Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
34. αγωγιάτης
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης
Κύπρος: Κυπριακή Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κύπρου
αγωγιάτης || Πελοπόννησος: ο αγωγιάτης [Άγιος
Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Δολιανά, Καστρί, Ροεινό] | ο γωγιάτης [Προάστιο] | ο αγωγιάτα [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ο αγωγιάτης
[Θαρούνια, Πάργα] | ου αγουγιάτς [Αμφίκλεια, Χουλιαράδες] | ου αγουιάτς [Μελισσουργοί, Σιάτιστα] | ι αγουιάτς [Μηλίνα] | ου κιραντζής
[Σιάτιστα] | ου κιρατζής [Σιάτιστα, Χρυσή] | ι κιραντζής [Κανάλια]. ||
Κυπρος: ο κκιρατζής [Καραβάς*, Λάπηθος*, Ψεματισμένος] | ο κκερατζής [Μουτουλλάς].
αμπαές /
από τραγόμαλλο, τις έβαζαν το χειμώνα στα καπούλια των ζώων (για να μην
κρυώνουν) || Ρούμελη: οι αμπαές
[Δραμεσιοί].
άτι /
βαρβάτο άλογο (ALE, Buck list) || Πελοπόννησος: το άτι [Σκεπαστό] | το βαρβάτο
[Σπαρτιά]. || Ρούμελη: του ατς [Σιάτιστα]
| το βαρβάτο [Πάργα].
γαϊδουροκαβαλίνα || Κρήτη: η γαϊδουροκαβαλίνα [Αποδούλου].
γαϊδουρομούλαρα ||
Πελοπόννησος: τα γαϊδουρομούλαρα [Άγιος
Δημήτριος, Πέρα Μέλανα].
γομάρι /
το φορτίο που μπορεί να σηκώσει ένα υποζύγιο || Κρήτη: το γομάρι (ίσο
με τέσσερα δεμάτια θερισμένο στάρι) [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια,
Εμπρόσνερος, Κελλάρια, Παλαιοχώρα, Σέλλες] | το γομάρι
(ίσο με δύο τσουβάλια) [Θεοδώρα, Τύλισος]. ||
Κυπρος: το γομάριν [Μουτουλλάς] | το γομάριν
(το φορτίο γενικά) [Άγιος Νικόλαος*].
δέμα || Πελοπόννησος: το δέμα [Άγιος
Δημήτριος, Βρέσθενα, Καλούσι, Λεβίδι]. ||
Ρούμελη: το δέμα
[Τσαμαντάς] | του δέμα [Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού,
Κανάλια, Λιλαία, Σιάτιστα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | του βαντάκ [Γραμματικού].
διχαλόβεργα -
σύνεργο για το φόρτωμα των υποζυγίων || Κρήτη: η διχολόβρεγα
[Άγιος Γεώργιος] | η χαχαλόβεργα [Μιαμού]. || Κυπρος: οι κατσούνες
[Βάσα Κοιλανίου].
ίγκλα /
το λουρί του σαμαριού που περνάει κάτω από την κοιλιά του ζώου || Πελοπόννησος: η ίγκλα
[Αλποχώρι, Δολιανά] | α δίγκα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η ίγκλα [Δολό, Έλατος, Κανάλια, Μηλίνα, Πάργα, Σιάτιστα,
Σταγιάδες] | η νίγκλα [Μέγαρα] | η ζώστρα
[Πάργα]. || Κρήτη: η γίγλα
[Άγιος Γεώργιος].
καβαλίνα || Πελοπόννησος: η καβαλίνα [Τσέρια]
| η γκαβαλίνα [Προάστιο, Σκεπαστό] | το γκάβαλο [Άγιος Δημήτριος, Κανδήλα,
Προάστιο] | α καβελίνα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η καβαλίνα [Πάργα] | η γκαβαλίνα [Έλατος,
Σταγιάδες]. || Κρήτη: η καβαλίνα
[Τύλισος].
καμουτσίκι || Πελοπόννησος: το καμουτσίκι [Σκεπαστό]
| το καμτσίκι [Κρέστενα] | το καμουτσί [Άγιος
Δημήτριος, Βρέσθενα, Κανδήλα, Μυγδαλιά, Νεοχώρι] | το καμουτζί [Κρέστενα]. ||
Ρούμελη: το καμτσίκι
[Δελβινάκι, Πάργα] | το καμπτσίκι [Τσαμαντάς] | του καμτσίκ [Κανάλια, Σιάτιστα] | του καμτσί [Ραψάνη, Στροφυλιά]. || Κρήτη: το καμουτσί
[Θεοδώρα].
καπιστράνα || Πελοπόννησος: η καπιστράνα [Κανδήλα,
Καστρί, Κρέστενα, Νεοχώρι, Σπαρτιά] | η καπιστράδα [Καστρί]
| η καπιστριάνα [Λαγκάδια, Μυγδαλιά, Παραδείσια]. || Ρούμελη: η καπιστράνα [Θαρούνια, Κανάλια, Μέγαρα, Πάργα, Τιθορέα] | η καπστράνα [Γραμματικού, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή,
Μηλίνα].
καπίστρι /
το σκοινί της καπιστράνας || Πελοπόννησος: το καπίστρι [Βρέσθενα, Δολιανά, Ελληνίτσα, Κρέστενα,
Λαγκάδια, Λυγουριό, Μυγδαλιά, Προάστιο, Στεμνίτσα] | το κακίστρι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το κακίσι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το καπίστρι [Δελβινάκι, Μέγαρα, Πάργα, Σταυροδρόμι,
Τσαμαντάς] | του καπίστρ [Γέρμας, Γουριά, Έλατος,
Κανάλια, Μασχολούρι, Μεσούντα, Μηλίνα, Πλατύστομο, Ραψάνη, Σιάτιστα, Σταγιάδες,
Τσουκαλάδες, Χρυσή] | η συρταριά [Έλατος].
καραβάνι || Ρούμελη: του καραβάν
[Μεσούντα].
κολάνι /
το πίσω λουρί του σαμαριού || Πελοπόννησος: το κολάνι [Καρυά] | το κολιάνι
[Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το μπαλντούμι
[Δολό, Πάργα] | η ουπτσιά [Σιάτιστα] | του κουσκούν [Έλατος, Σταγιάδες, Χρυσή]. || Κρήτη: το κολάνι [Σάσαλος] | το πιστοκαπλόδετο [Άγιος Γεώργιος].
κοτσάκι /
προεξοχή του σαμαριού || Ρούμελη: του κουτσάκ [Έλατος, Μεσούντα] | του κλουτσάκ [Χρυσή]. ||
Κρήτη: το σκαρβέλι [Άγιος Γεώργιος, Αποδούλου, Τύλισος].
μεσογόμι /
το μεσαίο φόρτωμα στο υποζύγιο || Πελοπόννησος: το μεσογόμι [Κέρτεζη, Λαγκάδια] | το μισογόμι [Αμπελιώνα, Καστρί, Λαγκάδια, Ρούτσι] | το απανωγόμι [Άγιος Δημήτριος, Κανδήλα] | το πανωγόμι [Κανδήλα, Λυγουριό, Πάκια, Πιάνα] | το παναγόνι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το μισογόνι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το πανωγόμι [Μέγαρα].
μιγόμι /
μισογεμάτο σακί || Κρήτη: το μιγόμι [Αποδούλου, Τύλισος].
μουλαράς ||
Πελοπόννησος: ο μουλαράς [Άγιος
Δημήτριος].
μπινέκι /
το καλό άλογο που καβαλούσε ο αγωγιάτης || Ρούμελη: του μπινέκ
[Σιάτιστα].
ξυλοσέλια /
τα ξύλινα κομμάτια του σαμαριού || Ρούμελη: τα ξλουσέλια [Λιλαία]. ||
Κρήτη: οι σπάθες [Άγιος Γεώργιος].
ξύστρα /
άλογου (ALE) || Πελοπόννησος: η ξέστρα
[Λυγουριό]. || Ρούμελη: η ξύστρα
[Πάργα] | του ξυστρί [Μασχολούρι, Ραψάνη] | του ξτρι [Αγία Παρασκευή, Έλατος, Σιάτιστα] | του κασαΐ [Έλατος].
παΐδες /
του σαμαριού || Πελοπόννησος: οι παΐδες
[Δολιανά] | οι σαμαροπαΐδες [Βρέσθενα]. || Ρούμελη: οι παΐδες [Πάργα] | οι παΐδις [Μηλίνα,
Σιάτιστα, Χρυσή] | τα παΐδια [Έλατος].
πέταλο || Πελοπόννησος: το πέταλο [Άγιος
Δημήτριος, Αγρίδι, Βρέσθενα, Κέρτεζη, Κρέστενα, Λεβίδι, Μελιγού, Μυγδαλιά,
Πάκια, Προάστιο, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τρόπαια] | το πέταλε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το πέταλο [Δελβινάκι, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του πέταλου [Άγιος, Γέρμας, Μακρινή, Πρέβεζα, Σιάτιστα]. || Κρήτη: το πέταλο [Μάρθα, Σέλλες, Κελλάρια,
Παλαιοχώρα, Σάσαλος]. || Κυπρος: το πέταλον [Καραβάς*]
| το καλλίτζιν [Τσάδα].
πεταλόπροκα || Πελοπόννησος: τα πεταλόπροκα [Δολιανά]. || Ρούμελη: του λαγουκάρφ [Έλατος].
πετάλωμα || Πελοπόννησος: το πετάλωμα
[Άγιος Δημήτριος] | το καλίγουμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το καλίγωμα [Μέγαρα] | του καλίγουμα [Κανάλια]
| το καλίβωμα [Πάργα].
σαγή /
ιπποσκευή || Κυπρος: το τταγρίλλιν
[Καραβάς*].
σαμάρι || Πελοπόννησος: το σαμάρι [Άγιος
Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Ελάτη, Ελληνίτσα, Κανδήλα,
Κάτω Λουσοί, Λυγουριό, Μελιγού, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι,
Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα, Τσέρια] | το σεμάρι [Πέρα
Μέλανα] | το σεμάζι [Πέρα Μέλανα] | το σιμάρι [Πέρα Μέλανα] | το σιμάζι [Πέρα
Μέλανα]. || Ρούμελη: το σαμάρι [Δελβινάκι,
Δολό, Θαρούνια, Μέγαρα, Σταυροδρόμι, Ωραιόκαστρο] | του σαμάρ [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Άγιος, Αμφίκλεια, Γέρμας,
Γραμματικού, Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή,
Μασχολούρι, Μηλίνα, Μικρό Βουνό, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τσουκαλάδες, Χουλιαράδες,
Χρυσή, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: το σομάρι
[Άγιος Γεώργιος, Θεοδώρα, Κελλάρια, Λαμπιώτες, Παλαιοχώρα]. || Κυπρος: το σάμαν
(με ξύλινη ράχη - για μεταφορά φορτίου) [Γαστριά*, Μουτουλλάς, Πάνω Λεύκαρα] | το στρατούριν (μαλακό πάνινο, γεμισμένο με μαλλί - για
αναβάτη) [Μουτουλλάς].
σαμαροτριχιά || Ρούμελη: η σαμαρουτριχιά
[Γουριά, Μηλίνα].
σέλα || Πελοπόννησος: η σέλα [Ελάτη,
Μαγούλα, Σαρακίνι, Σπαρτιά] | α σέα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η σέλα [Αγία Παρασκευή, Γέρμας, Γουριά, Κανάλια,
Μέγαρα, Σιάτιστα]. || Κρήτη: η σέλα [Βώροι]. || Κυπρος: η σέλα [Ριζοκάρπασο*].
σπιρούνια ||
Πελοπόννησος: τα σπιρούνια
[Καρυά].
στρωματιά /
η εσωτερική επένδυση του σαμαριού || Ρούμελη: η στρουματιά [Λιλαία].
συρίζα /
μεγάλος πλεκτός σάκος από βούρλα || Κυπρος: η συρίζα
[Ψεματισμένος].
φορτοτριχιά ||
Πελοπόννησος: η φορτοτριχιά [Καστρί].
φόρτωμα /
υποζυγίου || Πελοπόννησος: το φόρτωμα [Αλποχώρι,
Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Ελάτη, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι,
Μάλη, Μελιγού, Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Ροεινό, Ροζενά, Ρούτσι, Στεμνίτσα, Τσέρια] | το γουμάρι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γουμάζι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το πότσουμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το φόρτωμα [Δελβινάκι, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του φόρτουμα [Αγιά, Άγιος, Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά, Δαύλεια,
Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρολίβαδο, Μεσούντα, Μηλίνα,
Πλατύστομο, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσή, Χρυσοβίτσα] | του φουρτιό [Έλατος] | η ντάτσκα [Έλατος]. || Κρήτη: το φόρτωμα [Άγιος Γεώργιος, Βουλγάρω,
Παλαιοχώρα]. || Κυπρος: το φορτίν
[Βάσα Κοιλανίου, Καραβάς*] | το φορτούιν [Καραβάς*] | τα φορκιά [Μουτουλλάς] | τα γομάρκα
[Μουτουλλάς].
φορτωτήρα /
σύνεργο για το φόρτωμα του υποζυγίου || Ρούμελη: η φουρτουτήρα
[Έλατος, Μηλίνα, Σταγιάδες].
χαλινάρι || Πελοπόννησος: το χαλινάρι [Μαγούλα,
Σπαρτιά]. || Ρούμελη: του χαλινάρ
[Γουριά] | το γκέμι [Μέγαρα] | του γκεμ [Γουριά, Σιάτιστα, Χρυσή]. || Κρήτη: το χαλινάρι [Βώροι, Λαμπιώτες, Παλαιοχώρα]. || Κυπρος: το χαλινάριν [Ριζοκάρπασο*].
χάμουρα /
ηνία || Ρούμελη: τα χάμουρα [Μασχολούρι].
χοντρικό /
υποζύγιο || Πελοπόννησος: το χοντρικό
[Ρούτσι]. || Ρούμελη: του χουντρό
[Μηλίνα, Χουλιαράδες] | του φουρτιάτκου [Δραμεσιοί, Χουλιαράδες]. || Κρήτη: το χτήμα [Ανώγεια,
Βρύσες, Σάσαλος].