Η εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία 1912-1924


 

Η εγκατάσταση προσφύγων στη Μακεδονία

στοιχεία ανά προσφυγικό οικισμό

 

 

Δημήτρη Λιθοξόου

 2007

Τα επίσημα απογραφικά στοιχεία που αφορούν τους πρόσφυγες της περιόδου 1912-1924 χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Στους πρόσφυγες που ήρθαν στην Ελλάδα πριν και μετά την Μικρασιατική Καταστροφή (αρχές Σεπτεμβρίου 1922).

Ας σημειωθεί ότι ως πρόσφυγες καταμετρούνται και τα παιδιά των προσφύγων που γεννήθηκαν στην Ελλάδα.


Ο συνολικός αριθμός των προσφύγων κατά την απογραφή του 1928 ήταν 1.221.849 άτομα (589.418 ή 48,24% άρρενες και 632.431 ή 51,76% θήλεις). Ως προς τον πραγματικό πληθυσμό της χώρας, που ανερχόταν σε 6.204.684 άτομα, οι πρόσφυγες αποτελούσαν το 19,68% του συνόλου.

Οι πρόσφυγες που ήρθαν πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή ήταν 151.892 (79.601 ή 52,41% άρρενες και 72.291 ή 47,59% θήλεις). Οι πρόσφυγες που ήρθαν μετά την Μικρασιατική Καταστροφή ήταν 1.069.957 (509.817 ή 47,65% άρρενες και 560.140 ή 52,35% θήλεις). Φαίνεται δηλαδή πως στους πρόσφυγες της πρώτης κατηγορίας, οι άντρες είναι περισσότεροι από τις γυναίκες. Το αντίθετο συμβαίνει στη δεύτερη κατηγορία. Οι προ της Μικρασιατικής Καταστροφής πρόσφυγες αποτελούσαν το 12,43% του προσφυγικού πληθυσμού.

 


Ως προς τη χώρα (περιοχή) προέλευσης, οι πρόσφυγες είχαν έρθει:

Από τη Μικρά Ασία 626.954 (293.086 άρρενες και 333.868 θήλεις). Από αυτούς, 37.728 (19.777 άρρενες και 17.951 θήλεις) ήρθαν πριν και 589.226 (273.309 άρρενες και 315.917 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από τη Θράκη 256.635 (126.837 άρρενες και 129.798 θήλεις). Από αυτούς, 27.057 (14.155 άρρενες και 12.902 θήλεις) ήρθαν πριν και 229.578 (112.682 άρρενες και 116.896 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.



Από τον Πόντο 182.169 (88.271 άρρενες και 93.898 θήλεις). Από αυτούς, 17.528 (8.979 άρρενες και 8.549 θήλεις) ήρθαν πριν και 164.641 (79.292 άρρενες και 85.349 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από τη Βουλγαρία 49.027 (25.070 άρρενες και 23.957 θήλεις). Από αυτούς, 20.977 (10.860 άρρενες και 10.117 θήλεις) ήρθαν πριν και 28.050 (14.210 άρρενες και 13.840 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από τον Καύκασο 47.091 (24.410 άρρενες και 22.681 θήλεις). Από αυτούς, 32.421 (17.003 άρρενες και 15.418 θήλεις) ήρθαν πριν και 14.670 (7.407 άρρενες και 7.263 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από την Κωνσταντινούπολη 38.458 (20.234 άρρενες και 18.224 θήλεις). Από αυτούς, 4.019 (2.449 άρρενες και 1.660 θήλεις) ήρθαν πριν και 34.349 (17.785 άρρενες και 16.564 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.






Από τη Ρωσία 11.435 (6.359 άρρενες και 5.076 θήλεις). Από αυτούς, 5.214 (2.828 άρρενες και 2.386 θήλεις) ήρθαν πριν και 6.221 (3.531 άρρενες και 2.690 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από τη Σερβία 6.057 (3.004 άρρενες και 3.053 θήλεις). Από αυτούς, 4.611 (2.365 άρρενες και 2.246 θήλεις) ήρθαν πριν και 1.446 (639 άρρενες και 807 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από την Αλβανία 2.498 (1.438 άρρενες και 1.060 θήλεις). Από αυτούς, 1.600 (852 άρρενες και 748 θήλεις) ήρθαν πριν και 898 (586 άρρενες και 312 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από τη Δωδεκάνησο 738 (394 άρρενες και 344 θήλεις). Από αυτούς, 355 (188 άρρενες και 167 θήλεις) ήρθαν πριν και 383 (206 άρρενες και 177 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από τη Ρουμανία 722 (274 άρρενες και 448 θήλεις). Από αυτούς, 266 (127 άρρενες και 139 θήλεις) ήρθαν πριν και 456 (147 άρρενες και 309 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από την Κύπρο 57 (37 άρρενες και 20 θήλεις). Από αυτούς, 25 (17 άρρενες και 8 θήλεις) ήρθαν πριν και 32 (20 άρρενες και 12 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Από την Αίγυπτο 8 (4 άρρενες και 4 θήλεις). Από αυτούς,  (1 άρρεν και 1 θήλυ) ήρθαν πριν και 7 (3 άρρενες και 4 θήλεις) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

 



Η εγκατάσταση των προσφύγων στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές της χώρας, έγινε επί τη βάσει ενός εθνικού σχεδιασμού που αποσκοπούσε στην γλωσσική και πολιτισμική αλλοίωση της σύνθεσης του πληθυσμού. Είχε προηγηθεί η θρησκευτική κάθαρση με την «εθελουσία» ανταλλαγή πληθυσμών του Νεϊγύ (εξαρχικοί στη Βουλγαρία) και την υποχρεωτική ανταλλαγή της Λωζάνης (μουσουλμάνοι στην Τουρκία). Την εμπέδωση του εθνικού φρονήματος θα αναλάμβαναν στη συνέχεια οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους.





Η πρυτάνευση του εθνικού συμφέροντος στην εγκατάσταση των προσφύγων από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ), φαίνεται από τους αριθμούς των εγκατασταθέντων προσφύγων ανά γεωγραφικό διαμέρισμα.

Από τους 1.221.849 συνολικά πρόσφυγες του 1928, απογράφηκαν:

Στη Μακεδονία των 1.407.477 κατοίκων, 638.253 πρόσφυγες ή 45,18% του πληθυσμού.






Στη Θράκη (τη μη συμπεριλαμβανόμενη στην υποχρεωτική ανταλλαγή) των 303.171 κατοίκων, 107.607 πρόσφυγες ή 35,49% του πληθυσμού.

Στην Αττικοβοιωτία (για την εξασφάλιση φτηνού εργατικού δυναμικού στις επιχειρήσεις της πρωτεύουσας) των 1.024.667 κατοίκων, 281.989 πρόσφυγες ή 27,52% του πληθυσμού.

Στην υπόλοιπη χώρα των 3.464.369 κατοίκων, 194.000 πρόσφυγες ή 5,59 του πληθυσμού!

Από τους 638.253 (314.423 ή 49,26% άρρενες και 323.830 ή 50,74% θήλεις) πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, 99.658 (52.031 ή 52,21% άρρενες και 47.627 ή 47,79% θήλεις) ήρθαν πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή και 538.595 (262.392 ή 48,72 άρρενες και 276.203 ή 51,28% θήλεις) ήρθαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.




Στον επόμενο πίνακα που ακολουθεί αναγράφονται κατά νομό και επαρχία οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία πριν και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

 

 

περιοχή

πραγματικός

πληθυσμός

 

πρόσφυγες

πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή

μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή

νομός Δράμας

111.572

78.438

12.326

66.112

 

 

 

 

 

επαρχία Δράμας

98.408

69.064

11.721

57.340

 

 

 

 

 

επαρχία Ζυρνόβου

13.164

9.377

605

8.772

 

 

 

 

 

νομός Θεσσαλονίκης

539.986

259.708

52.447

207.261

 

 

 

 

 

επαρχία Βεροίας

54.139

17.987

4.034

13.953

 

 

 

 

 

επαρχία Θεσσαλονίκης

321.161

152.577

25.074

127.503

 

 

 

 

 

επαρχία Κιλκίς

47.698

38.605

15.084

23.521

 

 

 

 

 

επαρχία Λαγκαδά

47.276

23.764

4.617

19.147

 

 

 

 

 

επαρχία Παιονίας

20.046

10.036

1.105

8.931

 

 

 

 

 

επαρχία Πιερίας

49.666

16.739

2.583

14.206

 

 

 

 

 

νομός Καβάλας

119.140

74.692

5.403

69.292

 

 

 

 

 

επαρχία Θάσου

11.573

1.203

68

1.135

 

 

 

 

 

επαρχία Καβάλας

61.006

38.594

3.318

35.276

 

 

 

 

 

επαρχία Νέστου

20.546

18.528

341

18.187

 

 

 

 

 

επαρχία Παγγαίου

26.015

16.367

1.673

14.694

 

 

 

 

 

νομός Κοζάνης

166.523

53.051

5.438

47.613

 

 

 

 

 

επαρχία Ανασελίτσης

34.652

5.446

324

5.122

 

 

 

 

 

επαρχία Γρεβενών

42.397

5.896

141

5.752

 

 

 

 

 

επαρχία Εορδαίας

36.853

23.285

2.937

20.348

 

 

 

 

 

επαρχία Κοζάνης

52.621

18.424

2.033

16.391

 

 

 

 

 

νομός Πέλλης

97.167

52.357

6.103

46.254

 

 

 

 

 

επαρχία Αλμωπίας

28.237

15.880

1.351

14.529

 

 

 

 

 

επαρχία Γιαννιτσών

36.344

24.128

2.035

22.093

 

 

 

 

 

επαρχία Εδέσσης

32.586

12.349

2.717

9.632

 

 

 

 

 

νομός Σερρών

182.710

81.724

12.206

69.518

 

 

 

 

 

επαρχία Ζίχνης

38.393

14.674

2.391

12.283

 

 

 

 

 

επαρχία Νιγρίτης

32.074

10.611

2.014

8.507

 

 

 

 

 

επαρχία Σερρών

73.403

33.587

3.959

29.628

 

 

 

 

 

επαρχία Σιντικής

38.840

22.840

3.752

19.100

 

 

 

 

 

νομός Φλωρίνης

125.722

19.105

4.354

14.751

 

 

 

 

 

επαρχία Καστορίας

55.230

8.370

333

8.037

 

 

 

 

 

επαρχία Φλωρίνης

70.492

10.735

4.021

6.714

 

 

 

 

 

νομός Χαλκιδικής

64.799

18.928

1.279

17.649

 

 

 

 

 

επαρχία Αρναίας

18.623

4.656

229

4.427

 

 

 

 

 

επαρχία Χαλκιδικής

46.176

14.272

1.050

13.222

 

 

 

 

 

Άγιον Όρος

4.858

250

105

145

 

 

 

 

 

σύνολο Μακεδονίας

1.412.477

638.253

99.658

538.595

 




 

 

 

Κατά την απογραφή του 1928 η Μακεδονία είχε 2.062 συνοικισμούς (οικισμούς). Ο αριθμός των συνοικισμών ανά νομό ήταν: 196 στη Δράμα, 571 στη Θεσσαλονίκη, 151 στην Καβάλα, 351 στην Κοζάνη, 158 στην Πέλλα, 253 στις Σέρρες. 213 στη Φλώρινα, 148 στη Χαλκιδική και 21 στο Άγιο Όρος.

 

Σύμφωνα με τα αναλυτικά στοιχεία της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ), μέχρι το τέλος του 1926, είχαν εγκατασταθεί στη Μακεδονία 111.186 προσφυγικές οικογένειες, με συνολικό πληθυσμό 420.356 άτομα.

Κατά την ΕΑΠ, 70.096 προσφυγικές οικογένειες, με συνολικό πληθυσμό 260.159 άτομα, είχαν εγκατασταθεί σε 935 συνοικισμούς που χαρακτηρίστηκαν από την επιτροπή ως αμιγώς προσφυγικοί.

Ένας αριθμός 41.090 προσφυγικών οικογενειών, συνολικού πληθυσμού 160.197 ατόμων, είχαν εγκατασταθεί σε 442 συνοικισμούς όπου υπήρχαν και γηγενείς κάτοικοι, γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκαν από την επιτροπή ως μικτοί συνοικισμοί.

Από τα προαναφερόμενα στοιχεία προκύπτει ότι υπήρχαν 685 συνοικισμοί στην Μακεδονία, που μπορούσαν να χαρακτηριστούν την περίοδο 1926-1928, ως συνοικισμοί με αμιγώς γηγενή πληθυσμό.

Η ΕΑΠ καταγράφει τα στοιχεία ανά οικισμό, όχι κατά επαρχία, αλλά κατά Γραφείο Εποικισμού. Τα στοιχεία αυτά, επεξεργασμένα από μένα, παρουσιάζουν συγκεντρωτικά κατά Γραφείο την εξής εικόνα:

 

γραφείο εποικισμού

Συνοικισμοί

αμιγείς

οικογένειες

άτομα

Συνοικισμοί

μικτοί

οικογένειες

άτομα

Αξιουπόλεως

17

1.923

7.052

19

2.150

8.263

 

 

 

 

 

 

 

Βερροίας

14

912

3.215

57

3.014

11.917

 

 

 

 

 

 

 

Γιανιτσών

38

5.044

17.505

6

1.810

6.347

 

 

 

 

 

 

 

Δράμας

177

10.445

40.229

33

4.468

17.604

 

 

 

 

 

 

 

Εδέσσης

23

2.143

8.460

49

3.806

15.047

 

 

 

 

 

 

 

Εορδαίας

16

2.977

11.197

13

2.293

9.534

 

 

 

 

 

 

 

Θεσσαλονίκης

61

7.011

26.837

14

2.577

9.650

 

 

 

 

 

 

 

Καβάλας

103

7.680

29.406

17

2.093

7.889

 

 

 

 

 

 

 

Καστορίας

13

806

3.056

22

1.125

4.498

 

 

 

 

 

 

 

Κιλκίς

131

9.523

32.295

8

583

2.208

 

 

 

 

 

 

 

Κοζάνης

96

6.206

23.264

37

1.816

6.635

 

 

 

 

 

 

 

Λαγκαδά

92

4.448

16.871

25

2.253

8.792

 

 

 

 

 

 

 

Πιερίας

10

1.233

4.798

15

1.738

7.139

 

 

 

 

 

 

 

Σερρών

31

2.311

9.009

53

5.223

21.109

 

 

 

 

 

 

 

Σιντικής

57

2.483

9.083

48

4.652

17.758

 

 

 

 

 

 

 

Φλωρίνης

20

1.981

7.671

22

1.163

4.682

 

 

 

 

 

 

 

Χαλκιδικής

36

2.970

10.211

4

326

1.125

 

 

 

 

 

 

 

Σύνολο

935

70.096

260.159

442

41.090

160.197

 

 

 

 






Στη συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικά τα στοιχεία για την κατά οικισμό εγκατάσταση των προσφύγων (αριθμός οικογενειών και ατόμων), ανά γραφείο εποικισμού της ΕΑΠ, στο τέλος του 1926.

 

Μετονομασία

Παλαιά Ονομασία

Οικογένειες

Άτομα

Μικτό / Προσφυγικό

Γραφείο ΕΑΠ

Αβραμηλιά

Τσοπανλή

86

323

προσφυγικό

Καβάλλας

Αγάθη

Ράνισλαφ

49

192

προσφυγικό

Εδέσσης

Αγάπη

Ράτσι

7

25

προσφυγικό

Κοζάνης

Αγάπη

Χιμετλή

84

348

προσφυγικό

Δράμας

Αγγελόκαστρον

Τσοραπλή

17

56

προσφυγικό

Κιλκίς

Αγγελοχώρι

Βέτσιστα

97

375

μικτό

Βερροίας

Αγγελοχώρι

Σουφλάρ

242

838

μικτό

Χαλκιδικής

Αγγελοχώρι

 

72

271

προσφυγικό

Θεσσαλονίκης

Άγγιστρον

Τσιγγέλι

105

346

μικτό

Σιντικής

Αγία Αικατερίνη

Πέρνοβα

27

87

προσφυγικό

Κιλκίς

Αγία Ελένη

Κακαράσκα

52

196

μικτό

Σερρών

Αγία Κυριακή

Ποτερές

67

236

προσφυγικό

Κιλκίς

Αγία Τριάς

 

95

341

προσφυγικό

Θεσσαλονίκης

Αγίασμα

Κουρί

99

393

προσφυγικό

Καβάλλας

Αγιασμάτι

Λουτζίκιον

21

85

προσφυγικό

Λαγκαδά

Αγιοβούνι

Ερεντή

83

338

προσφυγικό

Καβάλλας

Άγιοι Ανάργυροι

Βρόστιανη

46

182

προσφυγικό

Κοζάνης

Αγιονέρι

Βερλάντζα

339

1116

προσφυγικό

Θεσσαλονίκης

Άγιος Αθανάσιος

Καβακλή

467

1952

προσφυγικό

Θεσσαλονίκης

Άγιος Αθανάσιος

Μπόργιανη

452

1943

προσφυγικό

Δράμας

Άγιος Ανδρέας

Νουσλάς

54

193

προσφυγικό

Καβάλλας

Άγιος Αντώνιος

Δογανδζή

9

37

προσφυγικό

Θεσσαλονίκης

Άγιος Αντώνιος

Ζέρβενη

50

180

προσφυγικό

Καστορίας

Άγιος Αντώνιος

Λέλοβον

68

208

προσφυγικό

Κιλκίς

Άγιος Γεώργιος

Τσούρχλα

124

413

μικτό

Κοζάνης

Άγιος Δημήτριος

Λαμπάνιτσα

5

18

μικτό

Καστορίας

Άγιος Δημήτριος

Τοπδιζλάρ

239

884

προσφυγικό

Κοζάνης

Άγιος Θεόδωρος

Οκτσιλάρ

8

39

προσφυγικό

Κοζάνης

Άγιος Θεόδωρος

Τσάριστα

10

41

μικτό

Κοζάνης

Άγιος Κοσμάς

Καραμανλή

56

221

προσφυγικό

Καβάλλας

Άγιος Μάρκος

Πεΐκοβον

60

194

προσφυγικό

Κιλκίς

Άγιος Παύλος

Κουτσούφλιανη

14

46

μικτό

Βερροίας

Άγιος Παύλος

Οτμανλή

20

46

προσφυγικό

Κιλκίς

Άγιος Πέτρος

Πέροβον

24

74

προσφυγικό

Δράμας

Άγιος Πέτρος

Πέτροβον

101

434

μικτό

Αξιουπόλεως

Άγιος Χαράλαμπος

Δημόντζα

28

78

προσφυγικό

Κιλκίς

Άγιος Χαράλαμπος

Ισακλάρ

63

249

προσφυγικό

Κοζάνης

Άγιος Χριστόφορος

Τρέπιστα

107

467

μικτό

Εορδαίας

Άγιος Χριστόφο