|
Το πρώτο λεξικό της Ρωμαίικης γλώσσας Στέφανος
Χρήσιμος ή Corona Preciosa (1527) Δημήτρη
Λιθοξόου 29.4.2015 |
 Το πρώτο λεξικό της Ρωμαίικης γλώσσας τυπώνεται στη
Βενετία το 1527. Έχει τον τίτλο Στέφανος Χρήσιμος ή Corona Preciosa.
Εκδότης του βιβλίου είναι ο Στέφανος εκ Σαβίου (Stephano da
Sabio). Το έργο αποτελείται από 134 σελίδες και θα τυπωθεί ξανά, σε δεύτερη
έκδοση, το 1549. Το λεξικό είναι τετράγλωσσο. Η πρώτη στήλη είναι
στην ιταλική γλώσσα (Italico Volgare), η δεύτερη στα ρωμαίικα ή στην «ιδιωτική»
(Greco Volgare), η τρίτη στα λατινικά (Latino) και η τέταρτη στα αρχαία
ελληνικά (Greco Literale). Η στήλη που χαρακτηρίζεται Greco Volgare,
εκτός από τις ρωμαίικες, περιέχει και πολλές λόγιες λέξεις. Οι ρωμαίικες
λέξεις ωστόσο, που υπάρχουν εδώ, καταγράφονται για πρώτη φορά σε λεξικό. Το λεξικό αυτό ήταν άγνωστο στους λεξικογράφους της
χώρας μας, ακόμα στους συντάκτες του λεξικού (των διαλέκτων) της Ακαδημίας
Αθηνών, οι οποίοι θεωρούσαν ως παλαιότερα λεξικά της δημοτικής γλώσσας, όπως έγραφαν
στον πρόλογο του πρώτου τόμου, εκείνα
των Ioannis Meursis (1610), Girolamo Germano (1622)
και Simone Portio (1635). Από το λεξικό του Στέφανου επέλεξα
και παρουσιάζω εδώ 650 ρωμαίικες λέξεις, δίνοντας σε μια δεύτερη στήλη την
ορθογραφία τους, όπως τη βρίσκουμε σήμερα στα σύγχρονα λεξικά ή τα συνώνυμά
τους. Σημείωση 13/9/2017: Τα ρωμαίικα του Στέφανου είναι η διάλεκτος των Μεγάρων. |
|
αγάλια |
αγάλια |
|
αγάπη |
αγάπη |
|
αγαπημένος |
αγαπημένος |
|
αγγελώνη |
αγκυλώνει |
|
αγγίστρι |
αγκίστρι |
|
αγελάδα |
αγελάδα |
|
αγκούρη |
αγγούρι |
|
αγκουρίδα |
αγουρίδα |
|
αγριάνθρωπος |
αγριάνθρωπος |
|
αγρυπνήσει |
αγρυπνήσει |
|
αγρυπνώ |
αγρυπνώ |
|
αδελφή |
αδελφή |
|
αδιανό |
αδειανό |
|
αδράκτη |
αδράχτι |
|
αδρασκέλημα |
δρασκέλισμα |
|
αζάρη |
ζάρι |
|
αηδόνη |
αηδόνι |
|
αίμα |
αίμα |
|
ακαμασία |
ακαμασιά (τεμπελιά) |
|
ακαμάτης |
ακαμάτης (τεμπέλης) |
|
ακαρτέρι |
ακαρτέρει |
|
ακόνισμα |
ακόνισμα |
|
ακριβός |
ακριβός |
|
αλαγμός |
άλλαγμα |
|
αλάτη |
αλάτι |
|
αλάφη |
αλάφι (ελάφι) |
|
αλαφρό |
αλαφρό |
|
αλήθεια |
αλήθεια |
|
αλησμονεί |
λησμονεί |
|
άλιμα |
άλειμμα |
|
άλογο |
άλογο |
|
αλοιφή |
αλοιφή |
|
αλουπού |
αλεπού |
|
αμάξη |
αμάξι |
|
αμαρτωλός |
αμαρτωλός |
|
άμμος |
άμμος |
|
αμπέλη |
αμπέλι |
|
αναγελά |
κοροϊδεύει |
|
ανακατομένω |
ανακατεμένο |
|
ανασασμός |
ανασασμός (ανάσα) |
|
αναστεναγμός |
αναστεναγμός |
|
αναστήση |
αναστήσει |
|
άνεμος |
άνεμος |
|
ανεψίος |
ανιψιός |
|
απάνου |
απάνου |
|
απεθαμένος |
πεθαμένος |
|
απήδημα |
πήδημα |
|
απίδη |
απίδι |
|
απλώση |
απλώσει |
|
αποδέλιπον |
αποδέλοιπο (υπόλοιπο) |
|
αποκριθεί |
αποκριθεί |
|
αποκρισάρης |
πρεσβευτής (λόγιο) |
|
αργός |
αργός |
|
αρμάρη |
αρμάρι (ερμάρι) |
|
αρματωμένος |
αρματωμένος |
|
αρμέγει |
αρμέγει |
|
άρμενα |
άρμενα (τα) |
|
αρνή |
αρνί |
|
αρσενικό |
αρσενικό |
|
άρχος |
άρχοντας |
|
ασβέστης |
ασβέστης |
|
ασήμι |
ασήμι |
|
ασημικό |
ασημικό |
|
ασκή |
ασκί |
|
άσπλαγχνος |
άσπλαχνος |
|
άσπρο |
άσπρο |
|
αστραπή |
αστραπή |
|
αστράφτει |
αστράφτει |
|
αστρίδια |
στρείδια (τα) |
|
αστροπελέκη |
αστροπελέκι |
|
αυγό |
αυγό |
|
αυθέντης |
αυθέντης (δεσπότης) |
|
αυθεντία |
αυθεντία (αρχή) |
|
αφάλη |
αφάλι |
|
αφαλός |
αφαλός |
|
αφέντης |
αφέντης |
|
αφρός |
αφρός |
|
αφτή |
αυτί |
|
αχέλυ |
χέλι |
|
αψιθέα |
αψιθιά |
|
βαμπάτζι |
μπαμπάκι |
|
βάρκα |
βάρκα |
|
βασίλησα |
βασίλισσα |
|
βασταγάρης |
βασταγάρης (χαμάλης) |
|
βαύτισμα |
βάφτισμα |
|
βελανίδη |
βελανίδι |
|
βελόνη |
βελόνι |
|
βήχας |
βήχας |
|
βιζάνει |
βυζαίνει |
|
βλέπει |
βλέπει |
|
βολύμη |
βολίμι (μολύβι, μόλυβδος) |
|
βορδακάς |
βορδακάς (βάτραχος) |
|
βοσκός |
βοσκός |
|
βούδι |
βόδι |
|
βουνό |
βουνό |
|
βουνόπουλο |
λόφος (λόγιο) |
|
βουτζή |
βουτσί (βαρέλι) |
|
βούτυρος |
βούτυρο |
|
βράδι |
βράδυ |
|
βραχιόνη |
βραχιόνι (βραχίονας) |
|
βρισία |
βρισιά |
|
βροχή |
βροχή |
|
βρύση |
βρύση |
|
βυζάστρα |
βυζάστρα |
|
βυζία |
βυζιά (τα) |
|
γάλα |
γάλα |
|
γαμπρός |
γαμπρός |
|
γάτος |
γάτος |
|
γεμάτο |
γεμάτο |
|
γενέα |
γενιά |
|
γένεια |
γένια (τα) |
|
γεννά |
γεννά |
|
γεννήση |
γεννήσει |
|
γεράκη |
γεράκι |
|
γέρος |
γέρος |
|
γη |
γη |
|
για |
για |
|
γιαλή |
γυαλί |
|
γιατί |
γιατί |
|
γιατρεύει |
γιατρεύει |
|
γιατρία |
γιατρειά |
|
γιατρός |
γιατρός |
|
γίδα |
γίδα |
|
γιόμα |
γιόμα (μεσημέρι) |
|
γιοφύρη |
γιοφύρι |
|
γλύγορα |
γλήγορα |
|
γλυκός |
γλυκός |
|
γογγύλη |
γογγύλι |
|
γραμματικός |
γραμματικός |
|
γρικά |
γρικά (καταλαβαίνει) |
|
γρίκημα |
νόημα (λόγιο) |
|
γρόθος |
γροθιά |
|
γυιος |
γιος |
|
γυμνώση |
γυμνώσει |
|
γυναίκα |
γυναίκα |
|
γυρεύει |
γυρεύει |
|
γύρισμα |
γύρισμα |
|
γύρω |
γύρω |
|
γωνία |
γωνιά (τζάκι) |
|
δακτυλίδι |
δαχτυλίδι |
|
δαμάσκηνα |
δαμάσκηνα (τα) |
|
δάσκαλος |
δάσκαλος |
|
δάσος |
δάσος |
|
δεκατέσσαρα |
δεκατέσσερα |
|
δέλφινας |
δελφίνι |
|
δεν |
δεν |
|
δέρνω |
δέρνω |
|
δέσιμο |
δέσιμο |
|
διαμάντε |
διαμάντι |
|
διάσμος |
δυόσμος |
|
διπλόνη |
διπλώνει |
|
δόντια |
δόντια (τα) |
|
δοξάρη |
δοξάρι |
|
δούκενα |
δούκισσα |
|
δουλεύη |
δουλεύει |
|
δροσιά |
δροσιά |
|
δύκτη |
δίχτυ |
|
εγγαστρομένη |
γκαστρωμένη |
|
εδικός μας |
δικός μας |
|
εδώ |
εδώ |
|
εκεί |
εκεί |
|
έλα |
έλα |
|
εμείς |
εμείς |
|
ένα |
ένα |
|
εντόπιος |
ντόπιος |
|
έρχεσαι |
έρχεσαι |
|
ζαρκάδι |
ζαρκάδι |
|
ζαφήρη |
ζαφείρι |
|
ζαφορά |
ζαφορά |
|
ζάχαρη |
ζάχαρη |
|
ζερμπός |
ζερβός |
|
ζέστα |
ζέστα (ζέστη) |
|
ζευγάρη |
ζευγάρι |
|
ζηλιάρης |
ζηλιάρης |
|
ζούρα |
τόκος (λόγιο) |
|
ζουριάρης |
τοκιστής (λόγιο) |
|
ζυγαρέα |
ζυγαριά |
|
ζωή |
ζωή |
|
ζωνάρη |
ζωνάρι |
|
ήλιος |
ήλιος |
|
ημπορή |
μπορεί |
|
ήσκιος |
ίσκιος |
|
θάλασσα |
θάλασσα |
|
θάμασμα |
θάμασμα (θαύμα) |
|
θανατικό |
θανατικό |
|
θέλεις |
θέλεις |
|
θέλω |
θέλω |
|
θέρμη |
θέρμη (πυρετός) |
|
θροφή |
τροφή |
|
θυμηθή |
θυμηθεί |
|
θυμιατό |
θυμιατό |
|
θυμομένος |
θυμωμένος |
|
ιδρώσει |
ιδρώσει |
|
ίδρωτας |
ίδρωτας |
|
ίσιος |
ίσιος |
|
κάβουρας |
κάβουρας |
|
καθάριο |
καθάριο |
|
καθαρίση |
καθαρίσει |
|
καθρεύτης |
καθρέφτης |
|
καινούργιος |
καινούριος |
|
κακάβη |
κακάβι |
|
κακό |
κακό |
|
κακοξοδιαστής |
σπάταλος |
|
κακοριζικία |
κακοριζικιά (ατύχημα) |
|
κακοσύνη |
κακοσύνη |
|
κακότροπος |
κακότροπος |
|
καλάθη |
καλάθι |
|
καλαμάρη |
καλαμάρι (μελανοδοχείο) |
|
καλάμη |
καλάμι |
|
καλημέρα |
καλημέρα |
|
καλησπέρα |
καλησπέρα |
|
καλίσκοπος |
έξυπνος |
|
καλόγερος |
καλόγερος |
|
καλογρία |
καλογριά |
|
καλοκέρη |
καλοκαίρι |
|
καλοριζικία |
καλοριζικιά (καλοτυχία) |
|
καμάκη |
καμάκι |
|
καμάρα |
καμάρα |
|
κάμει |
κάμει |
|
καμίνη |
καμίνι |
|
καμπάσσο |
διαβήτης |
|
κάμπος |
κάμπος |
|
κάμω |
κάμω |
|
κανάλη |
κανάλι |
|
κανάτα |
κανάτα |
|
κανέλλα |
κανέλα |
|
κανής |
κανείς |
|
καντηλιέρη |
καντηλιέρι (κηροπήγιο) |
|
καπετάνιος |
καπετάνιος (ηγεμόνας) |
|
καπνέα |
καπνιά |
|
καράβη |
καράβι |
|
κάρβουνο |
κάρβουνο |
|
καρίδι |
καρύδι |
|
καρφή |
καρφί |
|
κάστανα |
κάστανα (τα) |
|
καστέλη |
καστέλι |
|
καστέλη |
καστέλι |
|
κατακνία |
καταχνιά |
|
κατζαρός |
κατσαρός |
|
κάτου |
κάτω |
|
κατουρίση |
κατουρίσει |
|
κεντηματία |
κεντηματιά |
|
κέντρος |
κέδρος |
|
κέρατο |
κέρατο |
|
κερή |
κερί |
|
κεφάλη |
κεφάλι |
|
κεχρή |
κεχρί |
|
κλαδέψη |
κλαδέψει |
|
κλαδί |
κλαδί |
|
κλάψη |
κλάψει |
|
κλάψημο |
κλάψιμο |
|
κλειδονιά |
κλειδωνιά |
|
κλέφτης |
κλέφτης |
|
κλιδή |
κλειδί |
|
κλωνά |
κλωνιά (κλωστή) |
|
κοιμηθείς |
κοιμηθείς |
|
κόκαλα |
κόκκαλα |
|
κόκινον |
κόκκινο |
|
κολοκίθει |
κολοκύθι |
|
κολόνα |
κολόνα |
|
κόλος |
κώλος |
|
κολυμπάν |
κολυμπάν |
|
κομάτη |
κομμάτι |
|
κόμπος |
κόμπος |
|
κονδάρη |
κοντάρι |
|
κοπέλα |
κοπέλα |
|
κόρακας |
κόρακας |
|
κοράλη |
κοράλλι |
|
κορδέλια |
κορδόνια (τα) |
|
κόριζα |
κόριζα (κοριός) |
|
κορίτζη |
κορίτσι |
|
κορμή |
κορμί |
|
κόρφος |
κόρφος (κόλπος) |
|
κόσμος |
κόσμος |
|
κουδουνίζει |
κουδουνίζει |
|
κουκία |
κουκιά (τα) |
|
κουκουβάγια |
κουκουβάγια |
|
κουκουναρία |
κουκουναριά |
|
κουνέλη |
κουνέλι |
|
κουνιάδος |
κουνιάδος |
|
κουπή |
κουπί |
|
κουράνα |
κουρούνα |
|
κουτζός |
κουτσός |
|
κουτρούλης |
κουρεμένος |
|
κουφός |
κουφός |
|
κόφτει |
κόβει |
|
κόψη |
κόψει |
|
κραμπή |
κραμπί (λάχανο) |
|
κρασί |
κρασί |
|
κρεβάτη |
κρεβάτι |
|
κρεμέδι |
κρεμμύδι |
|
κριάδα |
κρυάδα |
|
κριάρη |
κριάρι |
|
κριθάρη |
κριθάρι |
|
κριφός |
κρυφός |
|
κρυστάλλη |
κρυστάλλι |
|
κτένη |
χτένι |
|
κυνήγη |
κυνήγι |
|
κυπαρίσση |
κυπαρίσσι |
|
Κυριακή |
Κυριακή |
|
λαβοματία |
λαβωματιά |
|
λαγγάδη |
λαγκάδι |
|
λαγώς |
λαγός |
|
λάδι |
λάδι |
|
λάμα |
λάμα |
|
λάσπη |
λάσπη |
|
λαχνός |
λαχνός |
|
λεκάνη |
λεκάνη |
|
λέφας |
λέφας (ελέφαντας) |
|
ληβάδι |
λιβάδι |
|
λιβάνη |
λιβάνι |
|
λιγοψυχία |
λιγοψυχιά |
|
λιθάρη |
λιθάρι |
|
λίμα |
λίμα |
|
λίμνη |
λίμνη |
|
λινάρη |
λινάρι |
|
λισσάρης |
λυσσάρης |
|
λογαδιαστός |
ποικίλος |
|
λουκάνικα |
λουκάνικα (τα) |
|
λουτράρης |
λουτράρης |