Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
38. ήχοι
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης
Κύπρος: Κυπριακή Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κύπρου
αγριοφωνάρες || Ρούμελη: οι ρεκάλες
[Θαρούνια].
αχός /
υπόκωφος ήχος || Ρούμελη: ο αχός
[Μελισσουργοί].
βαβούρα || Ρούμελη: η βαβούρα.
βέλασμα || Πελοπόννησος: το βέλασμα [Μυγδαλιά]
| το βέασμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το βζίτσιμο [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | ο βιαχτέ [Πέρα Μέλανα]. ||
Ρούμελη: του βέλασμα [Κανάλια]
| του βίλιαγμα [Έλατος].
βογκητά || Πελοπόννησος: τα βογκητά [Λυγουριό,
Σκεπαστό] | τα κοντζίματα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: τα γκοτζητά [Μέγαρα].
βουβαμάρα || Ρούμελη: η βουβαμάρα
[Πάργα] | ο βούβας [Πάργα] | ο βούβος [Πάργα] | η βούβα [Έλατος].
βουή || Πελοπόννησος: η βουή [Αγία
Άννα, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Ελάτη, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι,
Λεχαινά, Λυγουριό, Μάλη] | το βουητό [Κρέστενα, Ροζενά] | το βουηχτιό [Κρέστενα] | το βούισμα
[Κρέστενα] | η βουηχτούρα [Σκεπαστό] | ο βοητέ [Πέρα Μέλανα] | α βοή [Πέρα
Μέλανα] | α βουή [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η βουή [Βράχα, Κουμαρίτσι, Σταγιάδες, Στροφυλιά] | η βαζούρα [Κανάλια, Πλατύστομο, Σταγιάδες] | του βουητό [Αγία Ευθυμία] | το βούισμα [Τσαμαντάς]
| ου βαγμός [Γέρμας] | ου βασμός
[Κουμαρίτσι] | η βαγμούρα [Γέρμας, Έλατος] | η βαζούρα [Έλατος]. ||
Κρήτη: το βουητό [Τύλισος] | ο βρούχος [Βρύσες,
Βώροι, Θεοδώρα]. || Κυπρος: ο βουισμός [Μουτουλλάς]
| το βουητόν [Μουτουλλάς].
βροντάρα ||
Πελοπόννησος: η βροντάρα [Ρούτσι].
βρόντος /
βρόντημα || Πελοπόννησος: ο βρόντος [Καστρί,
Κρέστενα, Πιάνα] | η βροντή [Βεργαδαίικα, Μελιγού] | το βρόνταμα [Πέρα Μέλανα] | ο βρόντε [Πέρα
Μέλανα]. || Ρούμελη: ο βρόντος
[Μέγαρα] | ου βρόντους [Αμφίκλεια, Γέρμας, Δαύλεια,
Καρίτσα, Μακρινή, Πλατύστομο] | του βρουνταριό
[Σταγιάδες].
γάβγισμα || Πελοπόννησος: το γάβγισμα [Αμπελιώνα]. || Ρούμελη: το κάουμα [Μέγαρα] | το βάβισμα [Μέγαρα]
| του αλύχτμα [Έλατος, Σταγιάδες] | του γκλαφάλμα [Χρυσή] | του σούντμα
[Έλατος]. || Κρήτη: η γαβγιά [Θεοδώρα]. || Κυπρος: το λάξιμον [Μουτουλλάς].
γκάρισμα || Ρούμελη: του αγκάρσμα
[Σιάτιστα] | του ανγκάρσμα [Έλατος] | η ανγκαρξά [Έλατος] | η ανγκαρξιά [Σταγιάδες]. || Κρήτη: το γκάνισμα
[Σέλλες].
γουργουρητό || Πελοπόννησος: το γουργουλητό
[Κρέστενα] | το γούρλισμα [Λαγκάδια] | το γουργούρισμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το γουργούζισμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός].
θόρυβος || Πελοπόννησος: ο θόρυβος [Άγιος
Δημήτριος, Αμπελιώνα, Δολιανά, Κανδήλα, Λεχαινά, Λυγουριό] | η τσαχάλα [Προάστιο] | το άρβαλο [Ρούτσι]
| το θράβαλε [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: ου θόρβους [Τιθορέα] | ου θόρυβους [Αγία Παρασκευή, Άγιος, Γέρμας, Γραμματικού,
Μασχολούρι, Ραψάνη] | η τζουγκανούρα [Έλατος]. ||
Κρήτη: το σαλάπατο [Άγιος Γεώργιος] | το
χαλάπατο [Ανατολή] | το τσαλάπατο
[Βραχάσι] | ο τσάρχαλος [Παλαιοχώρα,
Σάσαλος] | ο τσάχαλος [Εμπρόσνερος] | ο τσάλαχος [Ανώγεια, Αποδούλου, Σιρίλι, Τύλισος] | το τσαχάλισμα [Μιαμού]. || Κυπρος: ο θόρυβος [Έμπα, Καραβάς*].
κακαρίσματα || Πελοπόννησος: τα κακαρίσματα
[Δροσοπηγή, Πέρα Μέλανα] | το καρκάρισμα [Λαγκάδια] | τα κακαζίσματα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | τα κουκαρίσματα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | τα κουκουζίσματα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: τα κακαρίσματα [Μελισσουργοί, Πάργα].
καμπανιά || Κρήτη: η καμπανιά
[Άγιος Γεώργιος, Βραχάσι, Κελλάρια, Μάρθα].
κελάηδημα ||
Πελοπόννησος: το κελάηδημα
[Δολιανά].
κουδούνισμα || Ρούμελη: το κουδούνισμα
[Τσαμαντάς].
κουμπουριά || Ρούμελη: η κουμπουριά
[Κουμαρίτσι].
κράξιμο ||
Πελοπόννησος: το κράξιμο
[Προάστιο, Ρούτσι] | το κράτσιμο [Πέρα Μέλανα].
κρότος (Buck list) || Πελοπόννησος: ο κρότος [Κρέστενα, Προάστιο, Σκεπαστό] | ο κρότε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ο κρότος [Τσαμαντάς] | ου κρότους
[Γέρμας, Γραμματικού, Τιθορέα] | του βάξμου
[Γέρμας, Έλατος] | ου ρόπουτους [Γέρμας, Έλατος, Σιάτιστα, Σταγιάδες] | του ρουπότμα [Γέρμας, Έλατος, Σταγιάδες] | του ρουπουταριό [Σταγιάδες]. ||
Κυπρος: ο κρότος [Νέο Χωριό].
λάλημα || Πελοπόννησος: το λάλημα [Καλούσι,
Κανδήλα, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: του λάλημα
[Δομνίστα] | του λάλμα [Γέρμας, Έλατος, Σταγιάδες] | η λαλισιά [Ωραιόκαστρο].
λαλιά || Πελοπόννησος: η λαλιά [Αλποχώρι,
Κρέστενα, Ροεινό, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: η λαλιά [Γέρμας,
Καρίτσα, Λιλαία, Πάργα, Τσαμαντάς, Χρυσοβίτσα] | η λιαλιά [Δολό].
μιλιά /
ομιλία || Πελοπόννησος: η μιλιά [Αγία
Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Δροσοπηγή, Εξωχώρι, Κανδήλα, Κρέστενα,
Λεχαινά, Λυγουριό, Παραδείσια, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια] α νιλία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | ο νιλιμό [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το άλιμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | ο αλιμό [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | ο αλιτέ [Πέρα Μέλανα]. ||
Ρούμελη: η μιλιά [Αμφίκλεια,
Γέρμας, Γουριά, Μέγαρα, Μηλίνα, Σταυροδρόμι] | ου ζμπόρους [Γέρμας]
| η κρίση [Τσαμαντάς]. ||
Κρήτη: η μιλιά [Αποδούλου, Βουλγάρω, Κελλάρια, Μιαμού] | η εμιλιά [Κελλάρια].
μουγκρητό || Πελοπόννησος: το μουγκρητό [Κέρτεζη,
Ρούτσι] | το μουγκρηχτό [Αλποχώρι] | το μουγκρητέ [Πέρα Μέλανα] | το μουγκζητέ [Πέρα
Μέλανα] | το μούγκζισμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: του μούγκρσμα [Γέρμας]. ||
Κρήτη: η μουγκρά [Θεοδώρα, Κελλάρια].
μουγκριά /
η φωνή του γουρουνιού || Κρήτη: η μουγκριά [Θεοδώρα].
μουρμουρητό || Κρήτη: το μουρμουρητό
[Λαμπιώτες, Τύλισος].
μπουρού /
βούκινο || Πελοπόννησος: ο σαρίγκλαος
[Βρέσθενα].
νταβαντούρι || Πελοπόννησος: το νταβαντούρι
[Λυγουριό]. || Ρούμελη: το νταβαντούρι [Μέγαρα, Πάργα].
ούρλιασμα || Πελοπόννησος: το ούρλιασμα [Ρούτσι]
| το αρούλημα [Δροσοπηγή, Λαγκάδια] | το αρουλητό [Λαγκάδια]. ||
Ρούμελη: του ουρλιαχτό
[Στροφυλιά] | του γούριασμα [Χρυσή]. || Κρήτη: οι σκληρές
[Σιρίλι].
παλαμάκια || Πελοπόννησος: τα παλαμάκια
[Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα, Ελάτη, Κανδήλα]. ||
Ρούμελη: τα παλαμάκια [Χουλιαράδες,
Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: τα παλαμάκια [Βραχάσι,
Μάρθα] | τα κουρταλάκια [Θεοδώρα].
ποδοβολητό || Ρούμελη: του πουδουβουλτό
[Αγία Ευθυμία].
πορδή || Πελοπόννησος: η πορδή
[Προάστιο]. || Ρούμελη: η πορδή
[Πάργα] | η πουρδή [Γέρμας, Έλατος, Κουμαρίτσι,
Σιάτιστα, Σταγιάδες] | η κλανιά [Πάργα] | ι σβίκους [Κανάλια]. ||
Κρήτη: ο πόρδος [Ανατολή].
σαματάς || Ρούμελη: ο σαματάς [Έλατος]
| ου σαματάς [Σταγιάδες] | σαματάς
[Ραψάνη] | ο σαμαντάς [Τσαμαντάς] | ου σιαματάς [Σιάτιστα] | του βουκουάτ
[Έλατος]. || Κυπρος: ο σαματάς [Έμπα].
σκούξιμο || Πελοπόννησος: το σκούξιμο [Κρέστενα]
| το σκουσμάρι [Αλποχώρι, Κάτω Λουσοί, Λαγκάδια, Σκεπαστό] | το σκούισμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το κούισμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | ο σκουιτέ [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | ο κουιτέ [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: του σκούξμου [Γέρμας, Έλατος, Μακρινή] | ου σκουσμός [Μακρινή] | τα σκούξα [Γουριά].
σφύριγμα || Πελοπόννησος: το σφύριγμα [Τρόπαια]
| το σφουριχτό [Αλποχώρι] | η σφυριξιά [Δολιανά]
| σφυριχταριά [Δολιανά] | το σιούρηγμα [Λαγκάδια]
| η σιουριξιά [Λαγκάδια] | το σφύζισμα [Πέρα
Μέλανα] | το σιφύζισμα [Πέρα Μέλανα] | το σούζισμα [Πέρα Μέλανα] | το θιουθιούρισμα [Πέρα
Μέλανα]. || Ρούμελη: του σφύργμα
[Ραψάνη] | του σούργμα [Γέρμας, Έλατος]. || Κρήτη: η σφυρά
[Ανατολή]. || Κυπρος: η σφυρκά
[Λάπηθος*].
σφυρίχτρα || Πελοπόννησος: η σφυρίχτρα [Αγία
Άννα, Αμπελιώνα, Ρούτσι, Στεμνίτσα, Τρόπαια] | η σιουρίχτρα [Κανδήλα,
Λαγκάδια]. || Ρούμελη: η σφυρίχτρα
[Μηλίνα] | η σουρίχτρα [Γέρμας, Σιάτιστα] | η σφουρίχτρα [Μέγαρα] | η σιουλίστρια
[Πάργα] | του μπιρμπίλ [Χρυσή] | του πιπιρίγκ [Λιλαία].
τρίξιμο || Πελοπόννησος: το τρίξιμο
[Αλποχώρι, Κανδήλα]. || Ρούμελη: του κρίτσμα [Έλατος,
Σιάτιστα].
τσίριγμα || Ρούμελη: του τσούργμα
[Έλατος, Σταγιάδες]. || Κυπρος: η τσιριλλιά [Νέο
Χωριό].
φασαρία || Πελοπόννησος: η φασαρία [Άγιος
Δημήτριος, Αγρίδι, Αρχαία Φενεός, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Κανδήλα, Λεχαινά,
Μάλη, Μελιγού, Ροεινό, Σκεπαστό] | α φασαρία [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | η φασαζία [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η φασαρία [Αμφίκλεια, Γουριά, Δελβινάκι, Καρίτσα, Μακρινή,
Μασχολούρι, Ραψάνη, Τσαμαντάς, Φαρκαδόνα, Χουλιαράδες, Χρυσή, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: η φασαρία [Άγιος Βασίλειος, Ανώγεια,
Βρύσες, Μάρθα, Σάσαλος, Σιρίλι] | η τραβάγια [Θεοδώρα]
| το ανεχούχλακο [Μάρθα]. ||
Κυπρος: η φασαρία [Μουτουλλάς].
φωνή (Buck list) || Πελοπόννησος: η φωνή [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα,
Βαλύρα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Θαλάμες, Καρυά, Καστρί, Κάτω
Λουσοί, Κέρτεζη, Κρέστενα, Λεβίδι, Λεχαινά, Μαγούλα, Μάλη, Νεοχώρι, Παραδείσια,
Προάστιο, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια, Φενεός] | α φωνά [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η φωνή [Δελβινάκι, Θαρούνια, Μέγαρα, Πηγή, Σταυροδρόμι,
Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η φουνή [Αγία Ευθυμία, Αγία Παρασκευή,
Άγιος Νικόλαος, Βράχα, Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Δραμεσιοί, Έλατος, Καρίτσα,
Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Μελισσουργοί, Μεσούντα,
Μηλίνα, Πλατύστομο, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τιθορέα, Χουλιαράδες] | η λάβα [Γέρμας, Έλατος] | η λάβα
(φωνασκίες) [Σιάτιστα]. || Κρήτη: η φωνή
[Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Αποδούλου, Βραχάσι, Βώροι, Θεοδώρα,
Κελλάρια, Μάρθα, Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Σέλλες, Σιρίλι, Τύλισος]. || Κυπρος: η φωνή [Γαστριά*,
Λάπηθος*, Μουτουλλάς, Νέο Χωριό, Ριζοκάρπασο*, Τσάδα].
χάχανο || Πελοπόννησος: ο χάσκαρος
[Λαγκάδια]. || Ρούμελη: του χαχαρέτ [Κανάλια]. || Κρήτη: το χάχαρο
[Σιρίλι]. || Κυπρος: τα χάχανα [Γαστριά*].
χλαλοή /
οχλοβοή || Ρούμελη: η χαλαλουή
[Μηλίνα]. || Κρήτη: η χλουβάρα
[Κελλάρια] | η αχλοβοή [Σιρίλι] | το καλαμπαλίκι [Τύλισος].
χούγιασμα || Ρούμελη: του χούιαγμα [Έλατος]
| τα χουγιατά [Χουλιαράδες].
χτύπος || Πελοπόννησος: ο χτύπος
[Θαλάμες, Θαλάμες] | ο χκιούπο [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: ι χτύπους [Μηλίνα]. ||
Κρήτη: ο χτύπος [Βουλγάρω, Βρύσες].