Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
34. αγωγιάτης
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης
Κύπρος: Κυπριακή Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κύπρου
Ιόνιο: Η ρωμαίικη γλώσσα στα νησιά του Ιονίου
αγώγι || Πελοπόννησος: το αγώγι [Καστρί, Πιάνα, Πέρα Μέλανα,
Πραστός, Τυρός] | το αγώι [Δολιανά,
Τρόπαια] || Ιόνιο: το αγώγι
[Δρυμώνας] | το αγώι
[Γάιος, Ζάκυνθος, Κατούνα] || Ρούμελη: το αγώι
[Πάργα] | του αγώι [Σιάτιστα]
| του αγώγ
[Γέρμας].
αγωγιάτης || Πελοπόννησος: ο αγωγιάτης [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι,
Αμπελιώνα, Δολιανά, Καστρί, Ροεινό] | ο γωγιάτης [Προάστιο]
| ο αγωγιάτα [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: ο αγωγιάτης [Γάιος,
Ζάκυνθος] | ο αγωγιάτς
[Κατούνα] || Ρούμελη: ο αγωγιάτης
[Θαρούνια, Πάργα] | ου αγουγιάτς
[Αμφίκλεια, Χουλιαράδες] | ου αγουιάτς [Μελισσουργοί,
Σιάτιστα] | ι αγουιάτς
[Μηλίνα] | ου κιραντζής
[Σιάτιστα] | ου κιρατζής
[Σιάτιστα, Χρυσή] | ι κιραντζής
[Κανάλια] || Κύπρος: ο κκιρατζής [Καραβάς*,
Λάπηθος*, Ψεματισμένος] | ο κκερατζής
[Μουτουλλάς].
αμπαές / από τραγόμαλλο, τις έβαζαν
το χειμώνα στα καπούλια των ζώων (για να μην κρυώνουν) || Ρούμελη: οι αμπαές [Δραμεσιοί].
άτι / βαρβάτο άλογο (ALE, Buck list) || Πελοπόννησος: το άτι [Σκεπαστό] | το βαρβάτο [Σπαρτιά] || Ιόνιο: το άτι
[Ζάκυνθος] || Ρούμελη: του ατς [Σιάτιστα]
| το βαρβάτο [Πάργα].
γαϊδουροκαβαλίνα || Κρήτη: η γαϊδουροκαβαλίνα [Αποδούλου].
γαϊδουρομούλαρα || Πελοπόννησος: τα γαϊδουρομούλαρα [Άγιος Δημήτριος, Πέρα Μέλανα].
γομάρι / το φορτίο που μπορεί να
σηκώσει ένα υποζύγιο || Ιόνιο: το γιομάρι [Αργυράδες, Αρμενάδες, Γάιος,
Κέρκυρα, Πάγοι] || Κρήτη: το γομάρι (ίσο
με τέσσερα δεμάτια θερισμένο στάρι) [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια,
Εμπρόσνερος, Κελλάρια, Παλαιοχώρα, Σέλλες] | το γομάρι
(ίσο με δύο τσουβάλια) [Θεοδώρα, Τύλισος] || Κύπρος: το γομάριν
[Μουτουλλάς] | το γομάριν
(το φορτίο γενικά) [Άγιος Νικόλαος*].
δέμα || Πελοπόννησος: το δέμα [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα,
Καλούσι, Λεβίδι] || Ιόνιο: το δέμα
[Ληξούρι, Μαθράκι, Οθωνοί] | το γιομάρι
[Πάγοι] | ο γρούπος [Γάιος]
| το μπαλότο
(μεγάλο) [Ζάκυνθος, Κέρκυρα] || Ρούμελη: το δέμα
[Τσαμαντάς] | του δέμα
[Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Κανάλια, Λιλαία, Σιάτιστα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | του βαντάκ [Γραμματικού].
διχαλόβεργα - σύνεργο για το φόρτωμα των
υποζυγίων || Κρήτη: η διχολόβρεγα [Άγιος Γεώργιος] | η χαχαλόβεργα [Μιαμού] || Κύπρος: οι κατσούνες
[Βάσα Κοιλανίου].
ίγκλα / το λουρί του σαμαριού που
περνάει κάτω από την κοιλιά του ζώου || Πελοπόννησος: η ίγκλα [Αλποχώρι, Δολιανά] | α δίγκα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: η ίγκλα [Αργυράδες, Γάιος, Ζάκυνθος] | η δίγκλα [Ληξούρι] || Ρούμελη: η ίγκλα [Δολό, Έλατος, Κανάλια, Μηλίνα, Πάργα, Σιάτιστα,
Σταγιάδες] | η νίγκλα [Μέγαρα]
| η ζώστρα
[Πάργα] || Κρήτη: η γίγλα
[Άγιος Γεώργιος].
καβαλίνα || Πελοπόννησος: η καβαλίνα [Τσέρια] | η γκαβαλίνα [Προάστιο, Σκεπαστό] | το γκάβαλο [Άγιος
Δημήτριος, Κανδήλα, Προάστιο] | α καβελίνα [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: η καβαλίνα
[Γάιος, Ζάκυνθος] | η καβαλινιά [Κέρκυρα]
| το βουλτοκάβαλο
[Γάιος] | τα κάβαλα
[Οθωνοί] || Ρούμελη: η καβαλίνα [Πάργα]
| η γκαβαλίνα [Έλατος,
Σταγιάδες] || Κρήτη: η καβαλίνα
[Τύλισος].
καμουτσίκι || Πελοπόννησος: το καμουτσίκι [Σκεπαστό] | το καμτσίκι [Κρέστενα] | το καμουτσί [Άγιος
Δημήτριος, Βρέσθενα, Κανδήλα, Μυγδαλιά, Νεοχώρι] | το καμουτζί [Κρέστενα] || Ιόνιο: το καμουτσί [Κοιλιωμένος, Ληξούρι] | το καμτσί [Καρδακάτα] | καμουτσές [Ζάκυνθος]
| ο διώχτης
[Σκινέας] | ο δάρτης
[Κοιλιωμένος] || Ρούμελη: το καμτσίκι
[Δελβινάκι, Πάργα] | το καμπτσίκι [Τσαμαντάς]
| του καμτσίκ [Κανάλια,
Σιάτιστα] | του καμτσί [Ραψάνη,
Στροφυλιά] || Κρήτη: το καμουτσί
[Θεοδώρα].
καπιστράνα || Πελοπόννησος: η καπιστράνα [Κανδήλα, Καστρί, Κρέστενα,
Νεοχώρι, Σπαρτιά] | η καπιστράδα [Καστρί]
| η καπιστριάνα [Λαγκάδια,
Μυγδαλιά, Παραδείσια] || Ιόνιο: η καπιστράνα
[Άγιος Δημήτριος, Ζάκυνθος] || Ρούμελη: η καπιστράνα [Θαρούνια,
Κανάλια, Μέγαρα, Πάργα, Τιθορέα] | η καπστράνα
[Γραμματικού, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μηλίνα].
καπίστρι / το σκοινί της καπιστράνας
|| Πελοπόννησος: το καπίστρι [Βρέσθενα, Δολιανά, Ελληνίτσα,
Κρέστενα, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μυγδαλιά, Προάστιο, Στεμνίτσα] | το κακίστρι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το κακίσι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: το καπίστρι [Αργυράδες, Ζάκυνθος, Ληξούρι, Οθωνοί] | η καπίστρα [Οθωνοί] | το καπίσι [Φισκάρδο] || Ρούμελη: το καπίστρι [Δελβινάκι, Μέγαρα, Πάργα, Σταυροδρόμι,
Τσαμαντάς] | του καπίστρ
[Γέρμας, Γουριά, Έλατος, Κανάλια, Μασχολούρι, Μεσούντα, Μηλίνα, Πλατύστομο,
Ραψάνη, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τσουκαλάδες, Χρυσή] | η συρταριά
[Έλατος].
καραβάνι || Ρούμελη: του καραβάν [Μεσούντα].
κολάνι / το πίσω λουρί του σαμαριού
|| Πελοπόννησος: το κολάνι [Καρυά] | το κολιάνι [Πέρα Μέλανα, Τυρός] || Ιόνιο: η πισιλίνα [Βαθύ, Ζάκυνθος] | η απιστιά [Αργυράδες]
| η απιστριά
[Κέρκυρα] | η μπιστιά
[Ληξούρι] | η μπιστριά
[Ληξούρι] | το μπαλντούνι
[Κέρκυρα] || Ρούμελη: το μπαλντούμι
[Δολό, Πάργα] | η ουπτσιά [Σιάτιστα]
| του κουσκούν
[Έλατος, Σταγιάδες, Χρυσή] || Κρήτη: το κολάνι [Σάσαλος]
| το πιστοκαπλόδετο [Άγιος
Γεώργιος].
κολόβι / δεμάτι ξερόκλαδα || Ιόνιο: το κολόβι [Σκριπερό].
κοτσάκι / προεξοχή του σαμαριού || Ιόνιο: το σκαρβέλι [Κέρκυρα] || Ρούμελη: του κουτσάκ [Έλατος, Μεσούντα] | του κλουτσάκ [Χρυσή] || Κρήτη: το σκαρβέλι
[Άγιος Γεώργιος, Αποδούλου, Τύλισος].
μεσογόμι / το μεσαίο φόρτωμα στο
υποζύγιο || Πελοπόννησος: το μεσογόμι [Κέρτεζη, Λαγκάδια] | το μισογόμι [Αμπελιώνα, Καστρί, Λαγκάδια, Ρούτσι] | το απανωγόμι [Άγιος Δημήτριος, Κανδήλα] | το πανωγόμι [Κανδήλα, Λυγουριό, Πάκια, Πιάνα] | το παναγόνι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το μισογόνι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: το πανωγόμι [Γάιος] | το απανωγόμι [Γάιος,
Κέρκυρα] || Ρούμελη: το πανωγόμι
[Μέγαρα].
μιγόμι / μισογεμάτο σακί || Κρήτη: το μιγόμι [Αποδούλου, Τύλισος].
μουλαράς || Πελοπόννησος: ο μουλαράς [Άγιος Δημήτριος].
μπινέκι / το καλό άλογο που καβαλούσε
ο αγωγιάτης || Ρούμελη: του μπινέκ [Σιάτιστα].
μπρίλια / το χαλινάρι μαζί με τα λουριά
|| Ιόνιο: η μπρίλια [Κέρκυρα].
ξυλοσέλια / τα ξύλινα κομμάτια του
σαμαριού || Ρούμελη: τα ξλουσέλια [Λιλαία] || Κρήτη: οι σπάθες [Άγιος Γεώργιος].
ξύστρα / άλογου (ALE) || Πελοπόννησος: η ξέστρα [Λυγουριό] || Ρούμελη: η ξύστρα [Πάργα] | του ξυστρί [Μασχολούρι,
Ραψάνη] | του ξτρι
[Αγία Παρασκευή, Έλατος, Σιάτιστα] | του κασαΐ [Έλατος].
παΐδες / του σαμαριού || Πελοπόννησος: οι παΐδες [Δολιανά] | οι σαμαροπαΐδες [Βρέσθενα] || Ρούμελη: οι παΐδες [Πάργα]
| οι παΐδις [Μηλίνα,
Σιάτιστα, Χρυσή] | τα παΐδια
[Έλατος].
πέταλο || Πελοπόννησος: το πέταλο [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι,
Βρέσθενα, Κέρτεζη, Κρέστενα, Λεβίδι, Μελιγού, Μυγδαλιά, Πάκια, Προάστιο,
Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τρόπαια] | το πέταλε [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: το πέταλο
[Ζάκυνθος, Ληξούρι, Μαθράκι, Οθωνοί] || Ρούμελη: το πέταλο [Δελβινάκι, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του πέταλου [Άγιος, Γέρμας, Μακρινή, Πρέβεζα, Σιάτιστα] || Κρήτη: το πέταλο [Μάρθα, Σέλλες, Κελλάρια, Παλαιοχώρα, Σάσαλος] || Κύπρος: το πέταλον [Καραβάς*] | το καλλίτζιν
[Τσάδα].
πεταλόπροκα || Πελοπόννησος: τα πεταλόπροκα [Δολιανά] || Ρούμελη: του λαγουκάρφ [Έλατος].
πετάλωμα || Πελοπόννησος: το πετάλωμα [Άγιος Δημήτριος] | το καλίγουμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] || Ρούμελη: το καλίγωμα [Μέγαρα] | του καλίγουμα [Κανάλια]
| το καλίβωμα
[Πάργα].
σαγή / ιπποσκευή || Κύπρος: το τταγρίλλιν [Καραβάς*].
σαμάρι || Πελοπόννησος: το σαμάρι [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι,
Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Ελάτη, Ελληνίτσα, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Λυγουριό,
Μελιγού, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά,
Στεμνίτσα, Τσέρια] | το σεμάρι [Πέρα
Μέλανα] | το σεμάζι [Πέρα
Μέλανα] | το σιμάρι [Πέρα
Μέλανα] | το σιμάζι [Πέρα
Μέλανα] || Ιόνιο: το σαμάρι [Ζάκυνθος,
Κέρκυρα, Ληξούρι, Οθωνοί, Σκινέας, Σκριπερό, Φισκάρδο] | το σαμάρ [Δρυμώνας] | η σαμάρα
[Σκριπερό] || Ρούμελη: το σαμάρι [Δελβινάκι,
Δολό, Θαρούνια, Μέγαρα, Σταυροδρόμι, Ωραιόκαστρο] | του σαμάρ [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Άγιος, Αμφίκλεια, Γέρμας,
Γραμματικού, Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή,
Μασχολούρι, Μηλίνα, Μικρό Βουνό, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τσουκαλάδες, Χουλιαράδες,
Χρυσή, Χρυσοβίτσα] || Κρήτη: το σομάρι
[Άγιος Γεώργιος, Θεοδώρα, Κελλάρια, Λαμπιώτες, Παλαιοχώρα] || Κύπρος: το σάμαν (με ξύλινη ράχη - για μεταφορά φορτίου)
[Γαστριά*, Μουτουλλάς, Πάνω Λεύκαρα] | το στρατούριν (μαλακό πάνινο, γεμισμένο με μαλλί - για
αναβάτη) [Μουτουλλάς].
σαμαροτριχιά || Ιόνιο: το σαμαρόσκοινο [Μονοπολάτα] || Ρούμελη: η σαμαρουτριχιά [Γουριά, Μηλίνα].
σέλα || Πελοπόννησος: η σέλα [Ελάτη, Μαγούλα, Σαρακίνι,
Σπαρτιά] | α σέα [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: η σέλα [Ζάκυνθος] || Ρούμελη: η σέλα [Αγία Παρασκευή, Γέρμας, Γουριά, Κανάλια,
Μέγαρα, Σιάτιστα] || Κρήτη: η σέλα [Βώροι] || Κύπρος: η σέλα [Ριζοκάρπασο*].
σπιρούνια || Πελοπόννησος: τα σπιρούνια [Καρυά] || Ιόνιο: το σπιρούνι [Ζάκυνθος].
στρωματιά / η εσωτερική επένδυση του
σαμαριού || Ρούμελη: η στρουματιά [Λιλαία].
συρίζα / μεγάλος πλεκτός σάκος από
βούρλα || Κύπρος: η συρίζα [Ψεματισμένος].
φορτοτριχιά || Πελοπόννησος: η φορτοτριχιά [Καστρί].
φόρτωμα / του υποζυγίου || Πελοπόννησος: το φόρτωμα [Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα,
Δολιανά, Ελάτη, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι, Μάλη, Μελιγού,
Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Ροεινό, Ροζενά, Ρούτσι, Στεμνίτσα, Τσέρια] | το γουμάρι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γουμάζι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το πότσουμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: το φόρτωμα [Βαθύ, Δρυμώνας, Ζάκυνθος, Νησάκι, Σκριπερό] || Ρούμελη: το φόρτωμα [Δελβινάκι, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του φόρτουμα [Αγιά, Άγιος, Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά, Δαύλεια,
Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρολίβαδο, Μεσούντα, Μηλίνα,
Πλατύστομο, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσή, Χρυσοβίτσα] | του φουρτιό [Έλατος] | η ντάτσκα [Έλατος] || Κρήτη: το φόρτωμα
[Άγιος Γεώργιος, Βουλγάρω, Παλαιοχώρα] || Κύπρος: το φορτίν
[Βάσα Κοιλανίου, Καραβάς*] | το φορτούιν
[Καραβάς*] | τα φορκιά
[Μουτουλλάς] | τα γομάρκα
[Μουτουλλάς].
φορτωτήρα / σύνεργο για το φόρτωμα του
υποζυγίου || Ρούμελη: η φουρτουτήρα [Έλατος, Μηλίνα, Σταγιάδες].
χαλινάρι || Πελοπόννησος: το χαλινάρι [Μαγούλα, Σπαρτιά] || Ιόνιο: το χαλινάρι [Ζάκυνθος] | το σαλιβάρι
[Ζάκυνθος] | ο κατρομάς [Δρυμώνας]
| το καγιούρι
[Γάιος] | το γκέμι
[Ζάκυνθος] | το μόρσο
[Ζάκυνθος, Κέρκυρα] || Ρούμελη: του χαλινάρ
[Γουριά] | το γκέμι
[Μέγαρα] | του γκεμ [Γουριά,
Σιάτιστα, Χρυσή] || Κρήτη: το χαλινάρι [Βώροι,
Λαμπιώτες, Παλαιοχώρα] || Κύπρος: το χαλινάριν [Ριζοκάρπασο*].
χάμουρα / ηνία || Ρούμελη: τα χάμουρα [Μασχολούρι].
χοντρικό / υποζύγιο || Πελοπόννησος: το χοντρικό [Ρούτσι] || Ιόνιο: τα χοντρά [Δρυμώνας] , Ζάκυνθος || Ρούμελη: του χουντρό [Μηλίνα, Χουλιαράδες] | του φουρτιάτκου [Δραμεσιοί, Χουλιαράδες] || Κρήτη: το χτήμα [Ανώγεια, Βρύσες, Σάσαλος].
χτήματα / τα υποζύγια || Ιόνιο: τα χτήματα [Άγιος Δημήτριος] || Κρήτη: τα χτήματα [Άγιος Γεώργιος, Ανώγεια, Αποδούλου, Βώροι,
Θεοδώρα] | τα κτήματα
[Παλαιοχώρα] || Κύπρος: το κτηνόν
[Νέο Χωριό, Πάνω Λεύκαρα] | το χτηνόν
[Καραβάς*] | τα χτηνά
[Καραβάς*, Λάπηθος*] | τα κτηνά [Άγιος
Νικόλαος*, Βάσα Κοιλανίου, Γαστριά*, Έμπα, Μια Μηλιά*, Μουτουλλάς].
