μακεδονικά πράγματα.

Με ιδιαίτερη ικανοποίηση βλέπω λοιπόν το ελληνομακεδονικό λεξικό του Βάσκο Καρατζά τυπωμένο. Το θεωρώ υλοποίηση ενός πολιτικού στόχου στον οποίο μετείχα, αλλά και έργο ζωής ενός ανθρώπου που εκτίμησα, συνεργάστηκα, τιμώ τη μνήμη του, και θα είναι κοντά μου όποτε ξεφυλλίζω τις σελίδες του βιβλίου του.

 



* Διαβάστηκε στην παρουσίαση του ελληνομακεδονικού λεξικού στις 2 Ιουνίου 2009, στην Ένωση Ανταποκριτών Ξένου Τύπου. Την εκδήλωση επιχείρησε να διαλύσει πολυπληθής ομάδα της Χρυσής Αυγής που εισέβαλλε στην αίθουσα, κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, με την ανοχή της αστυνομίας που βρισκόταν έξω από το κτήριο. Επικεφαλής των εισβολέων βρισκόταν ο μετέπειτα βουλευτής της Χρυσής Αυγής Ηλία Παναγιώταρος.

 

Η μακεδονική γλώσσα στην απογραφή πληθυσμού του 1920

 

Δημήτρη Λιθοξόου

 


Τη 19η Δεκεμβρίου 1920 πραγματοποιήθηκε η γενική απογραφή του πληθυσμού του ελληνικού κράτους και των ελλήνων υπηκόων που βρίσκονταν στην αλλοδαπή. Η απογραφή αυτή ήταν η πρώτη πλήρης καταγραφή των κατοίκων των νέων επαρχιών του ελληνικού βασιλείου (και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους) καθώς η «Απαρίθμησις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος» που διεξήχθη από τον ελληνικό στρατό το Σεπτέμβριο του 1913 παρείχε μόνο πληροφορίες για τον αριθμό των κατοίκων ανά οικισμό και διάκριση κατά φύλο.

Το απογραφικό δελτίο το οποίο χρησιμοποιήθηκε περιελάμβανε ερωτήματα για το όνομα, το επώνυμο, την ηλικία, τον τόπο γεννήσεως, την υπηκοότητα, τη δημοτικότητα, την οικογενειακή κατάσταση, την εκπαίδευση, το επάγγελμα ή την πιθανή ανεργία, χαρακτηρισμό των τυφλών και των κωφαλάλων και πληροφορίες για τα μέλη των οικογενειών που είχαν μεταναστεύσει στο εξωτερικό. Επίσης υπήρχαν ιδιαίτερες ερωτήσεις για τη θρησκεία και τη γλώσσα των απογραφέντων.

Η σχετική ερώτηση για τη θρησκεία ήταν: «Ποίον είνε το θρήσκευμά σου; Αν είσαι Χριστιανός να γράψης και το δόγμα εις το οποίον ανήκεις, δηλ. αν είσαι ορθόδοξος, σχισματικός, καθολικός ή διαμαρτυρόμενος».

Η δε ερώτηση για τη γλώσσα είχε ως εξής: «Ποία είνε η μητρική σου γλώσσα δηλ. ποία είνε η γλώσσα την οποίαν έμαθες από μικρός και την οποίαν ομιλείς εις την οικίαν σου. Εάν η μητρική σου γλώσσα δεν είνε η ελληνική, γνωρίζεις και την Ελληνικήν; (ναι ή όχι)» [1].


Όπως καταλαβαίνει ο καθένας, με ένα τέτοιο ερωτηματολόγιο, η ελληνική διοίκηση συγκέντρωσε όλα τα απαραίτητα στοιχεία που χρειαζόταν για τη χάραξη πολιτικής. Στα ζητήματα δε των γλωσσικών και θρησκευτικών μειονοτήτων, είχε πλέον μια πλήρη εικόνα του θρησκευτικού και γλωσσικού χάρτη του πληθυσμού των προσαρτηθέντων εδαφών μετά τους δύο βαλκανικούς και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, και μάλιστα στο μικρό επίπεδο του κάθε οικισμού χωριστά.

Τα αναλυτικά αποτελέσματα της απογραφής που δημοσιεύτηκαν, όσα δηλαδή αφορούσαν πληροφορίες ανά οικισμό, περιορίστηκαν τελικά στον πραγματικό πληθυσμό κατά φύλο, στον οποίο όμως υπολογιζόταν και ο αριθμός των στρατευμένων και ευρισκομένων στην Μικρά Ασία.

Οι  πληροφορίες που αφορούσαν τη γλώσσα και τη θρησκεία είχε αποφασιστεί να δημοσιευτούν ανά γεωγραφικό διαμέρισμα. Γι’ αυτό το λόγω είχε προγραμματιστεί η  δημοσίευση δέκα τόμων, ένα για κάθε διαμέρισμα: «Στερεά Ελλάς και Εύβοια, Θεσσαλία και Άρτα, Ιόνιοι Νήσοι, Κυκλάδες Νήσοι, Πελοπόννησος, Μακεδονία, Ήπειρος, Νήσοι Αιγαίου, Κρήτη, Δυτική Θράκη». Με κυβερνητική όμως απόφαση, δόθηκε εντολή να δημοσιευτούν μόνοι οι πέντε πρώτοι από τους προαναφερόμενους τόμους. Το ελληνικό κράτος δεν άντεχε να ανακοινώσει τα στοιχεία της απογραφής για τη γλώσσα και τη θρησκεία των νέων υπηκόων του που ζούσαν στη Μακεδονία και τη Θράκη. Αν το έπραττε, χωρίς να παραχαράξει τους αριθμούς, θα εμφανιζόταν να έχει κατακτήσει περιοχές όπου είτε δεν υπήρχαν ορθόδοξοι ελληνόφωνοι, είτε οι τελευταίοι αποτελούσαν μειονότητα



Το πόσο σημαντικό ήταν το ζήτημα, φαίνεται από το γεγονός πως δεν δόθηκαν στη δημοσιότητα ούτε τα συγκεντρωτικά στοιχεία της επικράτειας που αφορούσαν τη θρησκεία και τη γλώσσα των κατοίκων.

Οι πολιτικοί και πνευματικοί ηγέτες του ελληνικού έθνους υποστηρίζουν με πάθος πως δεν υπάρχει μακεδονικό έθνος. Στο επιχείρημα ότι το έθνος αποτελεί μια ιδεολογική κοινότητα (ηλικίας δύο αιώνων) και ένας λαός μέσα από ιδεολογικούς ατραπούς μπορεί να αυτοανακηρυχθεί σε έθνος, όπως συνέβη το 19ο αιώνα με τους Έλληνες και στις αρχές του 20ου με τους Μακεδόνες [2], ανταπαντούν – αυθαίρετα  μεν αλλά πιστεύοντάς το – πως τα έθνη υπάρχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια και εδράζονται σε βασικά πολιτισμικά στοιχεία, το κυριότερο δε εξ αυτών είναι η γλώσσα. Συνεχίζοντας το συλλογισμό τους, ισχυρίζονται πως η μακεδονική γλώσσα, δεν αποτελεί χωριστή γλώσσα, αλλά μία διάλεκτο της βουλγαρικής. Επομένως είναι αδύνατο να υπάρχει μακεδονικό έθνος, χωρίς να υπάρχει μακεδονική γλώσσα.

 

Ακόμα και εάν μπει κάποιος καλόπιστος σε αυτή τη λογική και θελήσει να μελετήσει το ζήτημα, θα δει πως εκτός των Ελλήνων και των Βουλγάρων, η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα των γλωσσολόγων θεωρεί τη μακεδονική ως ιδιαίτερη γλώσσα που ανήκει στην ευρύτερη ομάδα των νότιων σλαβικών γλωσσών.

 


Ο έλληνας εθνικιστής είναι όμως είναι ιδιαίτερα πείσμων και ισχυρογνώμων. Εφ’ όσον η πολιτική και πνευματική ηγεσία των Ελλήνων δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη της μακεδονικής γλώσσας, γι’ αυτόν η μακεδονική γλώσσα δεν υπάρχει.

Στα τέλη του 1994, μελετώντας στη βιβλιοθήκη της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος, τα δημοσιευμένα (αλλά εμφανώς παραχαραγμένα) στοιχεία για τη γλώσσα των κατοίκων των πέντε νοτίων γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας, βρήκα μία πληροφορία εξαιρετικής σημασίας, μία απόδειξη που τίναζε στον αέρα το βασικό επιχείρημα της πολιτικής και ιδεολογική επίθεσης του ελληνικού έθνους, στη σύγχρονη φάση του μακεδονικού ζητήματος. Ξεφυλλίζοντας τον τόμο «Απογραφή του πληθυσμού της Ελλάδος κατά την 19η Δεκεμβρίου 1920 / αποτελέσματα δια Θεσσαλίαν και Άρταν, Αθήνα 1929», φτάνοντας στις σελίδες 181-182 που αφορούν το νομό Τρικάλων βρήκα  ένα πίνακα που περιείχε τα εξής στοιχεία:

Γλώσσα

Παίδευσις

Φύλον

Πραγματικός

πληθυσμός

Ορθόδοξοι

Σχισματικοί

Mουσουλμάνοι

Ισραηλίται

Μακεδονική

Macédonienne

Εγγράματοι

Άρρενες

17

17

-

-

-

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

17

17

-

-

-

Αγράμματοι

Άρρενες

20

20

-

-

-

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

20

20

-

-

-

Μη δηλωθείσα

Άρρενες

-

-

-

-

-

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

-

-

-

-

-

Σύνολον

Άρρενες

37

37

-

-

-

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

37

37

-

-

-

Εξ ων γνωρίζουσι

και Ελληνικήν

Άρρενες

11

11

-

-

-

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

11

11

-

-

-

Σερβική

Serbe

Εγγράματοι

Άρρενες

14

12

-

2

-

Θήλεις

1

1

-

-

-

Σύνολον

15

13

-

2

-

Αγράμματοι

Άρρενες

12

4

-

7

1

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

12

4

-

7

1

Μη δηλωθείσα

Άρρενες

-

-

-

-

-

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

-

-

-

-

-

Σύνολον

Άρρενες

26

16

-

9

1

Θήλεις

1

1

-

-

-

Σύνολον

27

17

-

9

1

Εξ ων γνωρίζουσι

και Ελληνικήν

Άρρενες

19

16

-

2

1

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

19

16

-

2

1

Βουλγαρική

Bulgare

Εγγράματοι

Άρρενες

176

35

140

1

-

Θήλεις

1

1

-

-

-

Σύνολον

177

36

140

1

-

Αγράμματοι

Άρρενες

41

17

23

1

-

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

41

17

23

1

-

Μη δηλωθείσα

Άρρενες

-

-

-

-

-

Θήλεις

-

-

-

-

-

Σύνολον

-

-

-

-

-

Σύνολον

Άρρενες

217

52

163

2

-

Θήλεις

1

1

-

-

-

Σύνολον

218

53

163

2

-

Εξ ων γνωρίζουσι

και Ελληνικήν

Άρρενες

212

49

163

-

-

Θήλεις

0

-

-

-

-

Σύνολον

212

49

163

-

-

 



Όπως καταλαβαίνει κάθε νοήμων άνθρωπος, η είδηση [3] που κρύβεται σε αυτόν τον πίνακα είναι καταλυτική για την αποδόμηση του ελληνικού εθνικού μύθου στο μακεδονικό ζήτημα. Μακεδονική γλώσσα, διάφορη της βουλγαρικής και της σερβικής, υπάρχει και οι ομιλούντες αυτή τη γλώσσα στην Ελλάδα έχουν επίσημα καταγραφεί από το ελληνικό κράτος κατά την απογραφή του 1920. Παρότι το ελληνικό έθνος είχε κρύψει καλά αυτό το μυστικό, κάποιος ξέχασε να σχίσει μία σελίδα από ένα παλιό και σπάνιο βιβλίο.

Οι Μακεδόνες (καθώς επίσης οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι) που βρίσκονται στο νομό Τρικάλων το Δεκέμβριο του 1920, είναι προφανώς οικονομικοί μετανάστες της εποχής που έχουν κατέβει να δουλέψουν στη Θεσσαλία. Στις ελληνικές πηγές που αναφέρονται στην ένοπλη διαμάχη της περιόδου 1904-1908 στη Μακεδονία, συναντάς αποσπάσματα που σχολιάζουν τον «ύποπτο» ρόλο αυτών των εργατών γης, ξυλοκόπων, καρβουνιάρηδων κλπ. που πήγαιναν να δουλέψουν στην Ελλάδα και οι οποίοι θεωρούνται ως πιθανοί πράκτορες των μακεδόνων αυτονομιστών. Πολλοί από αυτούς παρακολουθήθηκαν από τις ελληνικές αρχές ασφαλείας, τρομοκρατήθηκαν και φυλακίστηκαν. Το ότι πρόκειται για οικονομικούς μετανάστες προκύπτει επίσης από το γεγονός πως δεν υπάρχει ούτε μία γυναίκα μεταξύ των 37 ατόμων που μιλούν μακεδονικά.

πό αυτούς τους Μακεδόνες, εγγράμματοι είναι δεκαεπτά. Έντεκα από αυτούς γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα, που σημαίνει πως σαν παιδιά πήγαν σε πατριαρχικό σχολείο. Υπάρχουν όμως και έξι εγγράμματοι που δεν ξέρουν ελληνικά, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι έμαθαν γράμματα σε εξαρχικό σχολείο.

Το επίσημο αυτό ντοκουμέντο του ελληνικού κράτους, αποδεικνύει ότι η μακεδονική γλώσσα δεν «κατασκευάστηκε στα γλωσσικά εργαστήρια των Σκοπίων» στα τέλη της δεκαετίας του 1940, όπως υποστηρίζει ο ελληνικός εθνικισμός δια του θεσμικά αρμοδίου εκπροσώπου του, γλωσσολόγου και πρύτανη του πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Μπαμπινιώτη. Η μακεδονική γλώσσα έχει επισήμως αναγνωρισθεί από το ελληνικό κράτος, πριν οι σύγχρονοι κορυφαίοι έλληνες διαμορφωτές της κοινής γνώμης γεννηθούν.

[1] Μιχαήλ Χουλιαράκη, Γεωγραφική, διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδος 1821-1971, τόμος Γ΄, Αθήναι 1976, σελ. 363.

[2] Όπως προκύπτει από μία εξαντλητική έρευνα, που έκανα με τη μηχανή αναζήτησης που υπάρχει στην ιστοσελίδα του Elis Island, κατά την άφιξή τους στις Ηνωμένες Πολιτείες δήλωσαν μεταξύ των ετών 1897-1924, στην εκεί υπηρεσία υποδοχής των μεταναστών, ότι είναι εθνικά Μακεδόνες 8608 άτομα. Από αυτούς οι 7.300 περίπου μετανάστευσαν μέχρι και το 1912, πριν δηλαδή τους βαλκανικούς πολέμους και τον κατακερματισμό της Μακεδονίας. Επομένως η ύπαρξη μακεδονικού έθνους, με καταγεγραμμένα χιλιάδες ονοματεπώνυμα ατόμων που δήλωσαν ότι ανήκουν σε αυτό, την ηλικία τους και τον οικισμό που ζούσαν, έχει συμβεί μια γενιά πριν αναλάβει ο Τίτο την ηγεσία της Γιουγκοσλαβίας.

[3] Πρώτη ανακοίνωσή μου στο περιοδικό Зора, τεύχος 6, Ιανουάριος 1995.


 

Η μητρική γλώσσα των κατοίκων του ελληνικού τμήματος της Μακεδονίας πριν και μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών

 

Δημήτρη Λιθοξόου

 


Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Θέσεις (τεύχος 38) στις αρχές του 1992. Την περίοδο εκείνη το Καθεστώς στην Ελλάδα είχε ξεσηκώσει το ελληνικό έθνος κατά του νεοσύστατου μακεδονικού κράτους. Στα συλλαλητήρια εναντίον των «Σκοπιανών» στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη συγκεντρώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες. Το σύνολο σχεδόν των πανεπιστημιακών, των δεσποτάδων, των δημοσιογράφων, των συγγραφέων και των πολιτικών του τόπου, αφιόνιζε με ψέματα το λαό. Αυτό που καθημερινά λεγόταν στα μπαλκόνια, γραφόταν στον τύπο, ακουγόταν στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, ήταν πως η Μακεδονία κατοικείται από την εποχή του Φίλιππου και του Αλέξανδρου μόνο από Έλληνες, απόγονους των αρχαίων. Οι λίγοι που διαφωνούσαν, σώπαιναν τρομαγμένοι.

Η συστηματική προπαγανδιστική δουλειά που είχε γίνει τις προηγούμενες δεκαετίες, είχε σχεδόν εξαφανίσει τα γραπτά ίχνη για το γλωσσικό παρελθόν της Μακεδονίας. Το πρόβλημα το είχα αντιμετωπίσει μερικά χρόνια νωρίτερα, καθώς ήμουν ο πρώτος που είχε αρχίσει να ερευνά το ζήτημα της γλωσσικής σύνθεσης του πληθυσμού της Ελλάδας, το παρελθόν των μειονοτήτων. Είχα μάλιστα δημοσιεύσει τα πρώτα μου κείμενα για το Φαλμεράγιερ, τους Βλάχους, τους Τσιγγάνους και το μακεδονικό. Και είχα αρχίσει να ενοχλώ την εθνικά σκεπτόμενη (σχεδόν στο σύνολό της) διανόηση της χώρας.

Το άρθρο μου για την απογραφή του Χιλμή Πασά, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Τετράδια (τεύχος 21), στα τέλη του 1988, με είχε οδηγήσει σε ρήξη με τα άλλα μέλη της συντακτικής επιτροπής, παλιούς φίλους και συναγωνιστές. Είχα υπερβεί τα εθνικά εσκαμμένα.

Γεννημένος και μεγαλωμένος στην Αθήνα, το μακεδονικό το είχα προσεγγίσει μόνο μέσα από τα παλιά βιβλία. Στη συνέχεια απόκτησα πρόσβαση σε κάποια αρχεία. Τότε τα πράγματα έγιναν πολύ πιο καθαρά.

Όταν έγραψα το κείμενο για τις Θέσεις, είχα αρχίσει να σχηματίζω μια σχετικά καλή εικόνα για το νεότερο παρελθόν της Μακεδονίας, όσον αφορά τη γλώσσα, τη θρησκεία και τα εθνικά φρονήματα των κατοίκων της. Και είχα φτάσει στο συμπέρασμα για την ύπαρξη σημαντικής μειονότητας, που είχε υποστεί μεγάλες διώξεις από το ελληνικό κράτος. Το όνομα της, σύμφωνα με τις ελληνικές πηγές ήταν: Σλάβοι, Σλαβόφωνοι, Σλαβομακεδόνες, Μακεδονοσλάβοι.

Αυτές οι λέξεις το 1992-1993 ήταν εθνικά απαγορευμένες στην Ελλάδα. Η ελληνική αστυνομία φρόντισε εκείνη τη χρονική περίοδο να στείλει στα δικαστήρια, σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις, μέλη αριστερών οργανώσεων που σε προκηρύξεις ή σε αφίσες τους είχαν υπερασπιστεί τους Σλαβομακεδόνες.

Επίσημα και σύμφωνα με την ελληνική εθνική ιδεολογία, δεν υπήρχαν τότε Σλαβομακεδόνες στην Ελλάδα. Όποιος υποστήριζε κάτι τέτοιο, αντιμετώπιζε την τιμωρία του κράτους.

Αυτά λοιπόν ίσχυαν όταν εγώ δημοσίευσα το κείμενο για τη «μητρική γλώσσα των κατοίκων του ελληνικού τμήματος της Μακεδονίας πριν και μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών».

Ήταν το δεύτερο άρθρο, μετά το προαναφερόμενο δικό μου για την απογραφή του Χιλμή Πασά στα Τετράδια, που αποκάλυπτε την αλήθεια για τις αλχημείες των απογραφών. Το επιπλέον στοιχείο ήταν πως για να αναδείξω τα χαλκευμένα απογραφικά στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, προχώρησα σε μελέτη κάθε χωριού χωριστά και στη συνέχεια στην ομαδοποίηση αυτών των πληροφοριών.

Παρ’ ότι ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη δουλειά, αποδείχτηκε εξαιρετικά αποτελεσματική μέθοδος για να τελειώνεις (στο επίπεδο τουλάχιστον της λογικής) με τις γενικολογίες και αοριστολογίες όλων εκείνων που διαμόρφωναν τη λαϊκή συνείδηση. Το ίδιο έκανα στη συνέχεια για όλες τις μειονότητες. Μελέτη χωριό-χωριό. Ήταν το αντίδοτο στην ημιμάθεια και ψευδολογία των Κρατούντων.

Το κείμενο που έγραψα το 1992 λειτούργησε πολιτικά, προβλημάτισε αρκετούς ανθρώπους, συζητήθηκε. Τα στοιχεία του άρχισαν να χρησιμοποιούνται σταδιακά σε έναν αντίλογο που ορθώθηκε απέναντι στην κυρίαρχη άποψη.

Δεν πέρασε πολύς καιρός, από τότε που το έγραψα, μέχρι που γνώρισα τους ανθρώπους εκείνους στους οποίους αναφερόταν. Οι ίδιοι μου εξήγησαν, πως ονόμαζαν πάντα εαυτούς Μακεδόνες. Το Σλαβομακεδόνες δεν το χρησιμοποιούσαν. Δεν το έλεγαν ούτε οι πατεράδες τους, ούτε οι παππούδες τους. Το είχαν ακούσει μόνο από κάτι παλιούς αριστερούς. Μάλιστα το θεωρούσαν προσβλητικό. Με τη σειρά μου, τους εξήγησα την άγνοια μου, ως Νότιου, δεν τους ξαναείπα Σλαβομακεδόνες και το πράγμα τέλειωσε εκεί.

Το ελληνικό κράτος, που δεν δεχόταν την ύπαρξη τους, όταν περνώντας τα χρόνια αναγκάστηκε να αλλάξει γραμμή, κάτω και από την πίεση του αγώνα των ακτιβιστών Μακεδόνων, είπε πως αυτοί είναι λίγοι και (τέλος πάντων) δεν είναι Μακεδόνες. Το πολύ-πολύ θα ανέχεται να ονομάζονται δίγλωσσοι Σλαβομακεδόνες.

Επειδή στο άρθρο αυτό, μιλούσα για Σλαβομακεδόνες, η εθνική κουτοπονηριά του επέτρεψε να περάσει στην ακαδημαϊκή Βιβλιογραφία. Ωστόσο ο σημερινός αναγνώστης, είκοσι χρόνια μετά, μπορεί (και πρέπει) να το διαβάσει, απλώς αλλάζοντας τις λέξεις. Όπου γράφει για Σλαβόφωνους, Μακεδονοσλάβους και Σλαβομακεδόνες, μπορεί να τα αντικαταστήσει με τη λέξη Μακεδόνες. Έτσι το κείμενο ξαναγίνεται εθνικά ενοχλητικό (ευτυχώς).

Το άρθρο αυτό έθεσε επίσης, για πρώτη φορά, ένα ζήτημα που τελευταία συζητήθηκε πολύ. Τα λεγόμενα greek statistics και την, παγκοσμίως πλέον γνωστή, αναξιοπιστία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδας. Μόνο που τα έθεσα πριν δυο δεκαετίες. Και ήμουν μόνος. Τότε, για να καλύψουν τις στατιστικές απάτες, με συκοφάντησαν, με τα γνωστά περί πουλημένου και πράκτορα. Τώρα πολλοί γνωρίζουν ότι οι άνθρωποι της στατιστικής υπηρεσίας, ως στελέχη του Έθνους, διαχρονικά, πολλές φορές,  εκτελούσαν (και) υπηρεσία συγκάλυψης, παραπληροφόρησης και εξαπάτησης της κοινής γνώμης, παρέχοντας χαλκευμένα στοιχεία.

Για τα πληθυσμιακά της Μακεδονίας, έγραψα αρκετές φορές από τότε, αναλυτικά, κατά περιοχή, προσθέτοντας πολλά νέα στοιχεία που στο μεταξύ συγκέντρωσα και διόρθωσα διάφορα μικρά λάθη, που είχα κάνει παλιότερα. Όλα αυτά, υπάρχουν πια δημοσιευμένα εδώ, σε αυτό το σάιτ. Ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται μπορεί να τα βρει και να τα διαβάσει.

Έχω ακόμα στο αρχείο μου ανέκδοτο μεταπολεμικό υλικό, εξαιρετικού ιστορικού ενδιαφέροντος, που δεν έχω επεξεργαστεί. Είναι κάτι που αν ζήσω, και έχω την πνευματική διαύγεια, το χρόνο και τη διάθεση, θα το κάνω στο μέλλον.

Το κείμενο ωστόσο που ακολουθεί, το κείμενο των Θέσεων, είναι το πρώτο που γράφηκε, πάνω στο θέμα που πραγματεύεται. Και μάλιστα τυπώθηκε σε ιδιαίτερα ζόρικους καιρούς. Δεν ασχολήθηκε μόνο με την ιστορία, αλλά συνέβαλε λίγο και στη διαμόρφωσή της.

 

 

Δημήτρης Λιθοξόου

7 Μαρτίου 2011

 

Υ.Γ. Όπου αναφέρω "ελληνόφωνους" και "ελληνική γλώσσα", το σωστό είναι πως πρόκειται για Ρωμιούς και ρωμαίικη γλώσσα.

 

Το θέμα της εργασίας αυτής αποτελεί θεμελιώδες κεφάλαιο, όχι μόνο για την κατανόηση του μακεδονικού ζητήματος (του τόσο «ανύπαρκτου» ώστε μέσα σε ένα χρόνο γέμισε η χώρα μακεδονολόγους) αλλά και ως παράδειγμα για τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα στα ιστορικά γεγονότα και την ιδεολογική λειτουργία της «εθνικής ιστορίας». Την αποκάλυψη δηλαδή των χαλκευμένων πληροφοριών που ως αναπόσπαστα κομμάτια του παζλ, μαζί με τις ιδεολογικές ψηφίδες, συγκροτούν τον εθνικό μύθο που διδάσκει, εμπνέει και οδηγεί το «γένος».

Η έρευνα που ακολουθεί και αποτελεί το επόμενο βήμα των δύο δημοσιευμάτων μου για το μακεδονικό ζήτημα [1] στηρίζεται σε μια ευρύτερη ανέκδοτη δουλειά.

Εκείνο που θέλω να δείξω εδώ είναι πως όλες οι επίσημες απογραφές πληθυσμού του ελληνικού κράτους για τη μητρική γλώσσα των κατοίκων του είναι προκατασκευασμένες και γεμάτες χοντρά ψέματα. Πολιτικές σκοπιμότητες, λόγοι εσωτερικής ασφάλειας, διπλωματικών ελιγμών στο εξωτερικό και προπαγανδιστικές ανάγκες για τη διαμόρφωση του εθνικού φρονήματος του λαού, υποχρέωσαν την στατιστική υπηρεσία να κατασκευάσει το αποδεικτικό υλικό που θα θεμελίωνε την άποψη ότι στον τόπο αυτό κατοικούσε ένας πληθυσμός στην συντριπτική πλειοψηφία ελληνόφωνος [2].

Φαίνεται μάλιστα ότι από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 και μετά, εντός των ορίων του ελληνικού κράτους, δεν υπάρχει επίσημα κανείς που να έχει άλλη μητρική γλώσσα πλην της ελληνικής. Στις απογραφές πληθυσμού του 1961, 1971, 1981 και 1991, η διάκριση των υπηκόων σύμφωνα με τη γλώσσα τους αγνοήθηκε. Δεν ήταν μόνο οι κυβερνητικές εντολές αλλά και η σύμφωνη γνώμη του συνόλου σχεδόν του πολιτικού κόσμου. Η αντοχή των κεφαλαίων των απογραφών των ετών 1928, 1940, 1951, που αφορούν τη μητρική γλώσσα των κατοίκων της Μακεδονίας, σε μια συγκριτική εξέταση με τη βοήθεια ορισμένων αξιόπιστων δημοσιευμένων και ανέκδοτων πηγών, αποτελεί το ένα μέρος της εργασίας. Το δεύτερο είναι κάποιες δικές μου εκτιμήσεις για τους πραγματικούς αριθμούς της γλωσσικής μακεδονικής Βαβέλ και τις ιστορικές αλλαγές που συντελέστηκαν μετά τους βαλκανικούς πολέμους και την ανταλλαγή των πληθυσμών.

1. Οι στατιστικές του ελληνικού υπουργείου εξωτερικών (1900-1902)

 

Πρόκειται για ανέκδοτα στοιχεία σχετικά με τον πληθυσμό των μακεδονικών καζάδων, του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, που βρίσκονται σήμερα στο αρχείο του Στέφανου Δραγούμη [3].

Πληροφορίες αντλημένες από ελληνική πηγή, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί διαφέρουν πολύ από τις δημοσιευμένες την εποχή εκείνη επίσημες στατιστικές της ελληνικής προπαγάνδας.

 


 

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

 

 

ποσοστό %

καζάς

πληθυσμός

μουσουλμάνοι

εξαρχικοί Βούλγαροι

πατριαρχικοί ορθόδοξοι

Θεσσαλονίκης

135.000

25,0

3,1

37,5

Κασσανδρείας

43.701

6,8

-

93,2

Λαγκαδά

51.028

55,5

4,4

40,1

Αβρέτ Ισάρ

38.040

52,0

42,4

1,6

Δοϊράνης

26.532

75,5

15,6

6,6

Γευγελής

44.196

39,2

22,1

33,3

Τίκφες

39.210

50,4

49,4

0,2

Βοδενών

35.222

42,8

16,3

40,2

Γενιτζών

34.957

47,9

10,0

40,5

Βεροίας

37.522

17,4

4,5

71,9

Κατερίνης

22.189

15,5

-

83,0

Αγίου Όρους

7.371

-

-

51,0

Σερρών

94.125

31.5

10,9

51,9

Νεβροκοπίου

72.175

55,4

37,9

5,2

Δεμίρ Ισάρ

42.640

37,6

42,0

17,9

Ζίχνης

32.490

14,8

11,4

71,3

Δράμας

55.970

76,1

5,3

17,7

Καβάλας

29.198

64.4

-

32,5

Σαρισαμπάν

22.200

97,9

-

2,1

Πραβίου

25.595

60,2

-

39,7

Φλωρίνης

47.654

28,0

35,4

36,6

Ελασσώνος

22.672

8,4

0

91,6

Σερβίων

Κοζάνης

 

47.320

 

35,6

 

-

 

64,4

Γρεβενών

29.998

16,2

-

83,8

Καϊλαρίων

33.560

69,3

8,8

21,9

Ανασελίτσης

38.423

18,3

-

81,7

Καστοριάς

76.288

18,2

20,9

59,9

 

Από τους πίνακες του υπουργείου παραθέτω τα στοιχεία που αφορούν τους καζάδες οι οποίοι ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα μετά τους βαλκανικούς πολέμους και εκείνους που μέρος τους βρέθηκε εντός των ελληνικών συνόρων (Τίκφες, Γευγελής, Δοϊράνης, Δεμίρ Ισάρ, Νεβροκόπου). Η πηγή χαρακτηρίζει όλους τους ορθόδοξους πατριαρχικούς (ελληνόφωνους, βλαχόφωνους, σλαυόφωνους, αλβανόφωνους) σαν Έλληνες. Το σύνολο του πληθυσμού των 28 καζάδων είναι 1.185.276 άτομα. Οι μουσουλμάνοι ανέρχονται σε 453.864 (38,3%). Οι εξαρχικοί ή σχισματικοί όπως αναφέρονται, είναι 161.766 (13,6%) και οι πατριαρχικοί 498.277 (42,0%). Υπάρχουν ωστόσο ορισμένες επιπρόσθετες πληροφορίες για τους 11 πρώτους καζάδες του καταλόγου, που κάνουν την εικόνα περισσότερο διαφωτιστική:

 


 

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

 

 


 

ποσοστό %


 

καζάς

σύνολο

χριστιανών

βουλγαροφώνων


 

ορθόδοξοι

ελληνόφωνοι


 

ορθόδοξοι

βλαχόφωνοι

Θεσσαλονίκης

11,3

29,3

-

Κασσανδρείας

-

93,2

-

Λαγκαδά

19,6

25,0

-

Αβρέτ Ισάρ

47,9

0,1

-

Δοϊράνης

23,3

0,2

-

Γευγελής

38,8

-

20,4

Τίκφες

49,4

0,2

-

Βοδενών

55,1

-

1,4

Γενιτζών

48,6

-

1,9

Βεροίας

10,0

61,5

14,1

Κατερίνης

-

74,6

9,9

 

2. Η στατιστική του Β. Κάντσεφ

 

Πρόκειται εδώ για τη βουλγαρική «εθνογραφική στατιστική» άποψη για την Μακεδονία του Κάντσεφ [4].

Ο Βασίλη Κάντσεφ, επιθεωρητής των βουλγαρικών σχολείων της Μακεδονίας δημοσιεύει το 1900 την εργασία του για τον πληθυσμό (κατά διάκριση γλώσσας και θρησκείας) για το σύνολο των χωριών των τριών μακεδονικών βιλαετίων και για κάθε χωριό χωριστά. Η βουλγαρική πρόκληση έμεινε αναπάντητη από την ελληνική πλευρά [5].

 

Σημείωση ηλεκτρονικής έκδοσης: Τα πλήρη στοιχεία της απογραφής του Васил Кѫнчовъ, Македония етногрфия и статистика, София 1900, για όλη τη γεωγραφική Μακεδονία, τα έχω επεξεργαστεί εδώ: http://lithoksou.net/macedonia_kncov.html

 


 

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

 

 

ποσοστό %

καζάς

πληθυσμός

Τούρκοι

μουσουλμάνοι

Βούλγαροι

μουσουλμάνοι

Αλβανοί

μουσουλμάνοι

Έλληνες

πατριαρχικοί

Έλληνες

χριστιανοί

Βούλγαροι

χριστιανοί

Βλάχοι

Γύφτοι

Εβραίοι

Solun

159.956

20,0

-

 

 

21,1

17,0

-

2,2

34,4

Kassandra

34.442

11,9

-

-

-

88,1

-

-

-

-

Langaza

40.476

49,6

-

-

-

22,4

25,1

-

2,5

0,4

Kilkitch

43.178

46,2

-

-

-

-

49,7

-

4,1

-

Doiran

29.588

59,1

4,3

-

-

-

32,5

-

3,5

0,5

Ghevgheli

49.315

30,2

-

-

-

-

41,5

19,1

1,3

-

Tikveche

(Kafadar)

47.293

4,4

38,0

-

-

-

56,2

0,3

1,1

-

Vodena

43.180

18,7

18,4

-

-

-

59,8

1,0

2,0

-

Yenidje Vardar

48.760

19,4

25,0

-

-

-

50,8

0,6

3,7

0,2

Karaferia

(Ber)

38.633

18,9

-

-

-

38,8

16,2

20,4

4,4

1,3

Serres

107.684

26,2

0,2

-

-

26,6

37,4

1,7

4,2

2,3

Nevrocop

77.645

16,1

34,7

-

-

-

45,5

1,3

1,5

0,1

Demir Hissar

54.170

28,5

2,2

-

-

0,6

57,0

4,0

2,9

-

Zihna

42.407

14,8

-

-

-

33,0

38,4

1,7

2,8

-

Drama

55.877

47,3

18,8

-

-

8,2

16,3

0,2

6,5

0,3

Kavala

20.465

60,4

13,2

-

-

18,1

-

-

5,3

1,9

Sari Chaban

15.721

92,8

-

-

-

1,2

1,1

0,9

3,8

-

Pravichta

18.366

49,3

2,7

-

-

37,6

-

-

8,8

-

Florina

60.025

19,0

-

3,3

-

-

62,9

5,7

4,6

-

Kozani

24.944

58,2

-

-

4,6

35,2

-

1,2

0,8

-

Grevena

28.728

1,7

-

0,5

17,0

47,7

-

32,1

0,9

-

Kailari

38.601

70,3

-

-

-

4,7

20,5

4,5

-

-

Nasselitch

32.559

-

-

-

22,3

71,3

3,7

1,6

1,0

-

Kastoria

75.022

5,2

5,8

4,6

0,2

12,5

62,4

5,7

1,3

1,0

 

Ο Κάντσεφ χαρακτηρίζει «Βούλγαρους» όλους τους σλαβόφωνους (: Μακεδόνες) της Μακεδονίας. Για «βουλγαρόφωνους» κάνει λόγο επίσης το ελληνικό υπουργείο. Καμιά από τις δύο στατιστικές δεν αναφέρει τους Σλαβομακεδόνες (: Μακεδόνες) σαν ιδιαίτερη ομάδα του πληθυσμού. Η σύγκριση των ποσοστών κατά γλώσσα είναι δυνατή για τους πρώτους δέκα καζάδες.

 

 

Πίνακας 4

 

 

ποσοστό %

 

χριστιανοί

Βούλγαροι

χριστιανοί

Έλληνες

χριστιανοί

Βλάχοι


 

μουσουλμάνοι

καζάς

Υπουργείο

Κάντσεφ

Υπουργείο

Κάντσεφ

Υπουργείο

Κάντσεφ

Υπουργείο

Κάντσεφ

Θεσσαλονίκης

11,3

17,0

29,3

21,1

-

-

25,0

20,0

Κασσάνδρας

-

-

93,2

88,1

-

-

6,8

11,9

Λαγκαδά

19,6

25,1

25,0

22,4

-

-

55,5

49,6

Κιλκίς

47,9

49,7

0,1

-

-

-

52,0

46,2

Δοϊράνης

23,3

32,5

0,1

-

-

-

75,5

63,4

Γευγελής

38,8

41,5

-

-

20,4

19,1

39,2

30,2

Τίκφες

49,4

56,2

0,2

-

-

0,3

50,4

42,4

Βοδενών

55,1

59,8

-

-

1,4

1,0

42,8

37,1

Γενιτζών

48,6

50,8

-

-

1,9

0,6

47,9

44,4

Βεροίας

10,0

16,2

61,5

38,8

14,1

20,4

17,4

18,9

 

 Με μια πρώτη ματιά στις δύο στατιστικές γίνεται φανερό ότι ο Κάντσεφ υπερεκτιμά τον αριθμό των Βουλγάρων και μειώνει εκείνο των μουσουλμάνων. Έχει βέβαια το προτέρημα ότι κάνει διάκριση μεταξύ τουρκόφωνων, βουλγαρόφωνων, ελληνόφωνων και αλβανόφωνων μουσουλμάνων. Στους καζάδες επίσης όπου ο Κάντσεφ σημειώνει απουσία ελληνόφωνων, οι πίνακες του υπουργείου συμφωνούν. Εάν παρά τις φιλοβουλγαρικές υπερβολές του, θεωρήσουμε τα στοιχεία του Κάντσεφ σαν σημείο εκκίνησης για την προσέγγιση του προβλήματος, μπορεί να γίνουν οι παρακάτω ομαδοποιήσεις:

 

Ομάδα Α

καζάδες: Γρεβενά, Ανασελίτσα, Βέροια, Κασσάνδρα

κυριαρχία ελληνόφωνου στοιχείου

σύνολο πληθυσμού: 134.362

 

%

χριστιανοί Έλληνες

61,2

μουσουλμάνοι Έλληνες

9,0

Βλάχοι

13,1

χριστιανοί Βούλγαροι

5,6

Τούρκοι

5,8

 

Στην ομάδα Α πρέπει επιπλέον να συμπεριληφθούν οι καζάδες Κατερίνης, Ελασσώνας, Σερβίων. Ο Κάντσεφ θεωρώντας τους καθαρά ελληνόφωνες περιοχές, δεν παρέχει συγκεκριμένες πληροφορίες. Ο Βούλγαρος Μπράνκοφ [6] δίνει για τους τρεις αυτούς καζάδες, το έτος 1905, 33.652 χριστιανούς ελληνόφωνους, 7.556 βλαχόφωνους και κανένα βουλγαρόφωνο.

Ομάδα Β

καζάδες: Κοζάνη, Καϊλάρια, Δράμα, Σαρίσαμπαν,

Πράβι, Λαγκαδά, Αβρέτ Ισάρ, Δοϊράνη

κυριαρχία τουρκόφωνου στοιχείου

σύνολο πληθυσμού: 287.216

 

%

μουσουλμάνοι Τούρκοι

56,3

χριστιανοί Βούλγαροι

20,3

μουσουλμάνοι Βούλγαροι

4.4

χριστιανοί Έλληνες

12,2

μουσουλμάνοι Έλληνες

0,4

Βλάχοι

0,7

Γύφτοι

0,3

Εβραίοι

9,3

 

 

Ομάδα Γ

καζάδες: Καστοριά, Φλώρινα, Γενιτζά, Βοδενά,

Τίκφες, Δεμίρ Ισάρ

κυριαρχία βουλγαρόφωνου στοιχείου

σύνολο πληθυσμού: 377.765

 

%

χριστιανοί Βούλγαροι

56,4

μουσουλμάνοι Βούλγαροι

11,5

μουσουλμάνοι Τούρκοι

17,1

Βλάχοι

5,3

χριστιανοί Έλληνες

2,6

Γύφτοι

2,4

Εβραίοι

0,2

 

Στη συνέχεια ο χάρτης παρουσιάζει τα τρία οθωμανικά βιλαέτια της Μακεδονίας και τις γλώσσες που μιλούν οι κάτοικοι της στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι βασισμένος στη στατιστική του Κάντσεφ.

 


Την ίδια εικόνα λίγο πολύ παρουσιάζουν οι εθνογραφικοί χάρτες των: Γερμανού Η. Kiepen (1876), αυστριακού Κ. Sax (1878), Γερμανού G. Weigand (1895), Σέρβου J. Cvijic (1913), Ιταλού L. Dardano (1916), Βούλγαρου J. Ivanoff (1917) και Βρετανού Α. Gross (1918)7. Στο μόνο που διαφωνούν μεταξύ τους είναι η ύπαρξη ή μη και το μέγεθος της μακεδονοσλαβικής ομάδας [7].

 


3. Η απογραφή [: απαρίθμηση] των νέων επαρχιών του 1913 και τα ανέκδοτα στοιχεία του 1916

 

Η απογραφή [: απαρίθμηση] αποτελεί μία από τις πρώτες πράξεις της ελληνικής διοίκησης αμέσως μετά τη λήξη των βαλκανικών πολέμων και τη συνθήκη του Βουκουρεστίου. Η απογραφή διεξάγεται από τον ελληνικό στρατό με βάση την υπάρχουσα κατά καζάδες (υποδιοικήσεις) οθωμανική διαίρεση [8]. Η απογραφή του 1913 (πίνακας 5) δεν παρέχει πληροφορίες για τη γλώσσα και το θρήσκευμα, μια και οι απογραφείς θεώρησαν περιττή αυτή τη διάκριση. Συμπληρωματικά υπάρχει όμως ένα ανέκδοτο τηλεγράφημα του υπουργείου εξωτερικών προς την ελληνική πρεσβεία στο Παρίσι, με ημερομηνία 12/3/1916 (πίνακας 6) στο οποίο σημειώνεται η κατά θρήσκευμα διάκριση των κατοίκων της Μακεδονίας [9].

Το ελληνικό υπουργείο «έχοντας υπ' όψιν ότι η Β. Πρεσβεία εζήτησε τας στατιστικάς πληροφορίας προς χρησιμοποίησιν αυτών παρά τω τύπω, απέφυγε να χωρίση την στήλην των Ελλήνων εις ελληνοφώνους και ξενόφωνους».

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 5

 

υποδιοίκηση

πληθυσμός

υποδιοίκησης

πληθυσμός

νομού

Θεσσαλονίκης

203.847

 

 

 

 

506.571

Βέροιας

41.734

Γενιτσών

32.997

Έδεσσας

68.017

Κατερίνης

30.166

Κιλκίς

30.760

Λαγκαδά

42.038

Χαλκιδικής

47636

Άγιον Όρος

8.376

Κοζάνης

33.433

 

 

 

206.307

Ανασελίτσας

40.018

Γρεβενών

42347

Ελασσώνας

31.425

Καϊλαρίων

40.082

Σερβίων

19.002

Φλώρινας

42.869

 

Καστοριάς

61.962

 

142.336

Πρεσπών

20.728

Σόροβιτς

16.777

Σερρών

49.643

 

 

135.284

Ζίχνης

25.911

Νιγρίτης

22.564

Σιδηροκάστρου

37.166

Δράμας

109.237

 

Θάσου

15.226

 

 

204.404

Καβάλας

34.618

Πραβίου

22.254

Σαρή Σαμπάν

23.079

σύνολο

 

1.194.902

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 6

 

νομός

Έλληνες

(: ορθόδοξοι)

τέως

Σχισματικοί

Μουσουλμάνοι

Εβραίοι

άλλοι

σύνολο

Θεσσαλονίκης

331.192

32.322

123.553

62.030

7.424

556.521

Κοζάνης

146.563

2.513

56.032

 

 

205.108

Φλώρινας

71.376

39.764

27.858

 

 

138.998

Σερρών

107.431

17.974

20.335

1.500

 

147.240

Δράμας

96.062

13.281

125.522

2.900

 

237.765

σύνολο

752.624

105.854

353.300

66.430

7.424

1.2856.632

 

 

Στο σύνολο των «Ελλήνων» της στατιστικής συμπεριλαμβάνονται και 161.272 πρόσφυγες Έλληνες εκ Βουλγαρίας, Σερβίας και Τουρκίας.

Στην επίσημη απογραφή του ελληνικού κράτους του 1920 γίνεται διάκριση κατά θρησκεία (για τους χριστιανούς και κατά δόγμα) και μητρική γλώσσα. Στον πραγματικό πληθυσμό συνυπολογίζονται και οι δημότες που λείπουν ως στρατευμένοι στη Μικρά Ασία. Προφανώς για πολιτικούς λόγους, τα αποτελέσματα της απογραφής για τις νέες επαρχίες (θρησκεία και γλώσσα) δεν δημοσιεύονται ποτέ. Οι πέντε τόμοι που θα εκδοθούν αφορούν μόνο τη νότια Ελλάδα.

 

Σημείωση ηλεκτρονικής έκδοσης: Αργότερα ανακάλυψα και δημοσίευσα πως οι Μακεδόνες  είχαν απογραφεί το 1920 σαν ξεχωριστή γλωσσική ομάδα. Για πολιτικούς λόγους, τα στοιχεία αυτά δεν δημοσιεύτηκαν ποτέ.

 

Η απογραφή του 1928

 

Φτάνουμε έτσι στην απογραφή του 1928. Το ελληνικό κράτος δημοσιεύει για πρώτη φορά επίσημα τον πληθυσμό των υπηκόων του κατά γλώσσα και δόγμα. Η απογραφή αυτή που πραγματοποιείται μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας-Βουλγαρίας και Ελλάδας-Τουρκίας, έχει αξία για τον σύγχρονο ερευνητή μόνο για τον αριθμό των προσφύγων, των τουρκόφωνων ορθοδόξων προσφύγων ειδικότερα και των ισπανόφωνων Ισραηλιτών. Τα υπόλοιπα στοιχεία είναι κατασκευασμένα από την ελληνική διοίκηση για εξυπηρέτηση προπαγανδιστικών αναγκών (πίνακας 7).

Στην απογραφή παρουσιάζονται και κάποιες μικρότερες μειονότητες όπως οι ορθόδοξοι Αρμένιοι, οι ορθόδοξοι Τσιγγάνοι κ.ά. Γίνεται επίσης διάκριση για τους Πομάκους της Θράκης που χαρακτηρίζονται μουσουλμάνοι βουλγαρόφωνοι.

 

5. Οι ορθόδοξοι ελληνόφωνοι - το μέγεθος της απάτης

 

Στην απογραφή του 1928 γίνεται επίσημα από ελληνικής πλευράς, για πρώτη φορά, συγκεκριμένα λόγος όχι για «Έλληνες» γενικά (δηλαδή ορθόδοξους - πατριαρχικούς) αλλά για ελληνόφωνους.

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 7

απογραφικά στοιχεία 1928

 

επαρχία

πληθυσμός

σύνολο

προσφύγων

ορθόδοξοι

τουρκόφωνοι

ισραηλίτες

ισπανόφωνοι

ορθόδοξοι

μακεδονοσλαυόφωνοι

ορθόδοξοι

κουτσοβαχόφωνοι

Βεροίας

54.139

17.987

1.909

426

1.374

2.558

Θεσσαλονίκης

321.161

152.577

8.391

54.229

1.401

1.164

Κιλκίς

47.698

38.605

2.892

33

262

288

Λαγκαδά

47.276

23.764

1.429

153

308

167

Παιονίας

20.046

10.036

1.485

9

3.974

1.209

Πιερίας

49.666

16.739

1.473

54

20

1.133

Θάσου

11.573

1.203

2

-

1

2

Καβάλας

61.006

38.594

4.662

1.991

20

101

Νέστου

20.546

18.528

2.252

22

1

14

Παγγαίου

26.015

16.367

1.497

8

1

76

Ανασελίτσης

34.652

5.446

917

15

257

113

Γρεβενών

42.397

5.896

1.883

2

3

849

Εορδαίας

36.853

23.285

1.656

2

3.035

209

Κοζάνης

52.621

18.424

4.221

13

15

203

Αλμωπίας

28.237

15.880

2.395

-

5.840

689

Γιαννιτσών

36.344

24.128

1.959

9

4.847

432

Εδέσσης

32.586

12.349

2.130

3

8.850

549

Ζίχνης

38.393

14.674

2.700

22

512

169

Νιγρίτης

32.074

10.611

1.170

13

558

95

Σερρών

73.403

33.587

5.185

430

2.747

509

Σιντικής

38.840

22.852

4.004

12

3.843

502

Καστορίας

55.230

8.370

1.012

657

9.678

467

Φλωρίνης

70.492

10.735

700

307

28.884

1.379

Αρναίας

18.623

4.656

407

-

1

3

Χαλκιδικής

46.176

14.272

830

3

4

3

Δράμας

98.408

69.064

10.007

658

3.148

304

Ζυρνόβου

13.164

9.377

2.779

3

966

125

 

Χρησιμοποιώντας το στατιστικό και απογραφικό υλικό που προανέφερα μέχρι τώρα ας περάσουμε στον πίνακα 8.

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 8

 

 

ελληνόφωνοι απογραφή 1928

ντόπιοι ορθόδοξοι

ελληνόφωνοι

επαρχία

ορθόδοξοι

πρόσφυγες

ντόπιοι

σύνολο

απογραφή

1928

Κάντσεφ

1900

Υπουργείο

Εξωτερικών 1902

Γενιτζά

28.628

22.169

8.869

 

 

 

Βοδενά (Έδεσσα)

20.779

10.219

20.237

10.560

-

-

Αβρέτ Ισάρ (Κιλκίς)

& τμήμα Δοϊράνης

47.698

35.713

9.093

8.133

-

30

τμήμα Γευγελής (Παιονία)

20.046

8.551

10.010

4.798

-

-

τμήμα Τίκφες ή Καφαντάρ

(Αλμωπία)

28.327

13.485

12.447

5.821

70

-

τμήμα Δεμίρ Ισάρ

(Σιντική)

38.840

18.846

15.988

10.844

350

-

τμήμα Νευροκοπίου (Ζύρνοβο)

 

9.244

10.035

3.787

2.646

-

-

Φλώρινα

38.817

10.035

59.757

28.882

-

-

σύνολο

232.469

125.616

140.188

78.133

445

30

 

Οι οχτώ επαρχίες του πίνακα αποτελούν γεωγραφικά διαμερίσματα στα οποία η παρουσία ελληνόφωνων πριν τον ερχομό των προσφύγων είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Για τις έξι πρώτες τα στοιχεία του ελληνικού υπουργείου εξωτερικών (1900-1902) συμφωνούν με εκείνα του Κάντσεφ. Με τον τελευταίο συμφωνούν όσον αφορά την περιοχή Ζυρνόβου οι εκθέσεις των μητροπολιτών Νικόδημου και θεοδώρητου [10]. Για δε τον κάζα της Φλώρινας, οι ελληνικές πηγές που σημειώνουν την απουσία ελληνοφώνων είναι πολλές και θα αναφερθούν στη συνέχεια.

Από τους χριστιανούς ελληνόφωνους της απογραφής του 1928 αναφέρονται εδώ οι ορθόδοξοι, που αποτελούν και την συντριπτική πλειοψηφία. Οι ελληνόφωνοι πρόσφυγες, προκύπτουν αν από το σύνολο των προσφύγων αφαιρεθούν οι ορθόδοξοι τουρκόφωνοι. Οι «ντόπιοι ορθόδοξοι ελληνόφωνοι» είναι το υπόλοιπο της αφαίρεσης του αριθμού των ελληνόφωνων προσφύγων από τον υποτιθέμενο αριθμό των «ορθόδοξων ελληνόφωνων». Για τις οκτώ επαρχίες είναι εύκολο να συναχθούν συμπεράσματα για τον τρόπο που το ελληνικό κράτος κατασκεύασε την απογραφή του 1928. Στο σύνολο των 287.407 κατοίκων εμφανίζεται ένα ποσοστό 80,9% ορθόδοξων ελληνοφώνων (232.469) άτομα, ενώ στην πραγματικότητα έχουμε 43,7% ορθόδοξων ελληνοφώνων προσφύγων (125.616 άτομα) και λίγες εκατοντάδες παλαιοελλαδίτες, που αποτελούν το διοικητικό μηχανισμό. Οι περίπου 78 χιλιάδες μη ελληνόφωνοι ντόπιοι, που βαπτίσθηκαν «ελληνόφωνοι» ή ένα 27% περίπου του πληθυσμού αυτών των επαρχιών, αποτελεί το μέγεθος της απάτης του ελληνικού κράτους. Μια απάτη που, τουλάχιστον στο εσωτερικό της χώρας, έγινε επιχείρημα από το σύνολο σχεδόν της ελληνικής διανόησης και συστατικό στοιχείο στην κατασκευή των νεότερων εκδοχών του ελληνικού εθνικού μύθου.

Το χαλκευμένο ποσοστό των «ελληνόφωνων», που εύκολα προσδιορίζεται στην περίπτωση των οκτώ επαρχιών, είναι πιο δύσκολο να ανιχνευθεί σε περιοχές όπου οι ελληνόφωνοι αποτελούσαν πριν τους βαλκανικούς πολέμους ένα πραγματικό ποσοστό στο σύνολο του πληθυσμού. Η προσέγγιση του αριθμού των υπαρκτών (και όχι κατασκευασμένων) γηγενών ελληνόφωνων, γίνεται εκεί ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Το ίδιο συμβαίνει και με τους άλλους μη ελληνόφωνους πληθυσμούς.

 

6. Το παράδειγμα της περιοχής Φλώρινας – Καστοριάς

 

Η μέθοδος που προτείνω εδώ για μια περιοχή της Μακεδονίας πλησιάζει με μεγαλύτερη ακρίβεια τους αριθμούς που το ελληνικό κράτος (αν γνώριζε) δεν δημοσιοποίησε ποτέ. Ξεκινώντας από τη γλώσσα που μιλούσαν οι κάτοικοι κάθε χωριού αυτού του διαμερίσματος πριν τους βαλκανικούς πολέμους και υπολογίζοντας τον αριθμό των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν σε κάθε κοινότητα, μπορούμε να βρούμε τον αριθμό των ντόπιων και τα ποσοστά κατά γλώσσα.

 

α) Πηγές:

Κάντσεφ, Εθνογραφία και στατιστική της Μακεδονίας. Ο συγγραφέας (τα συγκεντρωτικά στοιχεία του οποίου ήδη χρησιμοποίησα) τολμά να δώσει τη μητρική γλώσσα κάθε χωριού της Μακεδονίας χωριστά, χωρίς ποτέ να αμφισβητηθεί από τους έλληνες ιστορικούς. Για τα χωριά που κατοικούνται αμιγώς από πληθυσμούς μίας γλώσσας, αν χρησιμοποιηθούν τα νούμερα της απογραφής του 1913, η εικόνα που σχηματίζεται ταυτίζεται με την ιστορική πραγματικότητα.

Τσόντου - Βάρδα, Ανέκδοτος κατάλογος [11]. Βρίσκεται στο αρχείο του μακεδονομάχου οπλαρχηγού και αναφέρει τη γλώσσα των κατοίκων 109 χωριών της δυτικής Μακεδονίας.

Κοντούλη, Μελά, Παπούλα, Κολοκοτρώνη, Ανέκδοτη έκθεση προς Γ. Θεοτόκη [12]. Είναι η αναφορά των τεσσάρων ελλήνων αξιωματικών για την κατάσταση στη δυτική Μακεδονία λίγο πριν την έναρξη του μακεδονικού αγώνα. Γραμμένη στο Βογατσικό στις 6/4/1904 και απευθυνόμενη προς τον πρωθυπουργό Θεοτόκη, δίνει το πλαίσιο με ορισμένες γενικές ιστορικές - γεωγραφικές αναφορές.

Ναταλία Μελά, Παύλος Μελάς [13]. Πρόκειται για το βιβλίο της γυναίκας του Μελά και κόρης του Στέφανου Δραγούμη. Μέσα από τα γράμματα του έλληνα μακεδονομάχου στην οικογένεια του, αντλούνται πολλά στοιχεία για τη γλώσσα των κατοίκων αρκετών χωριών της περιοχής.

Ο μακεδονικός αγώνας – Απομνημονεύματα [14]. Πληροφορίες που δίνουν στις αναμνήσεις τους οι έλληνες πρωταγωνιστές του μακεδονικού αγώνα Γερμανός Καραβαγγέλης, Γιώργος Δικώνυμος Μακρής και Ναούμ Σπανός.

Χαλκιόπουλου, Βιλαέτια Θεσσαλονίκης – Μοναστηρίου [15]. θεωρείται η ελληνική απάντηση στον Κάντσεφ και το Μπράνκοφ. Καθαρά προπαγανδιστική εργασία, μπορεί να θεωρηθεί βοήθημα, μέσα από μια αποκωδικοποιημένη ανάγνωση.

Κατάλογος των προσφυγικών συνοικισμών [16]. Μια σπάνια, σχεδόν χαμένη έκδοση της επιτροπής αποκαταστάσεως προσφύγων, δίνει τον αριθμό των οικογενειών και των ατόμων που εγκαταστάθηκαν σε κάθε χωριό της Μακεδονίας.

 

β) Τα χωριά

Ο πίνακας που παραθέτω καταγράφει κατά κατηγορίες τα χωριά της περιοχής Φλώρινας - Καστοριάς και τον πληθυσμό τους στις απογραφές 1913, 1928, 1940, 1951. Η απογραφή του 1940 είναι ενδεικτική και όχι απολύτως συγκρίσιμη γιατί αρκετοί οικισμοί συγκεντρώνονται κάτω από το όνομα μίας κοινότητας [17].

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 9

Κατηγορία Α: σλαβόφωνα χωριά

[σημείωση ηλεκτρονικής έκδοσης: το σωστό είναι μακεδονικά χωριά]

 

 

 

 

απογραφή πληθυσμού 1940

 

 

α/α

νέα ονομασία

παλιά ονομασία

απογραφή

1951

πραγματικός

νόμιμος

απογραφή

1928

απογραφή

1913

1

Άγιος Νικόλαος

Τσουρίλοβο

75

154

155

140

262

2

Βυσσινιά

Βίσανι

472

684

669

642

960

3

Γάβρος

Γκάμπρεσι

447

384

390

405

648

4

Δενδροχώρι

Ντέμπενι

19

794

817

866

1.207

5

Δισπηλιό

Ντουπιάκι

431

357

347

264

252

6

 

Λάγγα

361

561

618

399

473

7

Μακροχώρι

Κονομπλάτι

438

946

988

802

1.202

8

Μαυρόκαμπος

Τσερνόβιστα

199

332

340

328

207

9

Αμπελόκηποι

Σδράλτσι

424

425

432

345

246

10

Οξυά

Μπουλγκαρομπλάτσι

122

227

291

218

427

11

Πολυκέρσο

Τσερέσνιτσα

87

397

403

328

660

12

Σιδηροχώρι

Σίστεβο

315

609

679

628

602

13

Τοίχιο

Τιχόλιστα

801

844

831

697

443

14

Χάλαρα

Ποσδίβιστα

450

738

775

676

968

15

Χρυσή

Σλάτινα

[σημείωση ηλεκτρονικής

έκδοσης: λάθος,

είναι ρομέικο χωριό]

385

507

526

383

349

16

Καστανόφυτο

Οσνίτσανι

106

515

522

249

354

17

Άνω Περιβόλι

Μαγγίλα

80

104

100

18

Κρανιώνας

Ντρανόβενι

424

702

704

750

810

19

Μελάς

Στάτιστα

329

603

697

564

609

20

Σπηλιά

Ζούζελτσι

140

555

595

240

566

21

Ζευγοστάσι

Ντόλιανι

87

207

344

22

Άνω Λεύκη

Ζουπάνιστα

155

774

763

471

557

23

Κάτω Λεύκη

Όρμαν

247

176

178

24

Λακκώματα

Σταρίτσανι

201

 

 

976

 

 

991

290

340

25

Κρύα Νερά

Λούτοβο

41

82

59

26

Λαχανόκηποι

Γκόσνο

268

196

121

27

Υψηλό

Ψόχωρι

142

121

108

28

Νεστόριο

Νεστράμι

1.767

 

3.197

 

3.386

1.88

2.731

29

Αγία Άννα

Ραδιγκόσδι

46

129

137

30

Στενά

Στένσκο

25

148

145

31

Αρχάγγελος

Τσούκα

-

152

164

32

Μελισσότοπος

Χόλιστα

233

667

666

336

412

33

Σταυροπόταμος

Μπομπόκι

125

220

228

34

Ποιμενικό

Μπαψόρι

-

854

918

844

1.216

35

Ασπροκκλησιά

Μπέλα Τσέρκβα

360

 

524

 

497

273

257

36

Ασπρονέρι

Σκράπαρι

57

47

46

37

Γιαννοχώρι

Γιανόβενι

-

 

678

 

674

481

436

38

Λιβαδότοπος

Όμοτσκο

-

123

102

39

Άγιος Δημήτριος

Λαμπάνιτσα

-

217

226

228

442

40

Καλή Βρύση

Καλέβιστα

85

395

381

392

443

41

Μονόπυλο

Πελκάτι

1

297

345

315

341

42

Αετός

Αετόζι

1.056

1.189

1.190

941

830

43

Ακρίτας

Μπούφι

766

1.989

2.027

1.760

2.288

44

Άλωνα

Άρμενσκο

682

991

1.013

855

990

45

Άγιος Παντελεήμων

Πάτελι

1.498

1.747

1.831

1.501

1.791

46

Αγία Παρασκευή

Σφέτα Πέτκα

644

687

686

546

504

47

Ανταρτικό

Ζέλοβο

1.047

1.345

1.387

1.136

1.415

48

Τρίγωνο

Όστιμα

56

487

502

421

520

49

Περικοπή

Πρεκοπάνα

-

545

566

423

542

50

Ατραπός

Κραπέστινα

466

598

636

543

430

51

Αχλάδα

Κρουσοράτι

361

967

962

690

606

52

Βαρικό

Μόκρενι

798

1.133

1.137

924

764

53

Βατοχώρι

Μπρένιτσα

232

770

610

605

761

54

Βεύη

Μπάνιτσα

2.062

2.459

2.413

1.995

1.617

55

Βροντερό

Γκράσδενι

-

591

617

418

363

56

Αγκαθωτό

Τέρνοβο

-

404

508

57

Άγιος Γερμανός

Γέρμαν

-

2.177

2.042

1.622

1.621

58

Κορυφή

Τούρια

198

443

463

411

476

59

Κρατερό

Ράκοβο

719

853

923

740

1.008

60

Κώτα

Ρούλια

218

586

620

491

572

61

Λεπτοκαρυά

Λέσκοβιτς

327

378

390

294

249

62

Εθνικό

Οψίρινα

341

372

423

296

293

63

Λόφοι

Ζαμπέρδανη

514

516

540

417

358

64

Μικρολίμνη

Λαγκ

96

466

462

360

203

65

Παλαίστρα

Μπορέσνιτσα

638

592

605

447

375

66

Παρόρι

Μπίτουσα

491

556

593

490

482

67

Πέρασμα

Κοτσόβιανι

783

878

840

645

566

68

Πολυπόταμο

Νερέτι

1.046

1.535

1.896

1.697

2.075

69

Τριανταφυλλιά

Λάγενι

265

468

458

492

560

70

Μεσονήσι

Λάζενι

336

576

469

189

489

71

Πρώτη

Καμπάσνιτσα

743

802

833

683

637

72

Κλαδορράχη

Κλαντοράμπι

508

530

537

407

346

73

Τρίβουνο

Τίρσια

99

629

761

611

902

74

Ξυνό Νερό

Εξίσου

2.608

1.955

1.906

1.718

1.735

75

Κρυσταλοπηγή

Σμάρδεσι

-

624

567

598

1.488

76

Κέλλα

Γκορνίτσοβο

1.336

1.577

1.648

1.093

1.103

77

Ασπρόγεια

Στρέμπενο

652

826

898

643

693

78

Ψαράδες

Νίβιτσα

433

770

808

585

674

79

Σκοπός

Σέτινα

1

1.421

1.517

849

575

80

Σιταριά

Ρόσνα

805

805

778

590

552

81

Πράσινο

Τίρνοβο

128

376

401

-

87

82

Σφήκα

Μπέσφινα

-

294

304

322

431

83

Κλειδί

Τσέροβο

636

620

647

492

402

84

Πυξός

Ρέχοβα

-

489

494

431

363

85

Πεδινό

Λιουμπέτινο

264

367

357

308

277

86

Καλλιθέα

Ρούδαρι

-

379

389

370

266

87

Καρυές

Όροβνικ

107

478

421

226

222

88

Οξυά

Μπούκοβικ

-

133

151

89

Πλατύ

Στέρκοβο

133

268

258

253

170

90

 

Καλύβια Παπαδιάς

 

 

 

208

189

91

Μεσοχώρι

Χασάνοβο

787

871

857

639

562

92

Ελεούσα

Ραχμανλή

-

59

123

93

Μαρίνα

Σακούλεβο

370

488

472

329

230

94

Ιτιά

Βίρμπενι

918

891

905

677

496

95

Μοσχοχώρι

Βάμπελι

-

488

517

444

733

96

Τρίλοφο

Σλίμνιτσα

7

343

389

366

567

97

Πορειά

Ίζγλιμπι

188

271

256

206

218

98

Πετροπουλάκη

Έζερετς

54

310

323

235

209

99

Σκιερό

Λουβράδες

-

22

176

100

Μεταμόρφωση

Κλαντορόπι

189

326

323

235

212

101

Υδρούσα

Κότορι

1.642

1.500

1.521

1.162

1.180

102

Άνω Καλινίκη

Γκόρνο Κάλενικ

551

500

504

423

326

σύνολο

38.744

64.041

65.518

53.217

59.700

103

Άγιος Αχίλλειος

Άχιλ

33

 

 

113

92

104

Δασερή

Δρομπίτιστα

-

 

 

67

50

105

Απόσκεπος

Άποσκεπ

270

 

 

360

465

106

Αμμουδάρα

Πισιάκι

232

 

 

174

148

107

Βέργα

Μπόμπιστα

131

 

 

155

243

108

Κολοκυνθού

Τίκβενι

204

 

 

220

207

109

 

Μανιάκι

285

 

 

112

113

110

Κρεμαστό

Σέμασι

65

 

 

46

54

111

Κορφούλα

Νοβόσελο

-

 

 

87

85

112

Φτελιά

Γκρέντσι

83

 

 

333

318

114

 

Παπαδιά

 

 

 

135

73

σύνολο

40.047

 

 

55.180

61.678

 

 

Κατηγορία Β: σλαβόφωνα [: μακεδονικά] χωριά που εγκαταστάθηκαν και πρόσφυγες

 

α/α

νέο ονομασία

παλιά ονομασία

απογραφή

1951

απογραφή

1928

πρόσφυγες

1928

απογραφή (: απαρίθμηση)

1913

115

Βασιλειάδα

Ζαγορίτσανι

720

735

112

2.320

116

Ιεροπηγή

Κωστενέτσι

-

501

53

1.021

117

Αμπελοχώρι

Μαρκόβιανι

183

135

51

178

118

Παπαγιάννη

Βακούφκιοϊ

1.389

930

31

887

119

Τριπόταμα

Πέτορακ

483

319

140

127

σύνολο

2.775

2.620

387

4.533

 

 

Κατηγορία Γ: μικτά χωριά που εγκαταστάθηκαν και πρόσφυγες

 

α/α

νέο ονομασία

παλιά ονομασία

απογραφή

1951

απογραφή

1928

πρόσφυγες

1928

120

Κεφαλάρι

Σέτομα

311

371

104

121

Αυγή

Μπρέστενι

271

265

143

122

Καλοχώρι

Ντομπρόλιστα

585

455

139

123

Κορησσός

Γκορέντσι

1.835

1.468

358

124

Λιθιά

Κουμανίτσεβο

427

642

76

125

Μεσοποταμιά

Τσετεράκι

1.271

1.083

594

126

Ομορφοκκλησιά

Γκάλιστα

270

406

118

127

Κρανοχώρι

Δρανίτσι

160

305

17

128

Πολυκάρπη

Λίτσιστα

605

535

140

129

Φτεριά

Πάπρατσκο

275

294

194

130

Χιλιόδενδρο

Ζελίνι

511

440

140

131

Πεντάβρυσο

Ζελεγκόστι

645

597

358

132

Αμμοχώρι

Πεσόσνιτσα

1.582

1.092

195

133

Αρμενοχώρι

Αρμένοβο

1.532

1.045

36

134

Λαιμός

Ράμπι

466

547

99

135

Λευκώνας

Πόπλι

196

310

129

136

Μελίτη

Βοσταράνι

1.666

1.388

211

137

Νεοχωράκι

Νεοκάζι

654

585

117

138

Σκήθρο

Ζέλενιτς

1.153

1.347

379

139

Σκοπιά

Γκόρνο Νεβόλιανι

1.522

1.478

121

140

Πέτρες

Πέτερσκο

789

712

151

141

Κάτω Κλειναί

Ντόλνο Κλέστινο

955

817

228

142

Ανάργυροι

Ρούδνικ

466

341

214

143

Νίκη

Νεγκότσανι

803

662

77

144

Πολυπλάτανο

Κλαμπούτσιστα

932

742

128

145

Πολυάνεμο

Κίρτσιστα

 

249

 

146

 

Τσάκονι

386

341

106

σύνολο

19.882

18.517

4.572

 

 

Κατηγορία Δ: προσφυγικά χωριά

 

α/α

νέο ονομασία

παλιά ονομασία

απογραφή

1951

απογραφή

1928

147

Βαλτόνερα

Ντόλνο Νεβόλιανι

353

219

148

Άγιος Βαρθολομαίος

Βάρθολομ

559

371

149

Σιδ. Σταθμός Βεύης

 

198

151

150

Βέγορα

Νόβιγραντ

553

315

151

Κολχική

Πλισέβιτσα

444

352

152

Λακιά

Έλεβο

1.048

1.002

153

Μεσόκαμπος

Ορτά Ομπά

312

179

154

Σιδ. Σταθμός Φλώρινας

 

232

167

155

Αγραπιδιές

Γκόρισκο

190

102

156

Ροδώνας

Γκιουλέντζα

220

110

157

Φανός

Σπάντζα

165

122

158

Πύλη

Βίσενι

-

173

159

Διποταμιά

Ρέβανι

617

468

160

Κομνηνάδες

Σιάκι

246

254

161

Κορομηλιά

Σλίβενι

338

315

162

Μεσόβραχο

Ζέλενγκραντ

55

93

163

Ακόντιο

Τέρστικα

55

40

164

Φωτεινή

Φωτίνιστα

184

119

165

Χιονάτο

Γκέρλιανι

324

326

166

Μελάνθιο

Ζαμπέρδανι

446

320

167

Νίκη

Βίτσιστα

214

123

168

Άγιος Αντώνιος

Ζέρβενι

20

185

169

Οινόη

Όσιανη

1.003

602

170

Σωτήρ

Σότερ

186

137

171

Τροπαιούχος

Μαχαλάς

664

430

172

Άνω Κλειναί

Γκόρνο Κλέστινο

743

584

173

Νέος Καύκασος

 

565

604

174

Κάτω Καλινίκι

Ντόλνο Κάλενικ

315

253

175

Αγία Κυριακή

Σφέτα Νεντέλια

450

264

176

Λιμνοχώρι

Άγιοι Θεόδωροι

260

148

σύνολο

10.959

8.528

 

κατηγορία Ε: βλαχόφωνα χωριά

 

 

 

 

απογραφή πληθυσμού 1940

 

 

α/α

νέα ονομασία

παλιά ονομασία

απογραφή

1951

πραγματικός

νόμιμος

απογραφή

1928

απογραφή

1913

177

 

Κλεισούρα

750

1.204

1.659

1.346

3.200

178

Γράμμος

Γράμοστα

-

55

183

13

-

179

 

Πισοδέρι

143

560

522

457

727

180

Νυμφαίο

Νέβεσκα

360

929

1.333

1.241

1.857

σύνολο

1.253

2.748

3.697

3.057

5.784

Στους χάρτες 7-11 σημειώνονται οι αριθμοί των χωριών του Πίνακα 9, τα οποία αναφέρονται με τις παλιές ονομασίες τους. Οι χάρτες τυπώθηκαν το 1912 στην Αθήνα και είχαν σχεδιαστεί από το αυστριακό Γενικό Επιτελείο. Το πρωτότυπο των χαρτών βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, με αριθμό GT 258.3.

[Σημείωση ηλεκτρονικής έκδοσης: Οι χάρτες αυτοί, έκδοση Κοντογόνη - Αθήνα 1910, παραλείπονται εδώ. Ο αναγνώστης μπορεί τώρα να ενημερωθεί καλύτερα με τον επόμενο  χάρτη]

 


Το συμπέρασμα που βγαίνει από τους πίνακες είναι ο ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός των σλαβόφωνων [σημείωση ηλεκτρονικής έκδοσης :διάβαζε Μακεδόνων]. Στην κατηγορία Α, στα 102 χωριά δηλαδή που ήταν καθαρά σλαβόφωνα [: Μακεδονικά] χριστιανικά επί οθωμανικής διοίκησης και παρέμειναν τέτοια μετά τους βαλκανικούς πολέμους και για τα οποία έχουμε απογραφικά στοιχεία για το 1940, παρατηρούμε ότι μεταξύ 1913-1928 σημειώνεται μικρή μείωση του πληθυσμού. Το γεγονός εξηγείται από την εθελούσια μετανάστευση ενός αριθμού βουλγαριζόντων, βάσει της σύμβασης της Νεϋγύ. Σύμφωνα με την έκθεση της ΚΤΕ έφυγαν από την Ελλάδα για τη Βουλγαρία 66.132 εξαρχικοί (:Φλώρινα 1.290, Καστοριά 4.090, Καϊλάρια 600, Έδεσσα 1.800, Ενωτία 106, Γιαννιτσά 6.670, Βέροια 30, Γουμένιτσα 7.500, Κιλκίς 5.000, Θεσσαλονίκη 2.590, Σιδηρόκαστρο 9.640, Σέρρες 10.400, Ζίχνη 175, Πράβι 20, Δράμα 16.050, Καβάλα 165). Επιπρόσθετα ένας αριθμός σλαβόφωνων [: Μακεδόνων] μεταναστεύει στο εσωτερικό της χώρας ή στην Αμερική.

Ανάμεσα στα έτη 1928-1940 παρατηρείται σημαντική αύξηση με αποτέλεσμα να ξεπεραστούν και τα μεγέθη του 1913. Ο νόμιμος με τον πραγματικό πληθυσμό του 1940 είναι σχεδόν στα ίδια επίπεδα. Ο σλαβόφωνος [: μακεδονικός] πληθυσμός παρά τη σκληρή στάση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου απέναντι του [18] παρουσιάζει αυξητική τάση.

Η συμμετοχή πολλών σλαβόφωνων [: Μακεδόνων] στον εμφύλιο πόλεμο μέσα από τις γραμμές του ΣΝΟΦ και η ήττα των κομμουνιστών, θα οδηγήσει ένα μεγάλο κομμάτι στην αναγκαστική προσφυγιά. Παρόλα αυτά ο αριθμός τους δεν μειώνεται τόσο όσο θέλει η ελληνική προπαγάνδα και οι έλληνες ιστορικοί.

Τα πρώτα 114 χωριά είναι τα αμιγώς σλαβόφωνα [: Μακεδονικά]. Ο συνολικός πληθυσμός τους προσφέρει και το αρχικό νούμερο για τους υπολογισμούς που ακολουθούν. Έχουμε έτσι 61.678 άτομα το 1913, 55.180 το 1928 και 40.007 το 1951.

Οι κατηγορίες Β [σλαβόφωνα (: μακεδονικά) χωριά στα οποία προστέθηκε ένας μικρός αριθμός προσφύγων] και Γ [μικτά χωριά από τα οποία έφυγαν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι τους για την Τουρκία και τη θέση τους πήραν ως γείτονες των ντόπιων σλαβόφωνων (: Μακεδόνων) κυρίως πόντιοι πρόσφυγες], δηλαδή τα χωριά 115-146 του πίνακα, μας δίνουν το δεύτερο νούμερο. Αφαιρώντας τους πρόσφυγες, από το συνολικό πληθυσμό τους, έχουμε ένα υπόλοιπο 13.945 γηγενών σλαβόφωνων [: Μακεδόνων] για το 1928. Μαζί με τους κατοίκους των αμιγώς σλαβόφωνων [: μακεδονικών] χωριών φτάνουμε στους 69.125. Αν συνυπολογίσουμε 400 άτομα στην Καστοριά 1.000 στην Χρούπιστα (Αργός Ορεστικό) και το λιγότερο 3.000 στη Φλώρινα, οι σλαβόφωνοι [: Μακεδόνες] της περιοχής φτάνουν τους 73.500 περίπου. Αν τους συγκρίνουμε με τους 38.562 «μακεδονοσλαύους» των επαρχιών Καστοριάς - Φλώρινας της απογραφής του ’28, γίνεται φανερό ότι οι επίσημοι αριθμοί είναι το μισό του πραγματικού.

Τα χωριά 102 του πίνακα 9, για τα οποία υπάρχουν συγκρίσιμα στοιχεία μεταξύ των απογραφών 1928 και 1940, εμφανίζουν μια αύξηση 22%. Με σταθερό αυτό το ποσοστό αύξησης για όλο το σλαβόφωνο πληθυσμό της περιοχής, πρέπει το 1940 ο αριθμός τους να πλησιάζει τις 90.000. Η απογραφή όμως του 1940 τους θέλει 39.242.

Το αποκορύφωμα όμως της απογραφικής απάτης του ελληνικού κράτους είναι τα στοιχεία του 1951. Σύμφωνα με αυτή την απογραφή η σλαβική αποτελεί τη μητρική γλώσσα μόνο 15.485 κατοίκων. Αν ωστόσο δεχθούμε, όπως προκύπτει από τη σύγκριση του πληθυσμού των 102 χωριών για τα έτη 1940 και 1951, ότι ο αριθμός των σλαβόφωνων [Μακεδόνων] των δύο νομών μειώνεται μετεμφυλιακά σε ποσοστό 40%, θα πρέπει να μιλήσουμε για 54.000 περίπου άτομα, 3 1/2 δηλαδή φορές περισσότερα από την «απογραφή».

Οι ελληνικές απογραφές εμφανίζουν για όλη την Ελλάδα: 81.984 σλαυόφωνους το 1928, 84.751 το 1940 και 41.017 το 1951. Οι πραγματικοί αριθμοί, αν αναλογιστούμε το μέγεθος της απάτης που βγαίνει από το παράδειγμα της περιοχής Φλώρινας - Καστοριάς, είναι αναμφίβολα κατά πολύ μεγαλύτεροι.

Το ελληνικό κράτος και οι εκπρόσωποι του μπορούν να ψελλίζουν σήμερα για «δίγλωσσα φαντάσματα», αλλά σε αυτόν το τόπο δεν είναι όλοι θύματα της προπαγάνδας. Μία έρευνα για τη μητρική γλώσσα των κατοίκων όλων των χωριών της χώρας, θα έδινε μια εικόνα εντελώς διαφορετική από αυτήν πού ο ελληνικός εθνικός μύθος παρουσιάζει. Οι ιστορικές πηγές μπορούν να αποκαλύψουν τα μυστικά τους στον ερευνητή που δεν είναι δέσμιος ιδεολογιών και συμφερόντων.

 


Σημειώσεις

 

[1] Βλ. Δημήτρη Λιθοξόου, Μακεδονικό - ζητήματα ιδεολογίας: η απογραφή του Χιλμή Πασά και οι περιπέτειες της στην ελληνική βιβλιογραφία (1905 - 1935), Τετράδια 21 (1988) και Μια άλλη προσέγγιση του μακεδονικού ζητήματος, Λεβιάθαν 4 (1989). Τα δύο κείμενα συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο Μειονοτικά ζητήματα και εθνική συνείδηση στην Ελλάδα που κυκλοφορεί σύντομα από τις εκδόσεις Λεβιάθαν.

[2] Οι χαλκευμένες απογραφές του ελληνικού κράτους, όσον αφορά τη μητρική γλώσσα των κατοίκων του, άρχισαν με τους Αρβανίτες. Σύμφωνα με ανέκδοτους υπολογισμούς μου για τρεις μόνο επαρχίες, το 1896 υπήρχαν: στην Αττική 64 χωριά με πληθυσμό 36 χιλιάδες, στη Θήβα 41 χωριά με 22 χιλιάδες και στη Μεγαρίδα 11 χωριά με 16 χιλιάδες. Η απογραφή του 1879 εμφάνισε: 15.839, 11.387 και 12.860 Αρβανίτες αντίστοιχα. Η απογραφή του 1907 θέλει: 6.509, 14.540 και 11.592. Η απογραφή του 1920 βρίσκει στην Αττική 4.940 άτομα και του 1928 μόνο 98 !

[3] Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Στέφανου Δραγούμη, Μακεδονία - γενική διοίκηση (1913), περίθαλψη και εγκατάσταση προσφύγων 1, φακ. 4 (στατιστικά Μακεδονίας).

[4] Β. Κάντσεφ, Μακεδονία - εθνογραφία και στατιστική, Σόφια 1900 (στα βουλγάρικα).

[5] Ο πρύτανης του πανεπιστημίου Αθηνών Νεοκλής Καζάζης στο βιβλίο του Το μακεδονικόν πρόβλημα Αθήνα, (1907), αναφέρεται στον Κάντσεφ, αλλά δεν μπορεί να τον αντικρούσει επί της ουσίας.

[6] D. M. Brancoff, La Macedoine et sa Population Chretienne, Paris, 1905.

[7] Βλ. το εξαιρετικό έργο του H. R. Wilkinson, Maps and Politics - A Review of the Ethnographic Cartography of Macedonia, Liverpool, 1951.

[8] Στον πρώτο χάρτη (γράφει: ΧΑΡΤΗΣ 3) φαίνεται αυτή η κατά καζάδες, σαντζάκια και βιλαέτια διαίρεση. Πρόκειται για τον χάρτη που δημοσίευσε πρώτος ο V. Colokotronis στο βιβλίο του La Macedoine et L' Hellenisme, Paris 1919.

[9] Το υπογράφει ο γενικός διευθυντής Ν. Πολίτης και βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.

[10] Η Μητρόπολις Νευροκοπίου 1900-1907: Εκθέσεις των μητροπολιτών Νικόδημου και θεοδωρήτου, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 1961.

[11] Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείον Τσόντου Βάρδα, φακ. 3 (μακεδονικός άγων 1906-1910), έγγραφο 45.

[12] Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Στέφανου Δραγούμη, υποφακ. 201.2

[13] Ναταλίας Π. Μελά, Παύλος Μελάς, Αθήνα 1964.

[14] Βλ. Γερμανού Καραβαγγέλη, Ο μακεδονικός άγων (απομνημονεύματα), Θεσσαλονίκη, 1959. Γεωργίου Δικωνύμου Μάκρη, Ο μακεδονικός άγων (απομνημονεύματα), Θεσσαλονίκη, 1959. Ναούμ Σπανού, Αναμνήσεις εκ του μακεδόνικου αγώνος, Θεσσαλονίκη, 1957.

[15] Αθανασίου Χαλκιοπούλου, Μακεδονία - βιλαέτια Θεσσαλονίκης Μοναστηρίου, 1910.

[16] Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, Κατάλογος των προσφυγικών συνοικισμών Μακεδονίας με τας νέας ονομασίας, Θεσσαλονίκη, 1928.

[17] Όπως φαίνεται στον πίνακα μεταξύ 1913 και 1928 έχουν αλλάξει τα ονόματα όλων σχεδόν των χωριών. Το έργο αυτό ανήκει στην Επιτροπή Μετονομασιών και στα μέλη της Ν. Πολίτη, Σπ. Λάμπρο, Γ. Χατζιδάκη, Λ. Καμπούρογλου, Μ. Χρυσοχόο, Χ. Τσούντα, Σ. Κουγέα, Σ. Κυριακίδη, Κ. Αμαντο, Ι. Βογιατζίδη. Η επιτροπή κατόρθωσε να κάνει πράξη τις κυβερνητικές αποφάσεις για «εκβολή όλων των ονομάτων των συνοικισμών και κοινοτήτων, τα οποία μολύνουσι και ασχημίζουσι την όψιν της ωραίας ημών πατρίδος, παρέχουσι δε και αφορμήν εις δυσμενή δια το ελληνικό έθνος συμπεράσματα τα οποία οι αντίπαλοι λαοί μεταχειρίζονται εναντίον ημών».

[18] Χαρακτηριστική μαρτυρία είναι το βιβλίο του Παύλου Κουφή, Άλωνα Φλώρινας, Αθήνα 1990.

 

 

 

Η ελληνική πολιτική για τη μετονομασία της μακεδονικής γλώσσας

απόρρητο υπόμνημα του 1948*

 

Δημήτρη Λιθοξόου

 


Tο ιστορικό ντοκουμέντο που παρουσιάζεται στις επόμενες σελίδες, είναι ένα απόρρητο υπόμνημα είκοσι δακτυλογραφημένων σελίδων του Φίλιππου Δραγούμη προς το Γενικό Επιτελείο Στρατού, με ημερομηνία 12 Νοεμβρίου 1948. Το υπόμνημα βρίσκεται στο προσωπικό αρχείο του Φ. Δραγούμη, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, στον υποφάκελο 104.6, με αριθμό εγγράφου 160 και τίτλο “Περί των παραμεθορίων βουλγαροφώνων πληθυσμών”.

Ο συντάκτης του υπομνήματος Φίλιππος Δραγούμης (1890 - 1980), καταγόμενος από το ελληνικό χωριό Βογατσικό ή Μπογκάτσκο ( Богацко ) της περιοχής Καστοριάς, γιος του Στέφανου  και αδελφός του Ίωνα Δραγούμη, υπήρξε ένα κορυφαίο πολιτικό στέλεχος του ελληνικού κράτους, η καριέρα του οποίου ταυτίστηκε με τη διαδικασία εξελληνισμού των μη ελληνοφώνων πληθυσμών των επαρχιών της Μακεδονίας που ενσωματώθηκαν, μετά τους βαλκανικούς πολέμους και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, στην Ελλάδα.

Την εποχή που συντάσσεται το υπόμνημα, οι μάχες ανάμεσα στις σύμμαχες δυνάμεις Δημοκρατικού Στρατού και Ν.Ο.Φ. από τη μια και Ελληνικού Στρατού από την άλλη, διεξάγονται με εξαιρετική σφοδρότητα στη δυτική Μακεδονία. Το ελληνικό κράτος, παράλληλα με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, οργανώνει την ιδεολογική επίθεση κατά της μακεδονικής εθνικής κοινότητας. Ο Φ. Δραγούμης, βαθύς γνώστης του μακεδονικού ζητήματος, τέσσερις φορές βουλευτής Φλώρινας - Καστοριάς (1920 - 22, 1926 - 28, 1932 - 33, 1933- 35), πρώην γενικός διοικητής Μακεδονίας (1932 -1934), υφυπουργός Εξωτερικών (5/1944 - 1/1945, 4 - 11/1946), υπουργός Στρατιωτικών (11/1946 - 1/1947) και βουλευτής Θεσσαλονίκης τα χρόνια εκείνα (1946 - 1949), προσφέρει τις γνώσεις και την πολιτική σκέψη του στο σχεδιασμό και την αναδόμηση της ελληνικής προπαγάνδας, λαμβάνοντας υπόψη τις ραγδαίες εξελίξεις στη βαλκανική.

Το ερώτημα που έχει τεθεί στο Φ. Δραγούμη, ως μέλους της Επιτροπής Εθνικών Δημοσιευμάτων από το Γ.Ε.Σ., αφορά “τους προκριτέους όρους διά τον χαρακτηρισμόν του γλωσσικού σλαυικού ιδιώματος πληθυσμών παραμεθορίων τινών χωριών της Βορείας Ελλάδος και δη της Δυτικής Μακεδονίας” (σ. 1). Με άλλα λόγια δηλαδή, το στρατιωτικό επιτελείο ψάχνει να βρει το συμφέρον - στην εξυπηρέτηση των εσωτερικών και διεθνών αναγκών του ελληνικού κράτους - όνομα για να ξαναβαπτίσει τη μακεδονική γλώσσα.

Ο Φ. Δραγούμης  επιχειρεί διεξοδικά με το υπόμνημά του να βοηθήσει την ελληνική προπαγάνδα να αρνηθεί τους μέχρι τότε τρεις όρους, τους  οποίους επισήμως είχε χρησιμοποιήσει στις απογραφές της η Ελλάδα για να χαρακτηρίσει διαδοχικά τη γλώσσα των Μακεδόνων: μακεδονική το 1920, μακεδονοσλαυική το 1928 και σλαβική το 1940.

Tο πρώτο κεφάλαιο του υπομνήματος έχει τίτλο “Απόρριψις του όρου Σλαυομακεδόνες” και η επεξήγηση των λόγων της απόρριψης παρατίθεται αμέσως. Είναι το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών που “αναγνωρίζει το βλαβερόν της χρήσεως του υπό των σλαυοκομμουνιστών τεθέντος από σκοπού εις διεθνή κυκλοφορίαν όρου Σλαυομακεδονική γλώσσα και Σλαυομακεδονική    εθνότης” και επιθυμεί την άρνηση του όρου.

Παρά το γεγονός, ότι οι όροι μακεδονική γλώσσα και μακεδονικό έθνος δεν έπαυσαν να χρησιμοποιούνται τη δεκαετία του ’40 από τους έλληνες κομουνιστές [1], είναι αλήθεια ότι ταυτόχρονα, η κομματική διάλεκτος επέβαλε και τη χρήση του όρου Σλαβομακεδόνες.


Το Κ.Κ.Ε. πάντως την περίοδο εκείνη ταυτίζει τον όρο Σλαβομακεδόνες με τον όρο Μακεδόνες, σεβόμενο προφανώς τόσο την παλαιότερη απόφαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς για το μακεδονικό ζήτημα της 25/2/1934 όπου καταγγέλλεται η “άρνηση της ύπαρξης του μακεδονικού έθνους από τα τρία ιμπεριαλιστικά κράτη που διαίρεσαν τη Μακεδονία” [2], όσο και τη δική του απόφαση του 6ου συνεδρίου (12/1935) όπου καταγγέλλεται ο “τρομακτικός στραγγαλισμός των δικαιωμάτων των εθνικών μειονοτήτων που κατοικούν στην Ελλάδα και κατά πρώτο λόγο των Μακεδόνων” [3].

Απόδειξη του ότι για το Κ.Κ.Ε. οι όροι Μακεδόνες και Σλαβομακεδόνες ταυτίζονται τα χρόνια  εκείνα, είναι η απόφαση της 5ης ολομέλειας της κεντρικής επιτροπής του κόμματος ( 31/ 12/1949), δυο μήνες μετά τη σύνταξη του παρόντος υπομνήματος, στην οποία γίνεται λόγος για την “πλήρη εθνική αποκατάσταση του μακεδονικού - σλαβομακεδονικού λαού, έτσι όπως τη θέλει ο ίδιος” [4].

Ο Δραγούμης δηλώνει εξ αρχής πως χαίρει για την απόφαση - πλαίσιο που θέτει το υπουργείο Εξωτερικών, την απόρριψη δηλαδή του όρου Σλαυομακεδόνες και συνηγορεί ξεκινώντας με μια γλωσσολογική προσέγγιση:

“Η σημερινή βουλγαρική γλώσσα παρουσιάζει αξιοσημείωτα ίχνη τρίτης γλώσσης, πιθανώς της εξαφανισθείσης αρχαίας θρακικής ή της ιλλυρικής. Π.χ. η σλαυοβουλγαρική γλώσσα τοποθετεί το άρθρον εις το τέλος του ουσιαστικού, όπως και εις τα σημερινά ρουμανικά, εις τα κουτσοβλαχικά και εις τ’ αλβανικά και όπως εις καμίαν άλλην σλαυϊκήν γλώσσαν δεν συμβαίνει. Τα αυτά ακριβώς χαρακτηριστικά παρουσιάζει και το σλαυϊκόν ιδίωμα το ομιλούμενον εις τινα βορειότερα μέρη της Μακεδονίας” (σ. 1-2).

Από τη σημαντική αυτή παρατήρηση και τη συμπληρωματική ορθή διαπίστωση, ότι “την σερβικήν  η οποία ομιλείται βορείως των Σκοπίων, οι Σλαυομακεδόνες δυσκολεύονται πολύ να εννοήσουν, ενώ την βουλγαρικήν εννοούν” (σ. 2), ο Δραγούμης με ένα λογικό άλμα, καταλήγει στο πρώτο αυθαίρετο συμπέρασμα, πως “δεν πρόκειται δηλαδή περί ιδιαιτέρας γλώσσης, ουδέ περί βουλγαρικής διαλέκτου, αλλά περί της ιδίας της βουλγαρικής γλώσσης με τινας λεκτικάς διαφοράς” (σ.2). Φτάνει έτσι σε μια θέση τόσο ακραία, που ο έλληνας εθνικιστής γλωσσολόγος Νικ. Ανδριώτης θα αναγκαστεί μια δεκαετία αργότερα να διορθώσει, υπογραμμίζοντας ότι “πιο ασκανδάλιστο, προσφυέστερο και πλησιέστερο προς την αλήθεια είναι να γίνεται λόγος για σλαβικό ιδίωμα” [5].


Στη συνέχεια όχι από άγνοια, αλλά συνειδητά λέγοντας ψέματα, ισχυρίζεται ότι “οι ομιλούντες αυτήν (τη γλώσσα) ουδέποτε εις το παρελθόν την απεκάλεσαν  σερβικήν ή άλλως πως, ει μη μόνον βουλγαρικήν” (σ.2), όταν είναι γνωστό πως στον οίκο Δραγούμη, τόσο ο πατέρας του Στέφανος όσο και ο γαμπρός του Παύλος Μελάς μιλούσαν περί μακεδονικής γλώσσας, οι δε επιστολές του τελευταίου προς την αδελφή του Ναταλία, πρωτοδημοσιευμένες το 1926, το μαρτυρούν [6].

Κατακρίνει επίσης τους ελληνόφρονες που “εκ μίσους προς τους Βουλγάρους μίλησαν για ένα ιδιαίτερον μακεδονικόν ιδίωμα μη σλαυικόν πλησιάζον προς τα ελληνικά” (σ. 2), φωτογραφίζοντας κυρίως τον Κωνσταντίνο Τσιούλκα και όσα φαιδρά έγραψε το 1907 για τη μακεδονική γλώσσα [7].

Επανέρχεται στο διαδεδομένο προπαγανδιστικό ισχυρισμό, πως οι μη ελληνόφωνοι της νότιας βαλκανικής είναι Έλληνες “λησμονήσαντες την ελληνικήν” (σ. 2) και κλείνει το πρώτο κεφάλαιο με μια άσχετη και αντιφατική προς τα προηγούμενα, απόλυτα όμως επιστημονική και διεθνώς αποδεκτή σήμερα θέση, ότι “η γλώσσα δεν αρκεί (για) να χαρακτηρίση την καταγωγήν και τον εθνισμόν” (σ. 2).


Στο δεύτερο κεφάλαιο, με τίτλο “Προτίμησις του όρου βουλγαρόφωνοι” ΄Ελληνες, ο Φίλιππος Δραγούμης συγκεκριμενοποιεί την πρότασή του. Εδώ, διαβάζουμε ότι οι Σέρβοι μετά το 1912 ονόμαζαν την πλειοψηφία του πληθυσμού των μακεδονικών επαρχιών που κατέκτησαν “Σλάβους της Μακεδονίας ή Σλαυομακεδόνες και ενστάλαζαν επιμόνως εις την συνείδησιν όσων δεν ηδύναντο να προσελκύσουν εις τον σερβισμόν την ιδέαν της υπάρξεως ιδιαιτέρας σλαυικής μακεδονικής  εθνότητος διαφόρου της βουλγαρικής και εν ανάγκη της καθαυτό σερβικής” (σ.3).

Αναφερόμενος στους τσεντραλιστές μακεδόνες επαναστάτες, γράφει για το “Σοσιαλιστικόν Αυτονομιστικόν Μακεδονικόν Κομιτάτον”, την υποστήριξη προς αυτό των “ποθούντων την απελευθέρωσιν των από του οθωμανικού ζυγού” μη σχηματικών χριστιανών κατοίκων της Μακεδονίας (στις αρχές του αιώνα), καθώς επίσης και για την αλληλεγγύη των ευρωπαίων σοσιαλιστών στους επαναστάτες (σ.3).

Για τη χρήση του ονόματος Σλαβομακεδόνες, εκ μέρους των χωρικών, θεωρεί υπεύθυνο το κομμουνιστικό - αυτονομιστικό κίνημα και την οργάνωση  Ν.Ο.Φ. (σ. 4 - 5), όσο δε για τους πολιτικούς στόχους της τελευταίας, πιστεύει πως είναι τρεις:

α) “Η απώτατη λύση”, η κατάληψη ολόκληρης της Μακεδονίας.

β) “Η μεταβατική λύση”, η απόσπαση των “πυκνοτέρων κατοικουμένων” τόπων της δυτικής Μακεδονίας.

γ) “Η τελευταία λύση”, η της “αναγνωρίσεως παρά του Ο.Η.Ε. εθνικής μειονότητος σλαυομακεδονικής εις την ελληνικήν  Μακεδονίαν διά της εξασφαλίσεως διεθνώς μειονοτικών εθνικών, εκκλησιαστικών και σχολικών δικαιωμάτων των σλαυομακεδονικών πληθυσμών” (σ. 5).

Εκτιμώντας τα δεδομένα της εποχής, την πολιτική και στρατιωτική συγκυρία, ο Δραγούμης παρατηρεί ως προς τα ανωτέρω τα εξής:

“Τα μεν δύο πρώτα ενδεχόμενα φαίνονται ήδη, χάρις εις την αγγλοαμερικανικήν αρωγήν και εις την από διετίας και πλέον συνεχιζομένην αντίστασιν λαού και στρατού κατά του σλαυοκομμουνιστικού συμμοριτισμού, ματαιούμενα, αν και αι συμμορίαι κατέχουν ακόμη εξ ολοκλήρου τας δύο σημαντικοτάτας παραμεθορίους περιφερείας Κορεστίων της Καστορίας και Πρέσπας της Φλωρίνης. Το τρίτον όμως ενδεχόμενον δεν απεσοβήθη ακόμη, καθώς φαίνεται και από την διάσκεψιν του Ο.Η.Ε. εις Παρισίους επιμονήν του πανσλαυικού συνασπισμού, εντατικώς καλλιεργούντος την λύσιν της διεθνούς αναγνωρίσεως σλαυομακεδονικής  μειονότητος  εις την ελληνικήν Μακεδονίαν. Επειδή δε η προστασία των μικρών, των αδυνάτων και των μειονοτήτων είναι προσφιλές θέμα πάντων των αληθώς φιλελευθέρων και δημοκρατικών το φρόνημα λαών, τρέχομεν τον κίνδυνον να ιδώμεν τούτους εξαπατωμένους υπό του πανσλαυικού συνασπισμού και την ύπουλον πρότασιν τούτου γινομένην δεκτήν” (σ. 5 - 6).

Στο τρίτο κεφάλαιο του υπομνήματος,με τίτλο ο όρος “σλαυικόν ιδίωμα καταντά ταυτόσημος προς τον όρο σλαυομακεδονικόν”, ο συγγραφέας εξηγεί γιατί κατά τη γνώμη του συμβαίνει αυτό:

Ο όρος “σλαυική γλωσσική μειονότης είναι ουσιαστικώς ταυτόσημος προς τον όρον σλαυομακεδονική. Θεωρητικώς θα ηδύνατο να υποστηριχθή ότι δεν έχει στενώς εθνικόν χαρακτήρα, αλλά μόνον γλωσσικόν ή και ευρύτερον φυλετικόν. Την σλαυικήν οικογένειαν απαρτίζουν πολλά έθνη με διαφόρους σλαυικάς γλώσσας. Αλλ’ εις την πράξιν, εάν αναγνωρίζομεν σλαυικήν γλωσσικήν μειονότητα εις τη Μακεδονίαν, διάφορον της βουλγαρικής και της σερβικής θα μετεπίπτομεν αυτομάτως και αναγκαστικώς εις την σλαυοκομμουνιστικήν θεωρίαν της υπάρξεως ιδιαιτέρας  σλαυομακεδονικής εθνότητος” (σ.6).

Δυο χρόνια αργότερα σε επιστολή του προς το φίλο του Χρ. Χριστίδη, μέλους για χρόνια της Μικτής Επιτροπής Ελληνοβουλγαρικής Μεταναστεύσεως και συγγραφέα του βιβλίου Le Camouflage Macédonien (1949), ο Φ. Δραγούμης επανέρχεται στο περιεχόμενο της ανωτέρω παραγράφου ομολογώντας  ότι εκεί εκθέτει “και όσους λόγους δεν μπορούν να ειπωθούν δημοσία” [8].

Στη συνέχεια του κεφαλαίου, ο συντάκτης του έρχεται στο ζήτημα της παλαιότερης  απόφασης της ελληνικής κυβέρνησης (το 1925), για τη διδασκαλία της μακεδονικής γλώσσας στις μειονοτικές περιοχές , την έκδοση του μακεδόνικου αναγνωστικού ABECEDAR [9] και στα της ανταλλαγής πληθυσμών βάσει της σύμβασης της Neuilly (σ. 7).

Για την πολιτική συμπάθεια των μακεδόνων αυτονομιστών την περίοδο του μεσοπολέμου προς το Κ.Κ.Ε. , λόγω των θέσεών του στο μακεδονικό, σχολιάζει: “εψήφιζον κατά τας  εκλογάς το κομμουνιστικόν κόμμα, εκδηλούντες ούτω νομιμοφανώς την απέχθειάν των προς το φιλελεύθερον καθεστώς”.

Υποβαθμίζει ωστόσο το θέμα, θεωρώντας μικρό το ποσοστό των κομμουνιστών: “Το κόμμα όμως τούτο εις τον νομόν Φλωρίνης  και Καστορίας (ήτο τότε ενιαίος ο νομός) ελάμβανεν μόνον το δέκατον των ψήφων” (σ. 8).

Η παρατήρηση αυτή του Δραγούμη, για το μικρόν της εκλογικής βάσης, βρίσκεται στον αντίποδα των όσων υποστήριζε ο συνεργάτης και φίλος του, βαθύς γνώστης των μακεδονικών πραγμάτων, Κωνσταντίνος Καραβίδας, τα οποία πιστεύω είναι πολύ περισσότερο πλησίον της ιστορικής πραγματικότητας, φανερώνουν την ταραχή των ελληνικών αρχών και αξίζει να μεταφερθούν εδώ αυτούσια:

“Σημειωτέον, ότι αι άνω 1278 ψήφοι αι δοθείσαι (το 1926 στο νομό Φλώρινας) προς την κομμουνιστικήν κατεύθυνσιν, την αντιελληνικήν δηλαδή και αυτονομιστικήν από χωρικούς τυφλώς φανατικούς, εάν κριθούν με άποψιν ποιοτικήν και δυναμικήν, θα ευρεθούν προφανώς ότι έχουν πολλαπλασίαν εκάστη σημασίαν εν σχέσει με τας δοθείσας εις τα διάφορα άλλα κόμματα. Διότι ενώ μερικαί εκ των τελευταίων είναι ψήφοι δοθείσαι εκ τύχης και άλλαι δοθείσαι εκ δεσμών συμφεροντολογικών προς το ένα ή το άλλο κόμμα ή και από σχέσεις προσωπικάς, αι ψήφοι όμως των αντιδραστικών κομμουνιστών εδόθησαν, κατ’ αντίθεσιν προς το προσωπικόν εκάστου ψηφοφόρου συμφέρον, εις ένα υποψήφιον όλως άσημον και από προσήλωσιν εις ιδανικόν άκρως επικίνδυνον δι’ αυτούς και απαιτούν συνεχείς θυσίας και είναι ψήφοι δραστικαί τόσον ώστε να δύναται τις να υπολογίση ότι εκάστη εξ αυτών ακτινοβολεί επιρροήν επί 30 και 40 ατόμων μεταξύ των υπολοίπων εντοπίων χωρικών” [10].

Ο Δραγούμης αφήνει τα προσχήματα στο τέταρτο κεφάλαιο, το οποίο τιτλοφορεί “εξωτερικής πολιτικής λόγοι προτιμήσεως του όρου βουλγαρόφωνοι” . Εδώ πια γράφει απροκάλυπτα:

“Δηλαδή και αν δεν ήτο αληθές ότι το σλαυικόν ιδίωμα ωρισμένων μακεδονικών πληθυσμών είναι τω όντι βουλγαρικόν και όχι μακεδονοσλαυικόν ή και απλώς σλαυικόν ακόμη και εάν οι μισέλληνες εξ αυτών εις το βάρος της ψυχής των δεν συνεπάθουν προς την βουλγαρίαν και όχι προς την Γιουγκοσλαυίαν ή την Ρωσίαν, θα μας συνέφερε να τους χαρακτηρίσωμεν ως βουλγαρίζοντας ή βουλγαρόφρονας και όχι ως δήθεν αχρώμους εθνικώς Σλαύους, αφού τους Σλαυομακεδόνας πάντως απεκλείσαμεν” (σ. 9).

Και αμέσως μετά, ο συντάκτης του υπομνήματος εξηγεί γιατί συμφέρει το ελληνικό κράτος, να μη βαπτίσει τους Μακεδόνες με το όνομα Σλάβοι ή Σλαβομακεδόνες, αλλά με το όνομα Βουλγαρόφωνοι.

“Είναι μοιραίον, γράφει, οι αναγνωριζόμενοι υφ’ ημών ως σλαυική γλωσσική, και όχι εθνική, μειονότης να επιδιώξουν την διεθνήν αναγνώρισην των ως σλαυομακεδονικής εθνικής μειονότητος και την προστασίαν των υπό του ανεξαρτήτου κράτους της Μακεδονίας, μέλους της ευρυτέρας Νοτιοσλαυικής Ομοσπονδίας του Τίτου, ενώ αναγνωριζομένων διεθνώς ως βουλγαροφώνου μειονότητος διασπάται κάπως η μακεδονική ενότης” (σ. 9). Πρακτικά δε πιστεύει, όπως τονίζει στη συνέχεια, ότι “τοιουτοτρόπως ευχεραίνεται η αποβολή των ως πρακτόρων του πρώην εχθρικού κράτους” (σ. 10).

Η συνέχεια  του υπομνήματος (κεφάλαιο: “Αδύνατος η διεθνής έγκρισις της αναγκαστικής εκριζώσεως οιασδήποτε γλωσσικής ή εθνικής μειονότητος”) είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική, καθώς ο Δραγούμης γράφει για τις προθέσεις ορισμένων στελεχών του ελληνικού κράτους να προχωρήσουν στην τελική λύση, στον ολοκληρωτικό, διά της βίας, ξεριζωμό των Μακεδόνων από τις εστίες τους. Διαφωνεί ωστόσο με την πρόταση, γιατί πιστεύει ότι δεν έχει ελπίδες επιτυχίας:

“Η υπό τινων ελπιζομένη μελλοντική δυνατότης εκδιώξεως ή αναγκαστικής μεταναστεύσεως πάντων των βουλγαροφώνων, αδιακρίτως φρονήματος και παρά την θέλησίν των, αποτελεί πραγματικήν ουτοπίαν, ιδίως μάλιστα αν χαρακτηρισθούν ούτοι ως σλαυόφωνοι και όχι βουλγαρόφωνοι.

Ανταλλαγή πληθυσμών είτε προς την Γιουγκοσλαυίαν είτε προς την Βουλγαρίαν, κατέστη αδύνατος, διότι δεν υπάρχουν πλέον εις τας δύο αυτάς χώρας δεδηλωμένοι ελληνικοί πληθυσμοί και δη ελληνόφωνοι” (σ. 11).

Η αξία της τελευταίας παραγράφου, γίνεται νομίζω κατανοητή, καθώς απαντά στα όσα ανιστόρητα και εξωπραγματικά υποστηρίχτηκαν τα τελευταία χρόνια από πολλούς έλληνες επωνύμους, στην κατά της γείτονος Δημοκρατίας εκστρατεία για τη μη χρήση του ονόματος Μακεδονία [11].

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει όμως και ο δεύτερος αποτρεπτικός κατά το Δραγούμη λόγος για την ανταλλαγή ή εκρίζωση του μακεδονικού πληθυσμού:

“Διεθνώς ανεγνωρισμένη αναγκαστική ανταλλαγή ή εκρίζωσις οιωνδήποτε πληθυσμών αποκλείεται απολύτως, διότι το ολοκληρωτικό τούτο μέτρον εγκαινιασθέν υπό των Γερμανών και αντιγραφέν μετά βελτιώσεων υπό των Ρώσων κομμουνιστών διεκηρύχθη απαράδεκτον υπό των Δυτικών Δημοκρατιών” (σ.11).

Βέβαια ο Δραγούμης αποσιωπά το γεγονός ότι ο πρώτος διδάξας της αναγκαστικής ανταλλαγής ή εκριζώσεως πληθυσμών είναι το ελληνικό κράτος, που έχει προηγηθεί κατά τρεις δεκαετίες, τόσο με την περίφημη ελληνοβουλγαρική σύμβαση της Neuilly του 1919, όσο κυρίως με την ελληνοτουρκική συμφωνία υποχρεωτικής ανταλλαγής της Λωζάνης του 1923 [12].

Αν είναι όμως αδύνατος η συνολική εκρίζωση των Μακεδόνων από τον τόπο τους, αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλοι τρόποι για σημαντικό κτύπημα και απομάκρυνσή τους από τα πατρικά τους εδάφη. Προτείνει λοιπόν ο Δραγούμης, στο κεφάλαιο “Απομάκρυνσις ως ληστοτρόφων και επικινδύνων διά τας ενόπλους  εθνικάς δυνάμεις των οικογενειών των πρακτόρων του συμμοριτισμού από τα παραμεθόρια”, τα εξής:

“Πράγματι δυνάμεθα διά διαφόρων νομίμων, συνταγματικών, αληθώς φιλελευθέρων και διεθνώς ανεγνωρισμένων μέτρων ν’ αποκεφαλίσωμεν την σλαυοκομμουνιστικήν σκευωρίαν εις την Ελλάδα. Αρκεί να εφαρμοσθούν τα μέτρα ταύτα κατά τρόπον συντονισμένον και ενιαίον υπό πάντων των αρμοδίων κλάδων της διοικήσεως και από συμφώνου όλων των πολιτικών κομμάτων”.

Στη συνέχεια ο συντάκτης του υπομνήματος υπενθυμίζει πως η προεργασία του φακελώματος του μακεδονικού πληθυσμού (πολιτικά φρονήματα) έχει προχωρήσει, και με δική του συμμετοχή, τα τρία τελευταία χρόνια:

“Η προεργασία όλη προς συλλογήν των στατιστικών στοιχείων έγινε διά της αποστολής υπό της τότε ελληνικής κυβερνήσεως, υπουργούντος επί των εξωτερικών του κ. Ι. Πολίτη, των κ.κ. Δ. Ανδρεάδη (αποθανόντος έκτοτε), Γ. Μόδη και του υπογραφομένου, οι οποίοι μετά τρίμηνον επιτόπιον έρευναν και εργασίαν ανά την Μακεδονίαν και Θράκην τη βοηθεία των τοπικών αρχών, εκκλησιαστικών, δικαστικών, διοικητικών και στρατιωτικών, κατηρτίσαμεν πλήρεις πίνακας των διαφόρων καταδικασθέντων διά κακουργήματα και φυγοδικούντων και των κατά χωρία αναλογιών του πληθυσμού, είτε ελληνοφρόνων είτε ρευστής συνειδήσεως είτε δεδηλωμένων ανθελληνικών φρονημάτων ιδίως διά τους νομούς Καστορίας, Φλωρίνης και Πέλλης. Οι πίνακες ούτοι κατετέθησαν εις την Γενικήν Διοίκησιν Μακεδονίας εις Θεσσαλονίκην, εις το Γ.Ε.Σ. και εις το Υπουργείον επί των Εξωτερικών. ΄Ωστε υπάρχει ήδη η βάσις, η οποία εχρησίμευσε και δύναται να χρησιμεύση και σήμερον, μετά περαιτέρω ενημέρωσιν και προσθήκας, διά την εφαρμογήν ωρισμένης πολιτικής” (σ. 12) [13].

Τα συγκεντρωτικά στοιχεία αυτών των πινάκων υπάρχουν σε απόρρητη έκθεση του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως προς το υπουργείο Εξωτερικών που υπογράφει ο υπουργός Σπ. Θεοτόκης, με ημερομηνία 24/7/1946 [14]. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά θεωρούνται ύποπτοι για ανθελληνικά φρονήματα 104.655 Μακεδόνες και 2.207 Βλάχοι της Μακεδονίας.

Στην ίδια έκθεση ο Θεοτόκης   έχει τη γνώμη ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστεί “το ζήτημα της απελάσεως των ανωτέρω, μαζί του δε είναι σύμφωνος και η υπό την προεδρίαν του Α΄ Υπαρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού, τελούσα Επιτροπή”.

Ο Δραγούμης στο υπόμνημά του υπολογίζει και αυτός τον αριθμό των Μακεδόνων σε 120 χιλιάδες, ομολογώντας ότι “δημοσία αναγνωρίζομεν συνήθως ότι δεν υπερβαίνουν τους 90 χιλιάδας, υπολογίζει όμως των αριθμό των ταραχοποιών”, όπως τους ονομάζει, σε 10 έως 20 % (σ. 13).

Σχολιάζει επίσης το ζήτημα της διγλωσσίας, σημειώνοντας ότι εκτός από τους Μακεδόνες (:τους βουλγαρόφωνους όπως τους ονομάζει συστηματικά), και οι άλλοι ξενόφωνοι, δηλαδή “οι βλαχόφωνοι, αλβανόφωνοι, τουρκόφωνοι είναι ήδη δίγλωσσοι, διότι εννοούν και ομιλούν, ιδίως οι άνδρες την ελληνικήν” (σ. 13).

Στο επόμενο κεφάλαιο με τίτλο “Ληπτέα μέτρα προς αποσόβησιν δημιουργίας εθνικής μειονότητος, αν όχι γλωσσικής”, ακολουθούν οι προτάσεις του Δραγούμη για τα μέτρα που πρέπει να παρθούν κατά των Μακεδόνων. Το σχετικό απόσπασμα που παρατίθεται, είναι περισσότερο εκτεταμένο από τα προηγούμενα γιατί περιγράφει, σχεδόν με φωτογραφική ακρίβεια, τα όσα ακολούθησαν μετά την ήττα των ένοπλων μακεδονικών - κομμουνιστικών δυνάμεων:

“Προς αποφυγήν των χειροτέρων συνεπειών της διεθνούς αναγνωρίσεως έστω και γλωσσικής μόνον - ήτοι όχι εθνικής - βουλγαροφώνου ή γενικώτερον σλαυοφώνου μειονότητος, είναι ανάγκη από τούδε ν’ αποφασίσωμεν και δραστηρίως, αλλ’ αθορύβως, να εφαρμόσωμεν τ’ ακόλουθα μέτρα, τα οποία από έτους επρότεινα προς τας τοπικάς αρχάς, διοικητικάς, δικαστικάς, στρατιωτικάς κλπ. της Δυτικής Μακεδονίας, όπως και προς το Υπουργείον επί των Εξωτερικών (προς τον μόνιμον υφυπουργόν κ. Π. Πιπινέλην) και προς το Γεν. Επιτελείον του Στρατού (Στρατηγόν κ. Σ. Κιτριλάκην).

α. Οι συνεργασθέντες μετά των κατακτητών, και δη των Βουλγάρων, κατά την κατοχήν και οι καταδικασθέντες και καταδικαζόμενοι δι’ εγκληματικάς πράξεις σχετιζομένας προς τον συμμοριτισμόν και τον κομμουνισμόν εις τας παραμεθορίους εκείνας περιφερείας, καθώς και οι οικειοθελώς καταφυγόντες εις τα γειτονικά εδάφη ή προσχωρήσαντες εις τας συμμορίας (όχι αναγκαστικώς) και φυγοδικούντες να θεωρηθούν επισήμως ότι απέρριψαν την ελληνικήν ιθαγένειαν και έκαμαν εμπράκτως επιλογήν άλλης υπηκοότητος.

β. Τούτων να κατασχεθούν αι περιουσίαι, τα χωράφια δε να παραχωρώνται υπό του κράτους από τούδε προς καλλιέργειαν εις εγνωσμένων ελληνικών φρονημάτων ακτήμονας αγρότας συγχωριανούς αλλά μόνον εκ πλησιοχώρων περιοχών π.χ. εκ των ελληνοφώνων χωρίων του Γράμμου [15], δυναμένως ευκολώτερον να εγκληματισθούν εις τας σκληράς φυσικάς και κοινωνικάς συνθήκας των παραμεθορίων τούτων υψιπέδων, λαμβανομένης δε προνοίας όπως μη μεταβληθούν ούτοι εις τυραννίσκους των εναπομεινάντων παλαιών κατοίκων. Οι δε μέλλοντες να παραχωρηθούν εις τους εποίκους κλήροι δέον να είναι επαρκείς διά την συντήρησιν πενταμελούς οικογενείας, ώστε να έχουν συμφέρον να εγκατασταθούν οριστικώς και να μη εγκαταλείψουν με το πρώτον φύσημα αέρος τας  νέας των κατοικίας, και

γ. Αι οικογένειαι των αδιακρίτως γλώσσης, δηλαδή και αι ελληνόφωνοι να εκτοπισθούν βαθμιαίως εις Νοτίαν Ελλάδα, σκορπιζόμεναι όμως επιμελώς ανά μίαν ή δύο το πολύ εις έκαστον χωρίον ή πόλιν συμφώνως προς τον νόμον περί ληστείας και προς ασφάλειαν των στρατιωτικών δυνάμεων, αι οποίαι διεξάγουν επιχειρήσεις εις τα παραμεθόρια. Κατά δε την μεταφοράν και την εγκατάστασιν των εις τους τόπους εκτοπίσεως να τηρώνται υπό των κρατικών οργάνων αυστηρώς όλαι οι νόμιμοι και ανθρωπιστικοί κανόνες συμπεριφοράς απέναντι των εκτοπιζομένων γυναικοπαίδων… Εις τα παραμεθόρια ευρίσκονται εγκατεστημένοι εις επίκαιρα σημεία και ελληνόφωνοι πρόσφυγες (ως π.χ. οι εκ Ρωσίας Καυκάσιοι καλούμενοι), των οποίων πολλοί δυστυχώς τυγχάνουν επικίνδυνοι κομμουνισταί. Διά να μη, λοιπόν, κατηγορηθή η ελληνική κυβέρνησις ως ενεργούσα παρανόμως, ανελευθέρως και απανθρώπως, και δη διωγμόν γλωσσικόν και φυλετικόν, θα ήτο ενδεδειγμένον ν’ αρχίση η εκτόπισις από των οικογενειών των ελληνοφώνων κακούργων.

Τοιουτοτρόπως θα καταφανή η αρχή ότι όσοι εκ των καταδίκων ή φυγοδίκων απέδειξαν εμπράκτως ότι θέλουν ν’ ανήκουν εις την σλαυομακεδονικήν, την βουλγαρικήν ή άλλην εθνότητα απέβαλον αυτομάτως την ελληνικήν ιθαγένειαν και δεν θα γίνουν πλέον δεκτοί εις το ελληνικόν έδαφος, θα τους σταλούν δε εν ευθέτω καιρώ αι οικογένειαί των, εφ όσον δεν θα τας έχουν ήδη παραλάβει μεθ’ εαυτών εις τας νέας των πατρίδας.

Εάν και μετά τούτο ηθέλομεν ευρεθή ηναγκασμένοι διεθνώς ν’ αναγνωρίσωμεν την ύπαρξην σλαυοφώνου ή βουλγαροφώνου γλωσσικής μειονότητος εν Ελλάδι, δεν θα τολμήσει κανείς χωρικός να παρουσιασθή και να ζητήση είτε το άνοιγμα μειονοτικών σχολείων και ναών ή έστω και την  απλήν διδασκαλίαν του γλωσσικού ιδιώματος των εις το ελληνικόν δημοτικόν σχολείον του χωρίου του, διότι εν τω μεταξύ οι ρευστής συνειδήσεως βουλγαρόφωνοι θα έχουν παραδειγματισθή εκ των συνεπειών της εκριζώσεως των σλαυοκομμουνιστικών πρακτόρων συγχωριανών των της α΄ κατηγορίας και θα έχουν διαφωτισθή καταλλήλως υπό των αρμοδίων αρχών μας. Ιδίως η αφαίρεσις των αγρών και η απομάκρυνσις των οικογενειών θα έχη εμποιήσει βαθυτάτην εις αυτούς εντύπωσιν, ώστε να μη υποκύψουν εις τας κρυφίας πιέσεις και απειλάς των σλαυοκομμουνιστών, εις τους επιδεικνύοντας δε εμμονήν εις την ελληνικήν παιδείαν και πίστιν εις την ελληνικήν εκκλησίαν θα είναι ωφέλιμον να χορηγώνται ειδικαί ηθικαί αναγνωρίσεις και επιβραβεύσεις. Εάν όμως αντιθέτως πεισθώμεν εις τας υστερικάς και δημοκοπικάς κραυγάς των ισχυριζομένων ότι όλοι οι σλαυόφωνοι είναι ανάγκη να εκδιωχθούν βιαίως κλπ. θα δημιουργήσωμεν κατά την κρίσιμον ταύτην δια την διεθνή ειρήνη και την ελληνικήν υπόθεσιν στιγμήν ημείς, οι ίδιοι, εν Ελλάδι μειονότητα εθνικήν, της οποίας θα είναι αδύνατον πλέον ν’ απαλλαγώμεν δι’ οιασδήποτε αναγκαστικής ανταλλαγής ή άλλου ολοκληρωτικού μέτρου, απαραδέκτου διεθνώς και δυναμικώς απραγματοποιήτου.

Τοιούτο δυναμικόν μέτρον κατά τα μέσα του λήγοντος έτους ωρισμέναι στρατιωτικαί αρχαί εις Καστορίαν και Φλώριναν επιχείρησαν να εφαρμόσουν απελαύνουσαι διά της βίας εκ των περιφερειών τούτων προς τα σύνορα και προς τας κατεχομένας υπό των συμμοριτών περιοχάς τοιαύτας οικογενείας παραμεινάσας εις τα χωρία των. Το αποτέλεσμα υπήρξε μετά τινας ημέρας να επανέλθουν σχεδόν όλαι και μετά νέαν απέλασιν να επανέλθουν διά δευτέραν φοράν είτε εις τα χωρία των είτε εις άλλα γειτονικά. Ευτυχώς ετέθη τέρμα εις το αυθαίρετον και εξαιρετικώς επικίνδυνον τούτο παιγνίδιον υπό του Γ.Ε.Σ. και της κυβερνήσεως [16].

Είναι απόλυτος ανάγκη ν’ αντιληφθώμεν ότι κανέν μεμονωμένον μέτρον δεν δύναται να τεθή εις εφαρμογήν άνευ υπευθύνου κυβερνητικής πρωτοβουλίας, πλήρους συνεργασίας και τελείου συντονισμού ενεργειών πάντων των αρμοδίων κλάδων της διοικήσεως. Οιασδήποτε δε πολιτική επί εθνικών ζητημάτων απαιτεί και την συγκατάθεσιν πάντων των νομιμοφρόνων μεγάλων πολιτικών κομμάτων [17]. Συγκεκριμένως διά την τελεία συνεργασία των στρατιωτικών, των δικαστικών και των καθαρώς διοικητικών αρχών και της χωροφυλακής με γενικήν κατεύθυνσιν διδομένην υπό του Υπουργείου επί των Εξωτερικών εν συμπνοία εννοείται με το Γενικόν Επιτελείον του Στρατού” (σ. 15 - 18).

Το προτελευταίο κεφάλαιο του υπομνήματος, επισημαίνει την δέουσα που πρέπει να δοθεί “προσοχή της πολιτείας περί του θέματος των ξενοφώνων” και τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει μια λαθεμένη πολιτική στο ζήτημα αυτό, κυρίως στην επεκτατική εξωτερική πολιτική του ελληνικού ή όπως κομψότερα αναφέρεται επί των “εθνικών διεκδικήσεων της Ελλάδος”.

Ο Δραγούμης γίνεται εδώ απόλυτα σαφής και κατηγορηματικός: “Ωφείλομεν γράφει, να προσέξωμεν και την εξής άποψιν, η οποία εις το προσεχές μέλλον δεν αποκλείεται να έχη μεγάλην επίδρασιν επί της εθνικής μας εδαφικής ολοκληρώσεως, ότι κατ’ ουδένα τρόπον συμφέρει να δώσωμεν την εντύπωσιν ότι τάχα δεν θεωρούμεν ΄Ελληνας τους ξενόφωνους και ότι επιδιώκομεν την εξόντωσιν των. Δεν υπάρχουν δυστυχώς πλέον ελληνόφωνοι ελληνικοί πληθυσμοί εις τα διεκδικούμενα υφ’ ημών γειτονικά εδάφη, εκτός μόνον υπολειμμάτων τινών εις την νοτιοδυτικήν Βορείαν ΄Ηπειρον (ήτοι εις τας περιφερείας Πωγωνίου, Δελβίνου, Αγίων Σαράντα και Χιμάρας)”.

Και συνεχίζει το συλλογισμό του διατυπώνοντας την ερώτηση: “εάν λοιπόν αρνηθώμεν ότι οι ξενόφωνοι ΄Ελληνες της Ελλάδος είναι ΄Ελληνες, που θα στηρίξωμεν ενδεχομένην αξίωσιν να προσαρτήσωμεν γειτονικά εδάφη, κατοικούμενα εξ ίσου και συμπαγέστερον υπό ομοίων ξενοφώνων πληθυσμών; Πως θα διεκδικήσωμεν το Αργυρόκαστρον, την Πρεμετήν, την Κορυτσάν, την Μοσχόπολιν, το Μοναστήριον, την Γευγελήν, την Στρούμιτσαν, το Μελένικον, το Νεβροκόπι κλπ.” (σ.19).

Τελικά, ο  Δραγούμης κλείνει  το υπόμνημά του για τη μετονομασία των Μακεδόνων και της γλώσσας τους, με ορισμένες “ειδικές υποδείξεις” για την περίπτωση όπου το ελληνικό κράτος υποχρεωνόταν από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής να χορηγήσει στις μειονότητες “ελευθερίαν διδασκαλίας μη ελληνικής μητρικής γλώσσης”. Μπροστά σε αυτό το ενδεχόμενο υπογραμμίζει πως πρέπει να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα ώστε η διδασκαλία “να μη γίνη δι’ ειδικών ξενοφώνων σχολείων, (όπου η ελληνική γλώσσα θα διδάσκεται υποχρεωτικώς ως ξένη επίσημος γλώσσα του κράτους) αλλά προαιρετικώς εις τα υπάρχοντα ήδη κρατικά ελληνικά δημοτικά σχολεία, όπου η υπόλοιπος διδασκομένη ύλη θα διδάσκεται με όργανον διδασκαλίας την ελληνικήν. Οι διδάσκαλοι δε της ξένης γλώσσης θα είναι υποχρεωτικώς ΄Ελληνες πολίται, υποκείμενοι εις τους ελληνικούς νόμους και εις την εποπτείαν των Ελλήνων επιθεωρητών”. Προτείνει δε στη διδασκαλία να χρησιμοποιηθεί, για εθνικούς λόγους, η κυριλλική (και όχι η λατινική) γραφή, λόγω της βυζαντινής της προέλευσης και της συγγένειάς της  προς την ελληνική (σ. 20).

Ο Φίλιππος Δραγούμης θα επανέλθει στο αυτό ζήτημα της πολιτικής επιλογής του ελληνικού κράτους για τη μετονομασία των Μακεδόνων, με “εμπιστευτικό σημείωμα δια την αντιμετώπισιν της σλαυοκομμουνιστικής επιβουλής κατά της βορείου Ελλάδος”, δεκατέσσερα χρόνια  αργότερα. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1962 συντάσσει το νέο κείμενο που κοινοποιεί στο βασιλιά, τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή και τον υπουργό Εξωτερικών Ε. Αβέρωφ [18].

“Θα συνέφερεν εις την Ελλάδα, ξαναδιαβάζουμε εκεί, οι σλαυόφωνοι της συνορευούσης με την Νοτιοσλαυίαν Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας να χαρακτηρίζωνται παρ’ ημών ως βουλγαρόφωνοι μάλλον, παρά ως Μακεδόνες”.

Η εμμονή του Φ. Δραγούμη στο ζήτημα της μετονομασίας, όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, αρκετές δεκαετίες πριν το ελληνικό κράτος δώσει και χάσει, την πρόσφατη μάχη για το όνομα, τον ανακηρύσσουν ιστορικά σε κύριο εμπνευστή της πολιτικής της μετονομασίας και πνευματικό ταγό μιας στρατηγικής που απομόνωσε διεθνώς την Ελλάδα και την οδήγησε σε κορυφαία διπλωματική ήττα. Οι έλληνες πρωταγωνιστές της αντιμακεδονικής πολιτικής των ετών 1991-1996, ήταν χωρίς να το ξέρουν (οι περισσότεροι), φερέφωνα ή εργολάβοι μιας ιδέας που είχε ήδη ηλικία μισού αιώνα.

 


* Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1996, σε χωριστή μπροσούρα. Μεταφράστηκε στα αγγλικά και αναδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Macedonian Review 1-2, 1996.

[1] Μέσα από την Ακροναυπλία, το Μάιο του 1940, ο πρώην γραμματέας του Κ.Κ.Ε. Παντελής Πουλιόπουλος, έγραφε: “όποιος αρνείται την ύπαρξη, άλυτου ως τώρα, ενός εθνικού μακεδονικού ζητήματος στην ελληνική, βουλγαρική, σερβική Μακεδονία, είναι δίχως άλλο λακές της μπουρζουαζίας”. Παντελή Πουλιόπουλου, ΄Αρθρα θέσεις και πολεμικές, Αθήνα 1976.

[2] Στην απόφαση της 25/2/1934 για το Μακεδονικό της Κομουνιστικής Διεθνούς διαβάζουμε: “Τα κυριαρχούντα έθνη των τριών ιμπεριαλιστικών κρατών που διαίρεσαν τη Μακεδονία στηρίζουν τον εθνικό διωγμό στην άρνηση των εθνικών ιδιομορφιών του μακεδονικού λαού, στην άρνηση της ύπαρξης μακεδονικού έθνους. Ο ελληνικός σωβινισμός δηλώνει ότι ο αυτόχθων σλαβικός πληθυσμός στο κατεκτημένο από αυτόν τμήμα της Μακεδονίας αποτελείται από Έλληνες που εκ-σλαβίσθησαν κατά τους περασμένους αιώνες και οι οποίοι θα πρέπει να “ επιστρέψουν” διά της βίας στον ελληνικό πολιτισμό με το να τους απαγορεύεται να ομιλούν και να διδάσκονται στη μητρική τους γλώσσα”. Βλ. Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 13/12/1995.

[3]. Στην πολιτική απόφαση που δημοσιεύτηκε στις 16/1/1936, το σχετικό απόσπασμα έχει ως εξής: “οι κυρίαρχες τάξεις… ολοκληρώνουν την τυραννική αυτή πολιτική τους με τον πιο απάνθρωπο και τρομακτικό στραγγαλισμό των δικαιωμάτων των εθνικών μειονοτήτων που κατοικούν στην Ελλάδα και κατά πρώτο λόγο των Μακεδόνων”. Στο Κ.Κ.Ε. επίσημα κείμενα, τομ. 4, Αθήνα 1976.

[4] Η απόφαση που δημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο του 1949 γράφει: “Στη Βόρεια Ελλάδα ο μακεδονικός (σλαβομακεδονικός)  λαός τα ’δωσε όλα για τον αγώνα και πολεμά με μια ολοκλήρωση ηρωισμού και αυτοθυσίας που προκαλούν το θαυμασμό. Δεν πρέπει να υπάρχει καμιά αμφιβολία, ότι σαν αποτέλεσμα της νίκης του ΔΣΕ και της λαϊκής επανάστασης, ο μακεδονικός λαός θα βρει την πλήρη εθνική αποκατάσταση του έτσι όπως το θέλει  ο ίδιος, προσφέροντας σήμερα το αίμα του για να την αποχτήσει”. Στο Κ.Κ.Ε. επίσημα κείμενα, τομ. 6, Αθήνα 1987.

[5] Ο καθηγητής Ανδριώτης, από το 1960 υποδείκνυε στο ελληνικό κράτος, τη στάση που έπρεπε να κρατήσει τις επόμενες δεκαετίες: “Φυσικά δεν απόκειται στους ξένους να τους υποδείξουν το επίσημο όνομα του κράτους των Σκοπίων και της γλώσσας του. Δικαίωμα όμως και καθήκον τους είναι να θεωρούν τα ονόματα Μακεδονία, Μακεδόνες και Μακεδονική γλώσσα, προκειμένου για Σλάβους, ως ιστορικά και εθνολογικά αστήρικτα και αυθαίρετα. Για μας τους Ελληνες ιδιαιτέρως, δικαίωμα και καθήκον μας είναι να μη δεχτούμε ποτέ την καθιέρωση τους στη δική μας επίσημη ή ανεπίσημη ορολογία, ούτε για το κράτος ούτε για τη γλώσσα του. Για μας και, νομίζω, για κάθε αντικειμενικό κριτή, το πιο ασκανδάλιστο, προσφυέστερο και πληρέστερο προς την αλήθεια όνομα είναι το Σλαβικό ιδίωμα του κράτους των Σκοπίων”. Νικόλαου Ανδριώτη, Το ομόσπονδο κράτος των Σκοπίων και η γλώσσα του, επανέκδοση, Θεσσαλονίκη 1989.

[6] Βλ. Ναταλία Μελά, Παύλος Μελάς επανέκδοση, Αθήναι 1963.

[7] Σύμφωνα λοιπόν με το γυμνασιάρχη Τσιούλκα, “η ψυχή και η σεμίγδαλις της σλαβοφανούς διαλέκτου είνε ελληνική, τα δε κάρκαρα, τα πίτυρα και ει τι άλλο σμικρότερον είνε τουρκικά, λατινικά - και ταύτα δε πάλιν εξ ημών - και ολίγιστα δε εξ επιδρομής σλαβικά”. Αφήνοντας  δε άφωνο τον αναγνώστη αμέσως μετά σημειώνει: “Αρχόμενος  δε του έργου οφείλω να ομολογήσω, ότι ουδεμίαν των σλαβικών γλωσσών γνωρίζω αγνοών μάλιστα και αυτόν τον αλφάβητον αυτών”. Κωνσταντίνου Τσιούλκα, Συμβολαί εις την διγλωσσίαν των Μακεδόνων εκ συγκρίσεως της σλαβοφανούς μακεδονικής γλώσσης προς την ελληνικήν, επανέκδοση, Αθήνα 1991.

[8] Στην επιστολή του Δραγούμη προς το Χριστίδη (18/6/1950), που αντίγραφό της  βρίσκεται σήμερα στο αρχείο του πρώτου, υποφάκελος 104.7, διαβάζουμε: “Βασικά διαφωνώ προς τη χρήση του όρου “σλαυόφωνοι” Έλληνες, αντί του αληθινού “βουλγαρόφωνοι” ΄Ελληνες. Οι σχετικές αντιρρήσεις μου ευρίσκονται στο βιβλίο μου ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ και μάλιστα στο’ άρθρο Η ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗ ΣΤΗΛΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ, αλλά κυρίως σ’ ένα υπόμνημα προς το Γεν. Επιτελείο του Στρατού, που το είχα υποβάλει στα 1948. Εκεί εκθέτω και όσους λόγους δεν μπορούν να ειπωθούν δημοσία. Είχα μ’ αυτό κατορθώσει τέλος πάντων να μη γίνεται πια χρήση τουλάχιστον επίσημα του όρου σλαυομακεδόνες, ωστόσο δεν κατάφερα ν’ αντικατασταθεί ο όρος σλαυόφωνοι με τον όρο βουλγαρόφωνοι, γιατί σλαυόφωνοι καταντά στην ουσία να είναι ταυτόσημοι με το σλαυομακεδόνες”.

[9] Βλ. και περιοδικό , ЗОРA, τεύχος 7 (1995).

[10] Κωνσταντίνου Καραβίδα, Αγροτικά, επανέκδοση Α.Τ.Ε., Αθήνα 1978.

[11] Ο υπουργός Εξωτερικών Αντώνης Σαμαράς, στις 11/3/92 δήλωνε γραπτώς στη βουλή ότι η Ελλάδα “δεν διαθέτει στοιχεία για τον ακριβή αριθμό των χιλιάδων Ελλήνων που ζουν, σήμερα στην ευρύτερη περιοχή των Σκοπίων”. Το ίδιο διάστημα η υφυπουργός  Τσουδερού, εκτιμούσε τον ακριβή αριθμό τους σε 380.740 άτομα !

[12] Είναι χαρακτηριστική η παρατήρηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, σε υπόμνημά του προς το υπουργείο Εξωτερικών στις 17/1/1922, αναφορικά με τη σκοπιμότητα της αναγκαστικής ανταλλαγής πληθυσμών στις πρόσφατα προσαρτημένες βόρειες επαρχίες του ελληνικού κράτους: “τα σύνορα ουδέποτε θα είναι ασφαλή εάν Δυτική Θράκη και Μακεδονία δεν καταστούν και εθνολογικώς, όχι μόνον πολιτικώς, ελληνικαί χώραι”. Παρατίθεται από τον Κωνσταντίνο Σβολόπουλο στο έργο του Η απόφαση για την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, Θεσσαλονίκη 1981.

[13] Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς φανερώνει σκέψεις και πρακτικές του ελληνικού κράτους προς τους Μακεδόνες εκείνα τα χρόνια, παρουσιάζει η πρόταση του Χρ. Χριστίδη ( για τον οποίον ήδη έγινε λόγος ) που υπάρχει σε εμπιστευτικό σημείωμα του με ημερομηνία 19/4/1946 και τίτλο “Περί της εν Δυτική Μακεδονία Καταστάσεως”: “Από απόψεως μονίμου τακτοποιήσεως της εκεί καταστάσεως, πρέπει να δείξη η Ελληνική Κυβέρνησις αποφασιστικότητα μετά συνέσεως. Κατά την πεποίθησίν μας πρέπει να εκτοπισθούν αμέσως μεν προς το εσωτερικόν μερικά επικίνδυνα πρόσωπα εκ σχεδόν χωρίου γηγενών. Εξ άλλου όμως πρέπει ν’ απομακρυνθούν οριστικώς, εκτός των συνόρων της Χώρας μας, 60 - 70.000 Σλαυομακεδόνες, των περιφερειών Φλωρίνης, Καστοριάς και Πέλλης. Δεν πρέπει να επαναληφθή το σφάλμα του 1920 - 24. Εάν αι εδαφικαί αξιώσεις της Ελλάδος αι αποβλέπουσαι εις την κατοχύρωσιν της ασφαλείας της, δεν ικανοποιηθούν, πρέπει η εξασφάλισις να πραγματοποιηθή εν μέρει τουλάχιστον διά της ουσιώδους μεταβολής της εθνολογικής συνθέσεως των συνοριακών περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας, απομακρυνομένων των αμφιβόλου συνειδήσεως πληθυσμών και εγκαθισταμένων εκεί ακραιφνώς Ελληνικών τοιούτων, Κρητών ει δυνατόν. Υπάρχει παλαιά παράδοσις αγώνος των Κρητών διά την υπεράσπισιν της ελληνικότητος της Μακεδονίας”. Βλ. αρχείο Φ. Δραγούμη, υποφ. 104.5, έγγραφο 133.

[14] Αρχείο Φ. Δραγούμη, υποφ. 104.5, έγγραφο 134.

[15] Ο εποικισμός της περιοχής Πρεσπών με Αρβανιτόβλαχους, που έγινε τη δεκαετία του ’50, είναι ακριβής υλοποίηση αυτής της πρότασης.

[16] Η αγριότητα του ελληνικού στρατού προς τους Μακεδόνες, μείωσε στις περιοχές Φλώρινας - Καστοριάς τον πληθυσμό τους  κατά 40 %. Ορισμένα μάλιστα μακεδονικά χωρία στην απογραφή του 1951, είχαν ερημώσει εντελώς: Γιανόβενι, ΄Ομοτσκο, Λαμπάνιτσα, Τσούκα, Μπάψορ, Πελκάτ, Πρεκοπάνα, Γκράσντεν, Τέρνοβο, Γκέρμαν, Σμάρντες, Σέτινα, Μπεσφίνα, Ρούνταρι, Ρέχοβο, Μπούκοβικ, Ραχμανλή, Βάμπελ, Σλίμνιτσα, Λουβράντες, Ντρόμπιτσα, Νόβοσελο, Μέντοβο, Παπαδιά, Κόστενετς.

[17] Μισό αιώνα περίπου, μετά τη διατύπωση αυτού του όρου από το Δραγούμη, είναι εντυπωσιακή η υπάρχουσα διακομματική συμφωνία στην άρνηση ύπαρξης μακεδονικού έθνους και μακεδονικής εθνικής κοινότητας που ζει στην Ελλάδα, καθώς επίσης στην άρνηση επαναπατρισμού των μακεδόνων πολιτικών προσφύγων.

[18] Αρχείο Φ. Δραγούμη, υποφ. 96.11, έγγραφο 187.


Η ρωμαίικη και η μακεδονική Swadesh List

 

(ο κατάλογος των 207 βασικών λέξεων)

 

Δημήτρης Λιθοξόου – Παντελής Κλιγκάτσης

 

22.8.2018

 

 


 

Η λίστα του Swadesh, που πήρε το όνομά της από τον αμερικανοεβραίο γλωσσολόγο Morris Swadesh (1909-1967), συγκροτείται από επιλεγμένες έννοιες του βασικού λεξιλογίου. Οι ερευνητές γλωσσολόγοι που ασχολούνται με τη λεξικοστατιστική, χρησιμοποιούν κάποιους κατάλογους για τη σύγκριση (και την εύρεση σχέσεων ή μη) μεταξύ των γλωσσών. Η Swadesh List των 207 λέξεων-εννοιών είναι η πιο γνωστή.

Τις 207 έννοιες - λέξεις, που συντάχθηκαν στην αγγλική, παρουσιάζουμε εδώ στη ρωμαίικη (δημοτική ή «νέα ελληνική») και στη μακεδονική γλώσσα. Η λίστα με την κοινή ρωμαίικη συντάχτηκε από τον Δημήτρη Λιθοξόου και οι λίστες με την κοινή μακεδονική και τη μακεδονική διάλεκτο της Φλώρινας, από τον Παντελή Κλιγκάτση.

 

 

Αγγλικά

Ρωμαίικα (δημοτική) 1

Ρωμαίικα (δημοτική) 2

Μακεδόνικα 1

Μακεδόνικα 2

μακεδονική διάλεκτος Φλώρινας

I

εγώ

egho

јас

jas

 

you (singular)

εσύ

esi

ти

ti

 

he

αυτός

aftos

тој

toj

туи [Λόφοι & Βεύη Φλώρινας]

we

εμείς (μεις)

emis (mis)

ние

nie

ниа

you (plural)

εσείς (σεις)

esis (sis)

вие

vie

 

they

αυτοί

afti

тие

tie

тиа

this

αυτό

afto

ова

ova

воа

that

εκείνο (κείνο)

ekino (kino)

она

ona

оно

here

εδώ

edho

тука, овде

tuka, ovde

тука [Φλώρινα], тук (Κεντρική & Ανατολική Μακεδονία)

there

εκεί

eki

таму

tamu

тамо [Φλώρινα], там (Κεντρική & Ανατολική Μακεδονία)

who

ποιος

pjos

кој

koj

куј (Λόφοι & Βεύη Φλώρινας)

what

τι

ti

што

što

шо

where

πού

pu

каде

kade

дека & деа

when

πότε

pote

кога

koga

коа

how

πώς

pos

како

kako

как

not

δεν | μην (μη)

dhen | min (mi)

не

ne

 

all

όλοι

oli

сите

site

с'ти

many

πολλοί

poli

многу

mnogu

ногу

some

μερικοί (κάποιοι)

meriki (kapji)

неколку

nekolku

некоку

few

λίγοι

lighi

малку

malku

малце -троа- тровче

other

άλλοι

ali

друг

drug

 

one

ένα

ena

еден

eden

 

two

δυο

djo

два

dva

 

three

τρία

tria

три

tri

 

four

τέσσερα

tesera

четири

četiri

 

five

πέντε

pende

пет

pet

 

big

μεγάλος

meghalos

голем

golem

 

long

μακρύς

makris

долг

dolg

д'г

wide

πλατύς (φαρδύς)

platis (fardhis)

широк

širok

 

thick

χοντρός

hondros

дебел

debel, gust

дебел & дибел

heavy

βαρύς

varis

тежок

težok

 

small

μικρός

mikros

мал

mal

 

short

κοντός

kondos

кус, краток

kus, kratok

 

narrow

στενός

stenos

тесен

tesen

 

thin

λιγνός (λιανός)

lighnos (ljanos)

слаб, тенок

slab, tenok

 

woman

γυναίκα

jineka

жена

žena

 

man (adult male)

άντρας

andras

маж

maž

 

man (human being)

άνθρωπος

anthropos

човек

čovek

чоек

child

παιδί

pedhi

дете

dete

 

wife

γυναίκα

jineka

жена, сопруга

žena, sopruga

жена

husband

άντρας

andras

маж, сопруг

maž, soprug

маж

mother

μάνα (μαμά, μητέρα)

mana (mama, mitera)

мајка

majka

 

father

μπαμπάς (πατέρας)

babas (pateras)

татко

tatko

 

animal

ζώο

zoo

животно

životno

 

fish

ψάρι

psari

риба

riba

 

bird

πουλί

puli

птица

ptica

 

dog

σκυλί

skili

куче, пес

kuče, pes

куче

louse

ψείρα

psira

вошка

voška

 

snake

φίδι

fidhi

змија

zmija

 

worm

σκουλήκι

skuliki

црв

crv

црвец

tree

δέντρο

dhendro

дрво

drvo

 

forest

δάσος (λόγγος)

dhasos (longos)

шума

šuma

 

stick

ραβδί

ravdhi

стап, прачка

stap, pračka

стап (ραβδί), п'рчка (βέργα)

fruit

φρούτο

fruto

овошје, плод

ovošje, plod

овошје (φρούτο), плод (καρπός)

seed

σπόρος

sporos

семе

seme

 

leaf

φύλλο

filo

лист

list

 

root

ρίζα

riza

корен

koren

 

bark (of a tree)

φλούδα

fludha

кора

kora

 

flower

λουλούδι

luludhi

цвет

cvet

 

grass

χορτάρι (γρασίδι)

hortari (ghrasidhi)

трева

treva

 

rope

σχοινί

shini

јаже, коноп

jaže, konop

фортома

skin

δέρμα (πετσί)

dherma (peci)

кожа

koža

 

meat

κρέας

kreas

месо

meso

 

blood

αίμα

ema

крв

krv

 

bone

κόκαλο

kokalo

коска

koska

 

fat (noun)

ξίγκι

ksingi

маст, сало

mast, salo

маст (βούτυρο), сало (ξίγκι)

egg

αβγό

avgho

јајце

jajce

 

horn

κέρατο

kerato

рог

rog

 

tail

ουρά

ura

опашка

opaška

пашка

feather

πούπουλο

pupulo

пердув

perduv

пердув (πούπουλο)

hair

μαλλιά

malja

коса | влакно (single)

kosa (collective), vlakno (single)

коса (μαλλιά), влакно (τρίχα)

head

κεφάλι

kefali

глава

glava

 

ear

αυτί

afti

уво

uvo

уше

eye

μάτι

mati

око

oko

 

nose

μύτη

miti

нос

nos

 

mouth

στόμα

stoma

уста

usta

уста & муцка

tooth

δόντι

dhondi

заб

zab

 

tongue (organ)

γλώσσα

ghlosa

јазик

jazik

език

fingernail

νύχι

nihi

нокт

nokt

нофток

foot

πόδι

podhi

стапало

stapalo

стапало

leg

ποδάρι

podhari

нога

noga

 

knee

γόνατο

ghonato

колено

koleno

колено

hand

χέρι

heri

рака

raka

 

wing

φτερό (φτερούγα)

ftero (fterugha)

крило

krilo

 

belly

κοιλιά

kilja

стомак

stomak

 

guts

σωθικά (άντερα)

sothika (andera)

црева

creva

церева

neck

λαιμός

lemos

врат

vrat

 

back

πλάτη

plati

грб

grb

 

breast

στήθια (βυζιά)

stithja (vizja)

града

grada

гради (τα στήθια) | цицки (τα βυζιά)

heart

καρδιά

kardhja

срце

srce

 

liver

συκώτι

sikoti

џигер, црн дроб

džiger, crn drob

џигер

to drink

πίνω

pino

пие [όλα τα ρήματα στο τρίτο πρόσωπο]

pie

 

to eat

τρώω

troo

јаде

jade

 

to bite

δαγκώνω

dhangono

каса, гризе

kasa, grize

к'са (δαγκώνει), гризе (ροκανίζει)

to suck

βυζαίνω | ρουφώ

vizeno | rufo

цица (βυζαίνει)

cica

 

to spit

φτύνω

ftino

плука

pluka

плуе (φτύνει)

to vomit

ξερνώ

kserno

повраќа, блуе

povrakja, blue

блуе (ξερνάει)

to blow

φυσώ

fiso

дува

duva

дуе (φυσάει)

to breathe

ανασαίνω

anaseno

дише(ανασαίνει) | вдишува (εισπνέει)

diše, vdišuva

 

to laugh

γελώ

jelo

се смее

smee

 

to see

βλέπω

vlepo

гледа

gleda

гледа & пуле (βλέπει)

to hear

ακούω

akuo

слуша

sluša

 

to know

ξέρω

ksero

знае

znae

 

to think

σκέφτομαι

skeftome

мисли, помислува

misli, pomisluva

 

to smell

μυρίζω

mirizo

мириса (μυρίζει), смрди (βρομάει)

mirisa, smrdi

 

to fear

φοβάμαι

fovame

плаши

plaši

 

to sleep

κοιμάμαι

kimame

спие

spie

 

to live

ζω

zo

живее

živee

 

to die

πεθαίνω

petheno

умира

umira

 

to kill

σκοτώνω

skotono

убива

ubiva

 

to fight

παλεύω

palevo

бори (παλεύει), тепа (σκοτώνει & χτυπάει), бие (δέρνει)

bori, tepa, bie

 

to hunt

κυνηγώ

kinigho

лови

lovuva

 

to hit

χτυπώ

htipo

удира (χτυπάει), чука (κοπανάει)

udira, čuka

удира (χτυπάει), чука (κοπανάει)

to cut

κόβω

kovo

сече, реже, скратува

seče, reže, skratuva

сече (κόβει), реже (χαράζει), скратува (κονταίνει)

to split

χωρίζω (σχίζω)

horizo (shizo)

поделува (μοιράζω), расцепува (σχίζω)

podeluva, rascepuva

 

to stab

μαχαιρώνω

maherono

убодува

uboduva

 

to scratch

ξύνω

ksino

гребе, чеша

grebe, češa

д'рпа (ξύνει)

to dig

σκάβω

skavo

копа

kopa

 

to swim

κολυμπώ

kolimbo

плива

pliva

 

to fly

πετώ

peto

лета

leta

лита (πετάει)

to walk

περπατώ

perpato

шета (βολτάρει) , оди (περπατάει)

šeta, odi

 

to come

έρχομαι

erhome

доаѓа

doagja

греде (έρχεται)

to lie (as in a bed)

ξαπλώνω

ksaplono

лежи (state)

leži (state)

 

to sit

κάθομαι

kathome

седи (state)

sedi (state)

 

to stand

στέκομαι

stekome

стои (state)

stoi (state)

 

to turn

γυρίζω

jirizo

врти, завртува

vrti, zavrtuva

 

to fall

πέφτω

pefto

паѓа

pagja

паднува (πέφτει)

to give

δίνω

dhino

дава

dava

 

to hold

κρατώ

krato

држи

drži

 

to squeeze

ζουλώ

zulo

стиска

stiska

 

to rub

τρίβω

trivo

трие

trie

трее (τρίβει)

to wash

πλένω

pleno

мие (πλένει) | пере (πλένει ρούχα)

mie

 

to wipe

σκουπίζω

skupizo

брише (σφουγγίζει) | мете (σαρώνει)

briše

 

to pull

τραβώ

travo

влече (σέρνει) | трга (τραβάει)

vleče

 

to push

σπρώχνω

sprohno

турка, бутка

turka, butka

 

to throw

ρίχνω

rihno

фрла (ρίχνει)

frla

 

to tie

δένω

dheno

врзува

vrzuva

 

to sew

ράβω

ravo

шие

šie

 

to count

μετρώ

metro

брои

broi

 

to say

λέω

leo

вели, кажува

veli, kažuva

вели | кажва

to sing

τραγουδώ

traghudho

пее

pee

 

to play

παίζω

pezo

игра

igra

 

to float

αρμενίζω

armenizo

плови

plovi

плива (πλέει)

to flow

κυλώ (τρέχω)

kilo (treho)

тече (ρέει)

teče

 

to freeze

παγώνω

paghono

заледува, замрзнува

zaleduva, zamrznuva

замрзнува (παγώνει)

to swell

πρήζομαι (φουσκώνω)

prizome (fuskono)

отекува, набабрува

otekuva, nababruva

отеква (πρήζεται)

sun

ήλιος

iljos

сонце

sonce

с'нце

moon

φεγγάρι

fegari

месечина

mesečina

месечина

star

αστέρι (άστρο)

asteri (astro)

ѕвезда

dzvezda

 

water

νερό

nero

вода

voda

 

rain

βροχή

vrohi

дожд

dožd

 

river

ποτάμι (ρέμα)

potami (rema)

река

reka

 

lake

λίμνη

limni

езеро

ezero

езеро

sea

θάλασσα

thalasa

море

more

 

salt

αλάτι

alati

сол

sol

 

stone

πέτρα (λιθάρι)

petra (lithari)

камен

kamen

 

sand

άμμος

amos

песок

pesok

 

dust

σκόνη

skoni

прашина

prašina

прашина

earth

γη (χώμα)

ji (homa)

земја

zemja

 

cloud

σύννεφο

sinefo

облак

oblak

 

fog

καταχνιά (αντάρα)

katahnja (andara)

магла

magla

 

sky

ουρανός

uranos

небо

nebo

 

wind

αέρας (αγέρας, άνεμος)

aeras (ajeras, anemos)

ветер

veter

 

snow

χιόνι

hjoni

снег

sneg

 

ice

πάγος

paghos

мраз, лед

mraz, led

мраз

smoke

καπνός

kapnos

дим, чад

dim, čad

кадеш

fire

φωτιά

fotja

оган

ogan

 

ash

στάχτη

stahti

пепел

pepel

 

to burn

καίω

keo

гори

gori

 

road

δρόμος (στράτα)

dhromos (strata)

пат

pat

 

mountain

βουνό

vuno

планина

planina

 

red

κόκκινος

kokinos

црвен

crven

 

green

πράσινος

prasinos

зелен

zelen

 

yellow

κίτρινος

kitrinos

жолт

žolt

ж'т [Φλώρινα] , ж'лт [Κεντρική & Ανατολική Μακεδονία]

white

άσπρος

aspros

бел

bel

 

black

μαύρος

mavros

црн

crn

 

night

νύχτα

nihta

ноќ

nokj

ношќа

day

μέρα

mera

ден

den

 

year

χρονιά

hronja

година

godina

година

warm

ζεστός

zestos

топол

topol

 

cold

κρύος

krios

студен (κρύος), ладен (δροσερός)

studen, laden

 

full

γεμάτος

jematos

полн

poln

п'лн

new

καινούριος

kenurjos

нов

nov

 

old

παλιός

paljos

стар

star

стар (παλιός & γέρος) & феток (παλιός)

good

καλός

kalos

добар

dobar

 

bad

κακός

kakos

лош

loš

 

rotten

σάπιος

sapjos

скапан

skapan

 

dirty

βρόμικος

vromikos

валкан, нечист

valkan, nečist

 

straight

ίσιος

isjos

прав

prav

 

round

στρογγυλός

strongilos

тркалест

trkalest

 

sharp (as a knife)

κοφτερός

kofteros

остар

ostar

 

dull (as a knife)

στομωμένος

stomomenos

тап

tap

 

smooth

μαγλινός [λείος (λόγιο)]

maghlinos

мазен

mazen

 

wet

βρεγμένος (μουσκεμένος)

vreghmenos (muskemenos)

мокар (μουσκεμένος), влажен (υγρός), воден (βρεγμένος)

mokar, vlažen, voden

 

dry

στεγνός | ξερός

steghnos | kseros

сув

suv

 

correct

σωστός

sostos

точен, правилен

točen, pravilen

 

near

κοντά (σιμά)

konda (sima)

близок

blizok

 

far

μακριά (αλάργα)

makria (alargha)

далечен

dalečen

 

right

δεξιά

dheksia

десно

desno

 

left

ζερβά (αριστερά)

zerva (aristera)

лево

levo

 

at

σε

se

до, на, кај

do, na, kaj

 

in

μέσα

mesa

во

vo

у

with

με

me

со

so

 

and

και (κι)

ke (ki)

и

i

 

if

αν

an

ако

ako

 

because

γιατί (επειδή)

jati (epidhi)

бидејќи, затоа што

bidejkji, zatoa što

затоа шо (επειδή)

name

όνομα

onoma

име

ime

 

 

Macedonian Flora and Fauna

Македонска флора и фауна

 

Dimitris Lithoksou

2005


 

аглика

Primula officinalis

flora

ајdучка трева

Achillea millefolium

flora

алваџиско просо

Sorghum vulgara

flora

алмабаш

Aythya ferina

fauna

анасон

Pimpinella anisum

flora

арdал

Sinapis arvensis

flora

афион

Papaver somniferum

flora

бабилика

Sorbus torminalis

flora

бабин заб

Tribulus terrestris

flora

бабина dушица

Thymus serpyllum

flora

багрем

Robinia pseudacacia

flora

баdем

Prunus amygdalus

flora

базер

Asphodelus albus

flora

бакам

Caesalpinia bahamensis

flora

бакла

Vicia faba

flora

бамја

Hibiscus esculentus

flora

безел

Pisum sativum

flora

бел мршојаdец

Neophron percnopterus

fauna

бела марта

Tussilago farfara

flora

бела мрена

Barbus barbus

fauna

бела топола

Populus alba

flora

белвица

Samothymus ohridanus

fauna

белоборка

Pinus silvestris

flora

белоглав мршоjаdец

Gyps fulvus

fauna

белонокта ветрушка

Falco naumanni

fauna

белоопашест орел

Haliaeetus albicilla

fauna

белоперка

Rutilus rutilus

fauna

белочелна лисеста гуска

Anser albifrons

fauna

белучка

Galanthus nivalis

flora

берија

Anas crecca

fauna

бивол

Bubalus bubalus

fauna

бизамски глушец

Fiber zibethicus

fauna

бизамски стаорец

Ondatra zibethica

fauna

благун

Quercus sessiliflora

flora

блатно коковче

Rallus aquaticus

fauna

блено билје

Hyoscyamus niger

flora

блескав

Plegadis falcinellus

fauna

блостур

Verbascum

flora

блујавица

Lolium temulentum

flora

боболкница

Morus

flora

богонолец

Mantis religiosa

fauna

божја бубалка

Coccinella

fauna

божји

Coccinella

fauna

божур

Paeonia officinalis

flora

божурига

Papaver

flora

божурика

Papaver

flora

боз

Sambucus nigra

flora

бозел

Sambucus nigra

flora

бојник

Chondrostoma nasus

fauna

боливач

Authemis nobilis

flora

бор

Pinus

flora

боровинка

Vaccinium myrtillus

flora

босилек

Ocimum basilicum

flora

браdест

Gypaetus barbatus

fauna

бреза

Betula

flora

брекина

Sorbus torminalis

flora

брест

Ulmus

flora

брзица

Zea mays

flora

брусница

Vaccinium

flora

брусница

Vaccinium vitis idaea

flora

бршлан

Hedera helix

flora

бршлен

Hedera helix

flora

бука

Fagus silvatica

flora

букаец

Botaurus stellaris

fauna

булка

Papaver rhoeas

flora

бурјан

Sambucus ebulus

flora

ваза

Ulmus montana

flora

валавец

Eryngium campestre

flora

вампир

Oenothera biennis

flora

вампирска трева

Dipsacus silvestris

flora

варdарка

Alburnoides bipunctatus

fauna

варзило

Caesalpinia brasiliensis

flora

варзилово dрво

Caesalpinia brasiliensis

flora

велигdенче

Anemone coronaria

flora

верверица

Sciurus vulgaris

fauna

ветроган

Eryngium campestre

flora

ветрушка

Falco tinnunculus

fauna

вечерница

Sphingidae

fauna

вештерица

lampyris

fauna

виd пеперуга

Sphingidae

fauna

виdра

Lutra lutra

fauna

воdен бик

Botaurus stellaris

fauna

воdен стаорец

Arvicola terrestris

fauna

волк

Canis lupus

fauna

волооко

Malva silvestris

flora

волчјак

Lupinus luteus

flora

врабец

Passer domesticus

fauna

вражалка

Stellaria media

flora

врана гачец

Corvus frugilegus

fauna

вратика

Tanacetum vulgare

flora

врба

Salix

flora

врбица

Polygonum

flora

врбовка

Epilobium

flora

вреж

Tamarix gallica

flora

вретенарка

Aspro asper

fauna

вртипоп

Matricaria chamomilla

flora

гaлкa

Pyrrhocorax graculus

fauna

габа

Fungus

flora

габер

Carpinus betulus

flora

гавез

Symphytum officinale

flora

гавран

Corvus corax

fauna

гакест глувчар

Buteo lagopus

fauna

галеб

Larus

fauna

галица

Corvus corone

fauna

галица чолица

Pyrrhocorax graculus

fauna

гарагашка

Pica pica

fauna

гарга

Corvus corone

fauna

гарга

Corvus monedula

fauna

гинѓер

Notobasis syriaca

flora

глеdичија

Gleditchia triacantos

flora

глог

Crataegus monogyna

flora

глоцун

Crataegus oxyacantha

flora

глуварче

Taraxacum officinale

flora

глувчар осаш

Pernis apivorus

fauna

глувчарапче

Troglodytes troglodytes

fauna

глушец

Mus musculus

fauna

глушина

Vicia varia

flora

говечки

Alchemilla vulgaris

flora

гол dуп

Columba palumbus

fauna

гол човек

Arbutus andrachne

flora

голем бекасин

Gallinago media

fauna

голем був

Bubo bubo

fauna

голем клукаjdрвец

Dendrocopos major

fauna

голем корморан

Phalacrocorax carbo

fauna

голем нуркач

Podiceps cristatus

fauna

голица

Cichorium intybus

flora

голич

Limax agrestis

fauna

гомбел

Urtica dioica

flora

гомнушка

Alburnoides bipunctatus

fauna

гороцвет

Adonis vernalis

flora

горун

Quercus sessilifora

flora

горун мазник

Quercus robur

flora

горчлива трева

Menyanthes trifoliata

flora

граворика

Lathyrus cicera

flora

граница

Quercus pedunculata

flora

граопка

Onobrychis sativa

flora

грашок

Pisum sativum

flora

гргуле

Cucurbita ovifera

flora

грегор

Phillyrea media

flora

гривек

Columba palumbus

fauna

гривица

Columba palumbus

fauna

гривјак

Columba palumbus

fauna

грипа

Phillyrea media

flora

грлешник

Sempervivum patens

flora

грлица

Streptopelia turtur

fauna

грмотрн

Ononis spinosa

flora

грозdавка

Turdus musicus

fauna

грозdавка

Turdus viscivorus

fauna

грозdак

Turdus musicus

fauna

грозdак

Turdus viscivorus

fauna

грозdален

Turdus musicus

fauna

грозdален

Turdus viscivorus

fauna

грозdарка

Turdus musicus

fauna

грозdарка

Turdus viscivorus

fauna

гротвец

Adonis vernalis

flora

грунец

Rutilus rubilio

fauna

грчка желка

Testudo graeca

fauna

гугувка

Turtur risorius

fauna

гугутка

Streptopelia decaocto

fauna

гугутка

Turtur risorius

fauna

гугучка

Turtur risorius

fauna

гугушка

Turtur risorius

fauna

гуза

Filica atra

fauna

ѓул

Rosa

flora

гулаб пештерник

Columba livia

fauna

гумен

Athene noctua

fauna

ѓурѓина

Dahlia variabilis

flora

гуска глоговница

Anser fabalis

fauna

густерица

Lacerta

fauna

гушар

Ardea cinerea

fauna

гуштер

Lacerta

fauna

dаб

Quercus

flora

dабар

Castor fiber

fauna

dаd

Morus

flora

dамчест був

Tyto alba

fauna

dафина

Elaeagnus angustifolia

flora

dебелика

Bryonia alba

flora

dетел

Picus viridis

fauna

dив гулаб

Columba livia

fauna

dив костен

Aesculus hippocastanum

flora

dив пипер

Polygonum persicaria

flora

dива гуска

Anser anser

fauna

dива лоза

Vitis silvestris

flora

dива мачка

Felis sylvestris

fauna

dива пајка

Anas platyrhynchos

fauna

dива патка

Anas platyrhynchos

fauna

dива свиња

Sus scrofa

fauna

dива шатка

Anas platyrhynchos

fauna

dиво грозје

Vaccinium myrtillus

flora

dиво просо

Leersia oryzoides

flora

dиво просо

Lithospermum arvense

flora

dивокоза

Rupicarpa rupicarpa

fauna

dожdалец

Salamandra maculosa

fauna

dомашен штурец

Gryllus domesticus

fauna

dомашна мува

Musca domestica

fauna

dрака

Paliurus aculeatus

flora

dрезга

Sium latifolium

flora

dрен

Cornus mascula

flora

dрозd

Turdus musicus

fauna

dрозd

Turdus viscivorus

fauna

dрозdален

Turdus musicus

fauna

dрозdален

Turdus viscivorus

fauna

dуња

Cydonia oblonga

flora

dупкар

Columba oenas

fauna

евла

Alnus

flora

еж

Erinaceus europaeus

fauna

еја ливаdарка

Circus pygargus

fauna

еја мочуришна

Circus aeruginosus

fauna

еја полска

Circus cyaneus

fauna

ела

Abies alba

flora

елен

Cervus elaphus

fauna

елен лопатар

Cervus dama

fauna

еребица

Perdix perdix

fauna

жалфија

Salvia officinalis

flora

железничко билје

Polypodium vulgare

flora

желка

Testudo graeca

fauna

жолна

Picus viridis

fauna

жолта чапја

Ardeola ralloides

fauna

жолтоклун лебеd

Cygnus cygnus

fauna

жужалец

Gryllus campestris

fauna

жука

Cyperus longus

flora

заjак

Lepus europaeus

fauna

забулена утка

Tyto alba

fauna

зајачковина

Colutea arborescens

flora

зајачковина

Coronilla emerus

flora

замбак

Lilium candidum

flora

заморец

Cavia porcellus

fauna

зарdелија

Prunus pseudoarmeniaca

flora

зdравец

Geranium macrorhisum

flora

зејка

Antirrhinum maius

flora

зелел гуштер

Lacerta viridis

fauna

зелен клукаjdрвец

Picus viridis

fauna

зелена жаба

Rana lessonae

fauna

зеленика

Buxus sempervirens

flora

зелено коковче

Gallinula chloropus

fauna

зеленушка

Carduelis chloris

fauna

зелје

Spinacia oleracea

flora

зелка

Brassica oleracea

flora

зерdелија

Prunus pseudoarmeniaca

flora

зјајка

Antirrhinum maius

flora

златен орел

Aquila chrysaetos

fauna

златина рипка

Carassius auratus

fauna

златка

Martes foina

fauna

златна рипка

Carassius auratus

fauna

змиина пченка

Arum maculatum

flora

змија

Cereus flagelliformis

flora

змијулец

Ornithogallum

flora

зоб

Avena sativa

flora

зокум

Herium oleander

flora

зпнешник

Physalis alkekengi

flora

зука

Heleocharis palustris

flora

зумбул

Hyacintus orientalis

flora

ѕвечка

Colutea arborescens

flora

ѕенѕер

Prunus armeniaca

flora

ѕинѕириdа

Prunus

flora

ѕуница

Fragaria vesca

flora

ива

Salix caprea

flora

јавор

Acer pseudoplatanus

flora

јагличе

Primula officinalis

flora

јагличка

Primula officinalis

flora

јаготка

Fragaria

flora

јагула

Anguilla anguilla

fauna

јазовец

Meles meles

fauna

јалdаз

Dahlia variabilis

flora

јасен

Fraxinus

flora

јасика

Populus tremula

flora

јасмин

Jasminum officinale

flora

јастреб врапчар

Accipiter nisus

fauna

јастреб глувчар

Buteo buteo

fauna

јастреб кокошкар

Accipiter gentilis

fauna

јачмец

Hordeum

flora

јоргован

Suringa vulgaris

flora

југовица

Picus viridis

fauna

каdанка

Carduelis carduelis

fauna

каdанка

Mustela nivalis

fauna

каdрав пеликан

Pelecanus crispus

fauna

кајсија

Prunus armeniaca

flora

какол

Agrostemma githago

flora

калина

Punica granatum

flora

калкурук

Anas acuta

fauna

калофер

Balsamita vulgaris

flora

калуѓерка

Iris pseudacorus

flora

калуѓерка

Vanellus vanellus

fauna

каменарка

Alectoris graeca

fauna

каменарка

Perdix perdix

fauna

каменарка

Vipera ammodytes

fauna

камилица

Matricaria chamomilla

flora

канdилка

Aquilegia vulgaris

flora

капина

Rubus

flora

капуш

Ricinus communis

flora

картал

Vultur monachus

fauna

картоп

Vibirnum opulus

flora

качунка

Galanthus nivalis

flora

кељ

Brassica oleracea

flora

кикиритка

Arachis hypogea

flora

ким

Carum carvi

flora

кипарис

Cupressus sempervirens

flora

киселец

Rumex acetosa

flora

клек

Pinus montana

flora

клен

Acer campestre

flora

клен

Leuciscus cephalus

fauna

клукајdрвец

Dendrocopus

fauna

кобец

Accipiter nisus

fauna

ковил

Stipa pennata

flora

коза

Capra hircus

fauna

козирог

Ceratonia siliqua

flora

козорог

Capra ibex

fauna

кокар

Allium cepa

flora

коленик

Bifora radians

flora

компир

Solanum tuberosum

flora

коноп

Cannabis sativa

flora

коњ

Equus caballus

fauna

копиdен

Asarum europaeum

flora

копра

Anethum graveolens

flora

коприва

Urtica

flora

кос

Turdus merula

fauna

косовица

Turdus merula

fauna

костен

Castanea sativa

flora

крава

Bos taurus

fauna

крагуј

Gyps fulvus

fauna

кралчиче

Robinia pseudacacia

flora

крап

Cyprinus carpio carpio

fauna

крастава жаба

Bufo vulgaris

fauna

краставица

Cucumis sativus

flora

крѓа

Anas crecca

fauna

крекалица жаба

Hula arborea

fauna

крин

Lilium candidum

flora

кркач жаба

Hula arborea

fauna

кркушка

Helianthus tuberosus

flora

кромиd

Allium cepa

flora

крт

Talpa europaea

fauna

круса

Pirus communis

flora

кукавица

Cuculus canorus

fauna

кукавичин

Muscari racemosum

flora

кукавичино грозје

Muscari botryoides

flora

кукумjавка

Athene noctua

fauna

кукурек

Helleborus odorus

flora

куна

Martes foina

fauna

куна златка

Martes martes

fauna

кунаdа

Martes foina

fauna

кунатка

Martes foina

fauna

куче

Canis familiaris

fauna

кучешко грозје

Solanum nigrum

flora

лабеd

Cygnus

fauna

лавор

Laurus nobilis

flora

лајкучка

Authemis nobilis

flora

лале

Tulipa

flora

ласица

Putorius putorius

fauna

ластовица

Hirundo rustica

fauna

лебеd

Cygnus

fauna

лебеd пејач

Cygnus cygnus

fauna

леќа

Ervum lens

flora

лен

Linum usitatissimum

flora

леска

Corylus avellana

flora

летница

Scardinius erythrophthalmus

fauna

лештарка

Bonasa bonasia

fauna

лилjак

Pipistrellus pipistrellus

fauna

лилија

Lilium candidum

flora

лилјак

Syringa vulgaris

flora

лиљкапа

Pipistrellus pipistrellus

fauna

лимон

Citrus limon

flora

линар

Tinca tinca

fauna

липа

Tilia

flora

лисица

Vulpes vulpes

fauna

лиска

Fulica atra

fauna

литмара

Coccinella

fauna

лобоdа

Atriplex

flora

лоза

Vitis vinifera

flora

лопув

Quercus conferta

flora

лопур

Quercus conferta

flora

лос

Alces alces

fauna

лубеница

Citrullus vulgaris

flora

луdо билје

Atropa belladona

flora

лук

Allium sativum

flora

лутиче

Ranunculus

flora

љубичица

Viola odorata

flora

љубичица

Viola tricolor

flora

магаре

Equus asinus

fauna

магdонос

Petroselinum sativum

flora

мак

Papaver

flora

мал бекасин

Lymnocryptes minimus

fauna

мал був

Asio otus

fauna

мал воdен бик

Ixobrychus minutus

fauna

мал галеб

Larus minutus

fauna

мал клукаjdрвец

Dendrocopos minor

fauna

мал корморан

Phalacrocorax pygmeus

fauna

мал нуркач

Tachybaptus ruficollis

fauna

мал тетреб

Tetrao tetrix

fauna

мала белочелна гуска

Anser erythropus

fauna

мала ласица

Mustela nivalis

fauna

малина

Rubus idaeus

flora

мало чапјиче

Ixobrychus minutus

fauna

манdарина

Citrus nobilis

flora

манdрагора

Mandragora officinarum

flora

маргарит

Convallaria majalis

flora

марула

Lactuca sativa

flora

марулка

Lactuca sativa

flora

маска

Equus mulus

fauna

маслинка

Olea europaea

flora

матерка

Thymus serpyllum

flora

матичина

Melissa officinalis

flora

матичина

Melittis melissophillum

flora

мачка

Felis catus

fauna

мента

Mentha

flora

метла

Arthemisia

flora

мечка

Ursus arctos

fauna

мечкина пченка

Arum maculatum

flora

мечкино грозје

Vaccinium vitis idaea

flora

мирта

Myrtus communis

flora

мируdија

Anethum graveolens

flora

мисир

Meleagris gallopavo

fauna

мисирка

Meleagris gallopavo

fauna

млеч

Euphorbia

flora

млечка

Taraxacum officinale

flora

моdра чавка

Coracias garrulus

fauna

момин

Convallaria majalis

flora

морков

Daucus carota

flora

морска ластовица

Sterna hirundo

fauna

морска утва

Tadorna tadorna

fauna

мочуришен був

Asio flammeus

fauna

мрава

Formica

fauna

муле

Equus mulus

fauna

мура

Pinus abies

flora

мушмула

Mespilus germanica

flora

нана

Mentha

flora

нане

Mentha

flora

нар

Punica granatum

flora

невестулка

Mustela putorius

fauna

нем лебеd

Cygnus olor

fauna

обичен галеб

Larus ridibundus

fauna

обичен нуркач

Podiceps grisegena

fauna

обичен твор

Mustela putorius

fauna

овес

Avena sativa

flora

овца

Ovis aries

fauna

огојка

Bryonia dioica

flora

олема dропла

Otis tarda

fauna

оравче

Troglodytes

fauna

орев

Juglans regia

flora

орел

Aquila

fauna

орел зајачар

Aquila heliaca

fauna

орел змијар

Circaetus gallicus

fauna

орел клокташ

Aquila clanga

fauna

орел крстач

Aquila heliaca

fauna

орел рибар

Pandion haliaetus

fauna

ориз

Oryza sativa

flora

орлица

Aquila

fauna

орлов

Lonicera caprifolium

flora

оса

Vespa

fauna

осојка

Garrulus glandarius

fauna

осојница

Vipera ammodytes

fauna

острика

Carex arenaria

flora

павит

Clematis vitalba

flora

пајка

Anas

fauna

пајка глуварка

Anas platyrhynchos

fauna

пајка лажичарка

Anas clypeata

fauna

пајка ластарка

Anas acuta

fauna

пајка пупчаница

Anas querquedula

fauna

паламиdа

Cirsium

flora

памук

Gossypium herbaceum

flora

папија

Anas

fauna

патка

Anas

fauna

патлиџан

Solanum lycopersium

flora

паун

Pavo cristatus

fauna

паштрнак

Pastinaca sativa

flora

пелин

Arthemisia absinthum

flora

пенушица

Teucrium chamaedrys

flora

пепелава чапја

Ardea cinerea

fauna

пепеланка

Vipera berus

fauna

пеперуга

Iris germanica

flora

пеперуга

Papaver rhoeas

flora

пеперутка

Papaver rhoeas

flora

перлус

Crocus moesiacus

flora

перуника

Iris germanica

flora

пес

Canis familiaris

fauna

песи dрен

Cornus sanguinea

flora

петлов

Achillea coarctata

flora

петопрсниса

Primula veris

flora

петопрст

Primula veris

flora

петреви гаќи

Corydalis bulbosa

flora

петров крст

Lilium bulbiferum

flora

печенка

Cucurbita

flora

печурка

Fungus

flora

пивавица

Hirudo medicinalis

fauna

пијавица

Hirudo medicinalis

fauna

пијанец

Lolium temulentum

flora

пијор

Phoxinus phoxinus

fauna

пинија

Pinus pinea

flora

пиперица

Linaria

flora

пиперка

Capsicum annuum

flora

пиперолист

Aegopodium podagraria

flora

пиреј

Agropyrum repens

flora

писа

Scardinius erythrophthalmus

fauna

пискавец

Succisa pratensis

flora

питом заjак

Oryctolagus cuniculus

fauna

питома лобоdа

Atriplex hortense

flora

платан

Platanus orientalis

flora

платичак

Quercus conferta

flora

плашица

Alburnus albidus

fauna

плашица

Alburnus alburnus

fauna

плевел

Lolium

flora

плетиплотка

Lycium halimifolium

flora

плетистол

Sanguisorba minor

flora

плоскач

Quercus conferta

flora

плоштак

Quercus conferta

flora

поdбел

Tussilago farfara

flora

полв

Rattus rattus

fauna

полжав

Glis glis

fauna

полски глушец

Arvicola sapidus

fauna

полски штурец

Gryllus campestris

fauna

потполошка

Hordeum murinum

flora

потполошка

Coturnix coturnix

fauna

праз

Allium porrum

flora

праска

Prunus persica

flora

прасковица

Prunus persica

flora

прdавец

Crex crex

fauna

препелица

Coturnix coturnix

fauna

преперица

Coturnix coturnix

fauna

прилеп

Pipistrellus pipistrellus

fauna

прилепка

Pipistrellus pipistrellus

fauna

прлица

Coturnix coturnix

fauna

прлок

Crocus moesiacus

flora

прлушци

Trapa natans

flora

прнар

Quercus coccifera

flora

прнар

Quercus ilex

flora

прнар

Quercus lanuginosa

flora

пропаска

Pyrrhocorax graculus

fauna

просо

Panicum miliaceum

flora

прпелица

Coturnix coturnix

fauna

псомор

Periploca greaca

flora

пупун

Upupa epops

fauna

пупунец

Upupa epops

fauna

пчела

Apis melifera

fauna

пчеларник

Melissa officinalis

flora

пчелинок

Marrubium vulgare

flora

пчелник

Melissa officinalis

flora

пченица

Triticum vulgare

flora

пченка

Zea mays

flora

рис

Lynx lynx

fauna

ритска

Gallinago gallinago

fauna

ровка

Sorex araneus

fauna

рогачка

Ceratonia siliqua

flora

розов пеликан

Pelecanus onocrotalus

fauna

салеп

Orchis

flora

сариасма златна

Oriolus oriolus

fauna

светулка

lampyris

fauna

свиња

Sus scrofa (domesticus)

fauna

сив галеб

Larus canus

fauna

сив жерав

Grus grus

fauna

сив сокол

Falco peregrinus

fauna

сива врана

Corvus corone

fauna

сива чапjа

Ardea cinerea

fauna

сипка

Parus major

fauna

скобуст

Chondrostoma nasus

fauna

сколовранец

Sturnus vulgaris

fauna

славеj

Luscinia megarhynchos

fauna

слива

Prunus domestica

flora

соjка

Garrulus glandarius

fauna

сокол

Falco

fauna

сокол остриж

Falco subbuteo

fauna

сом

Silurus glanis

fauna

сребреникава

Egretta garzetta

fauna

срна

Capreolus capreolus

fauna

стаорец

Rattus rattus

fauna

стоболка

Citellus citellus

fauna

страчка

Pica pica

fauna

страчка

Pica pica

fauna

сур орел

Aquila chrysaetos

fauna

табтабита

Cimex lectularius

fauna

татула

Darura stramonium

flora

тегавец

Plantago

flora

теменуга

Viola odorata

flora

теменушка

Viola odorata

flora

темјанка

Viola odorata

flora

темјануга

Viola odorata

flora

темјанушка

Viola odorata

flora

тетреб

Tetrao urogallus

fauna

тиква

Cucurbita

flora

тиква стамболска

Cucurbita pepo

flora

тиква тврdокорка

Cucurbita melopepo

flora

тиса

Taxus baccata

flora

топола

Populus

flora

траварка жаба

Rana temporaria

fauna

трапетлика

Populus tremula

flora

траскот

Andropogon ischaemum

flora

трат

Polyporus fomentarius

flora

тресопатка

Motacilla alba

fauna

трненка

Prunus spinoza

flora

трнинка

Prunus spinoza

flora

трнка

Crataegus oxyacantha

flora

трнка

Prunus spinoza

flora

троска

Polygonum aviculare

flora

троскот

Andropogon ischaemum

flora

троширало

Colutea arborescens

flora

трска

Phragmites communis

flora

трстика

Arundo donax

flora

трупка

Raphanus sativus

flora

турунка

Citrus aurantium

flora

тутенка

Papaver rhoeas

flora

тучница

Portulaca oleracea

flora

угојка

Bryonia dioica

flora

уров

Vicia sativa

flora

ут

Strix

fauna

уташин

Strix

fauna

царевка

Zea mays

flora

цвитка

lampyris

fauna

црвена чапја

Ardea purpurea

fauna

црвеногушка

Erithacus rubecula

fauna

црвеноклуна галица

Pyrrhocorax pyrrhocorax

fauna

црвенонога ветрушка

Falco vespertinus

fauna

црн ибис

Plegadis falcinellus

fauna

црн клукаjdрвец

Dryocopus martius

fauna

црн мршојаdец

Aegypius monachus

fauna

црн пипер

Piper niger

flora

црн штрк

Ciconia nigra

fauna

црна мрена

Barbus meridionalis

fauna

црница

Morus alba

flora

црнок

Quercus sessilifora

flora

црнослива

Prunus insititia

flora

црцорец

Gryllus campestris

fauna

чавка

Corvus monedula

fauna

чакал

Canis aureus

fauna

чапја

Ardea

fauna

чапја

Egretta garzetta

fauna

чаплок

Ardea

fauna

чешлика

Dipsacus silvestris

flora

чивит

Indigofera tinctoria

flora

чинар

Platanus orientalis

flora

чкрапја

Scorpio

fauna

чукајdрвец

Dendrocopus

fauna

чурулин

Burhinus oedicnemus

fauna

чучулига

Alauda arvensis

fauna

чучурлига

Alauda arvensis

fauna

џанка

Prunus myrobalana

flora

џунџуле

Narcissus pseudonarcissus

flora

шавар

Scirpus

flora

шалган

Helianthus tuberosus

flora

шамак

Scirpus

flora

шатка

Anas domestica

fauna

шебој

Cheiranthus cheiri

flora

шеќерна трска

Saccharum officinarum

flora

шимшир

Buxus sempervirens

flora

шип

Rosa canina

flora

шипка

Rosa canina

flora

шлука ливаdарка

Gallinago media

fauna

штавеј

Rumex

flora

штир

Amaranhus

flora

штрк

Ciconia ciconia

fauna

штука

Esox lucius

fauna

шумска шлука

Scolopax rusticola

fauna

шумски був

Strix aluco

fauna

шумски ушест був

Asio otus

fauna

 


Από
Ετικέτες