Τα χωριά της Φλώρινας - γεωγραφία της ιστορίας

 

Τα χωριά της Φλώρινας

γεωγραφία της ιστορίας

 

Δημήτρη Λιθοξόου

 

Πρώτη δημοσίευση 2008

 

Τα γεωγραφικά όρια της εδώ εξεταζόμενης περιοχής της Φλώρινας (ή Λέριν), είναι εκείνα της επαρχίας Φλωρίνης της απογραφής του 1928 και ο αριθμός των οικισμών 105.

Σύμφωνα με το άθροισμα των επί μέρους αριθμών, που παρουσιάζονται αναλυτικά ανά οικισμό στη συνέχεια, πριν την έναρξη των βαλκανικών πολέμων, υπήρχαν στην περιοχή περίπου 74.940 κάτοικοι. Από αυτούς, 50.450 ή το 67,3% του πληθυσμού μιλούσαν μακεδονικά. Όλοι όσοι είχαν ως μητρική γλώσσα τη μακεδονική, ήταν επίσης και χριστιανοί. Αυτοί οι χριστιανοί Μακεδόνες, διακρίνονται το 1912 σε 39.350 εξαρχικούς και 11.100 πατριαρχικούς.

Η δεύτερη μεγάλη πληθυσμιακή ομάδα της περιοχής ήταν οι μουσουλμάνοι Τούρκοι. Ο αριθμός τους έφτανε τα 11.770 άτομα ή το 15,7% του συνολικού πληθυσμού.

Οι Αλβανοί ήταν τρίτοι σε μέγεθος. Συνολικά αριθμούσαν 6.770 άτομα ή 9% του πληθυσμού. Από αυτούς 3.520 ήταν μουσουλμάνοι και 3.250 χριστιανοί.

Στην περιοχή ζούσαν ακόμα 3.400 χριστιανοί Βλάχοι (οι περισσότεροι πατριαρχικοί), 2.090 Τσιγγάνοι (1.800 μουσουλμάνοι και 290 χριστιανοί), 300 ισπανόφωνοι Εβραίοι και 150 μουσουλμάνοι Τσερκέζοι.

Μέχρι και το 1924, οι μουσουλμάνοι που ζούσαν εδώ αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Οι περισσότεροι από αυτούς τους 17.170 πιστούς στο Ισλάμ της επαρχίας έφυγαν στην Τουρκία. Κάποιοι Αλβανοί προτίμησαν να περάσουν στο νέο γειτονικό κράτος. Χρησιμοποιώντας το χρήμα και τις σχέσεις τους με έλληνες παράγοντες, εξαιρέθηκαν της «ανταλλαγής» και παρέμειναν στα σπίτια τους 75 Τούρκοι, 70 Αλβανοί και 27 διάφοροι άλλοι μουσουλμάνοι.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Βούλγαρου Владимир Руменов μεταξύ των ετών 1913-1928 εγκατέλειψαν την περιοχή της Φλώρινας και κατέφυγαν στη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία 1.676 εξαρχικοί.

Από την άλλη, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε στην επαρχία, περισσότερους από δέκα χιλιάδες πρόσφυγες.

Ο νόμιμος πληθυσμός (δηλαδή το σύνολο των δημοτών, των απογραφέντων εντός της κοινότητας ή αλλού) της επαρχίας Φλωρίνης, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1928, ήταν 69.832 άτομα. Από αυτά, 65.244 ήταν δημότες παρόντες κατά την απογραφή. Οι δημότες που απογράφηκαν σε άλλο δήμο ή κοινότητα ήταν 4.588. Επιπλέον απογράφηκαν στην επαρχία 4.801 ετεροδημότες και 447 αλλοδαποί. Έτσι ο πραγματικός πληθυσμός ανερχόταν το 1928 σε 70.492 άτομα.

Αυτά τα 70.492 άτομα, διακρίνονται πρώτον σε πρόσφυγες και μη πρόσφυγες, δεύτερον ως προς τον τόπο της γέννησής τους και τρίτον ως προς τη μητρική γλώσσα και τη θρησκεία που έχουν.

Σύμφωνα με την πρώτη διάκριση, το 1928 υπήρχαν στην επαρχία Φλωρίνης 10.735 πρόσφυγες (το 15,2% του πραγματικού πληθυσμού). Οι μη πρόσφυγες, δηλαδή οι γηγενείς και οι λίγοι καταγόμενοι από άλλα μέρη του ελληνικού κράτους, κυρίως οι υπάλληλοι του κρατικού μηχανισμού με τις οικογένειές τους, ήταν 59.757 (70.492 μείον 10.735). Οι πρόσφυγες χωρίζονταν επίσης σε εκείνους που ήρθαν πριν ή μετά τη «μικρασιατική καταστροφή» του 1922. Σύμφωνα με αυτό το χωρισμό, 4.021 πρόσφυγες ήρθαν πριν και 6.714 μετά το 1922. Ας σημειωθεί πως ο αριθμός των προσφύγων που ήρθε πριν το 1922, δεν εμφανίζεται στην απογραφή του 1928 αναλυτικά ανά οικισμό (όπως εκείνος όσων ήρθαν μετά το 1922), αλλά μόνο συγκεντρωτικά ανά επαρχία.

Ως προς τον τόπο γέννησης των απογραφέντων: α) στον οικισμό που απογράφηκαν γεννήθηκαν 48.164 άτομα, β) σε διαφορετικό οικισμό της επαρχίας Φλωρίνης, από εκείνον που απογράφηκαν, γεννήθηκαν 7.621, γ) σε άλλη επαρχία του ίδιου νομού, δηλαδή στην επαρχία Καστορίας, γεννήθηκαν 1.433 άτομα (από αυτά 56 γεννήθηκαν στην πόλη της Καστοριάς και 1.377 σε χωριά, δ) σε άλλο νομό της Μακεδονίας γεννήθηκαν 1.018 άτομα (από αυτά 299 γεννήθηκαν σε πόλεις και 719 σε χωριά), ε) σε άλλο διαμέρισμα του κράτους γεννήθηκαν 1.016, στ) στη Μικρά Ασία γεννήθηκαν 2.596, ζ) στον Πόντο γεννήθηκαν 1.292, θ) στην Ανατολική Θράκη γεννήθηκαν 1.105, ι) στον Καύκασο γεννήθηκαν 2.423, ια) στη Γιουγκοσλαβία γεννήθηκαν 2.518, ιβ) στην Αλβανία γεννήθηκαν 777, ιγ) τέλος, σε άλλα μέρη του εξωτερικού γεννήθηκαν 529 άτομα.

Με βάση τη γλώσσα και τη θρησκεία των απογραφέντων έχουμε τα εξής επίσημα αποτελέσματα: Ορθόδοξοι Έλληνες 38.917 άτομα, Μακεδονοσλαύοι Ορθόδοξοι 28.884, Τούρκοι Ορθόδοξοι 700, Κουτσοβλάχοι Ορθόδοξοι 1.379, Ισπανόφωνοι Ισραηλίτες 307, Τούρκοι Μουσουλμάνοι 75, Αλβανοί Μουσουλμάνοι 70, Ρώσσοι Ορθόδοξοι 34, Αρμένιοι Ορθόδοξοι 33, Αθίγγανοι Ορθόδοξοι 6, Αθίγγανοι Μουσουλμάνοι 13, Αλβανοί Χριστιανοί 1, άλλοι 73 άτομα.

Αυτά είναι τα συγκεντρωτικά στοιχεία της απογραφής του 1928 για την επαρχία Φλωρίνης.

Μη αξιόπιστα και εμφανώς παραποιημένα, είναι από την απογραφή του 1928 τα στοιχεία που αφορούν  τη γλώσσα (όχι τη θρησκεία) των απογραφέντων. Το γεγονός αυτό θα αποδειχθεί στη συνέχεια, συγκρίνοντας τους αριθμούς των ανωτέρω επιμέρους τριών κατηγοριών.

Εκείνο που πρέπει να υπογραμμιστεί εδώ πριν συνεχίσουμε, είναι ότι σύμφωνα με όλες τις πηγές τις εποχής, στην εξεταζόμενη περιοχή, δεν υπάρχει πριν τους βαλκανικούς πολέμους, οικισμός ή ακόμα και γειτονιά όπου να ζουν άτομα με μητρική γλώσσα την ελληνική. Στην περιοχή δεν υπάρχουν γλωσσικά Έλληνες. Όπου συναντάμε αναφορά σε «Έλληνες» του τόπου, πρέπει να αποκωδικοποιούμε το χαρακτηρισμό αυτό της ελληνικής εθνικής προπαγάνδας και να τον διαβάζουμε ως «χριστιανοί πατριαρχικοί», ή μη ελληνόφωνοι κάτοικοι της περιοχής που ανήκαν στο Ρουμ μιλέτ (Rum millet): στη θρησκευτική κοινότητα των Ρωμιών, των χριστιανών της αυτοκρατορίας που είχαν ως θρησκευτικό αρχηγό των πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.

Επομένως από τους απογραφέντες του 1928, μιλούσαν ελληνικά μόνον όσοι πρόσφυγες είχαν ως μητρική γλώσσα κάποια ελληνική διάλεκτο και πολλοί από εκείνους (τους 1.016) που ήρθαν από άλλες περιοχές του ελληνικού κράτους για να στελεχώσουν τη διοίκηση.

Για να βρούμε τον αριθμό των προσφύγων που είχαν ως μητρική γλώσσα την ελληνική, πρέπει να αφαιρέσουμε από το συνολικό αριθμό των προσφύγων, που είναι 10.735, τους 2.518 που γεννήθηκαν στη Γιουγκοσλαβία και γνωρίζουμε πως ήταν πατριαρχικοί Βλάχοι ή Μακεδόνες, τους 700 ορθόδοξους Τούρκους που ήρθαν από την Τουρκία και τους 67 ορθόδοξους που μιλούσαν ρωσικά ή αρμένικα. Ο αριθμός που προκύπτει από αυτή την πράξη είναι 7.450 άτομα.

Αν σε αυτούς τους 7.450 πρόσφυγες προσθέσουμε τους 1.016 παλαιοελλαδίτες, έχουμε ένα σύνολο 8.466 ατόμων, που είναι περίπου και ο αριθμός του μέγιστου δυνατού όσων είχαν ως μητρική γλώσσα την ελληνική.

Αν αφαιρέσουμε από τον επίσημο  αριθμό των 38.917 «ελληνοφώνων» της απογραφής του 1928, τους 8.466 προαναφερόμενους, έχουμε 30.451 άτομα, τα οποία έχουν ως μητρική γλώσσα κάποια άλλη πλην της ελληνικής, και το  ελληνικό κράτος τους εμφανίζει για εθνικούς προπαγανδιστικούς λόγους, ως επιπλέον «Έλληνες» της επαρχίας Φλωρίνης.

Υπολογίζοντας στη συνέχεια, με βάση τα αναλυτικά στοιχεία που ακολουθούν, τους παρόντες δημότες ανά οικισμό για το 1928, διακρίνοντάς τους σε πρόσφυγες και γηγενείς, και χαρακτηρίζοντας τους δεύτερους ως προς τη μητρική γλώσσα τους, φτάνουμε στους εξής συγκεντρωτικούς αριθμούς για τα χωριά της επαρχίας Φλωρίνης:

Οι δημότες που ζούσαν μόνιμα στα χωριά τους ήταν 60.440 άτομα. Πρόκειται για έναν αριθμό που βρίσκεται πολύ κοντά σε εκείνο των 59.907 ατόμων της ημέρας της απογραφής (16.5.1928).

Από αυτούς τους 60.440 παρόντες δημότες, 53.310 ήταν γηγενείς και 7.130 πρόσφυγες (7.123 ήταν ο αριθμός της 16ης Μαΐου).

Οι 53.310 γηγενείς κάτοικοι των χωριών διακρίνονται σε: 48.420 Μακεδόνες, 2.710 Βλάχους, 2.130 Αλβανούς και 50 Τσιγγάνους.

Η πόλη της Φλώρινας το 1928 είχε 10.600 κατοίκους. Από αυτούς 3.600 ήταν πρόσφυγες (εκ των οποίων οι βλαχόφωνοι υπολογίζονται σε 1.500, οι ελληνόφωνοι σε 1.450, οι τουρκόφωνοι σε 500 και οι μακεδονόφωνοι σε 150). Ο αριθμός των παλαιοελλαδιτών κρατικών υπαλλήλων ήταν 350 άτομα. Ο αριθμός των Εβραίων ήταν 300 περίπου. Πρέπει επίσης να υπολογίσουμε πως υπήρχαν εδώ 5.900 γηγενείς Μακεδόνες, 200 ντόπιοι Βλάχοι, 100 χριστιανοί Αλβανοί, 50 μουσουλμάνοι Αλβανοί, 50 Τσιγγάνοι και 50 διάφοροι άλλοι.

Ο πληθυσμός της επαρχίας Φλωρίνης, το σύνολο δηλαδή των περίπου 70.800 κατοίκων της πόλης και των χωριών, ως προς τη μητρική γλώσσα διακρινόταν το 1928 σε: 54.260 Μακεδόνες, 8.500 Έλληνες, 4.400 Βλάχους, 2.300 Αλβανούς, 800 Τούρκους, 300 Ισπανόφωνους (Εβραίους), 100 Τσιγγάνους και 140 διάφορους άλλους.

**

Σημείωση: Ο υπολογισμός του αριθμού των κατοίκων ανά οικισμό στη συνέχεια α) κατά θρησκεία και γλώσσα για το 1912 και β) σε γηγενείς και πρόσφυγες για το 1928, γίνεται από μένα έχοντας ως βάση τις πληροφορίες που αναφέρονται στις πηγές που παραθέτω. Μακεδόνες θεωρώ όσους έχουν ως μητρική γλώσσα τη μακεδονική, όπως εξ άλλου χαρακτήριζε με αυτό το όνομα τη συγκεκριμένη γλώσσα και το ελληνικό κράτος στην επίσημη απογραφή πληθυσμού του 1920, αντιδιαστέλλοντάς την τόσο από την βουλγαρική όσο και από την σερβική. Για

Όσοι έχουν ως μητρική γλώσσα την μακεδονική χαρακτηρίζονται στις πηγές, ανάλογα με το συγγραφέα και τα ιδεολογικοπολιτικά – εθνικά φρονήματά του, ως Μακεδόνες, Βούλγαροι, Βουλγαρίζοντες, Σλάβοι ή Ορθόδοξοι Έλληνες. Σεβόμενος τις πηγές, αφήνω τους χαρακτηρισμούς των συγγραφέων. Μόνο στην περίπτωση του Χαλκιόπουλου, ερμηνεύω τα λεγόμενά του.

 

 

 

βιβλιογραφία-πηγές

 

Αυστριακός Χάρτης: Χάρτες του αυστριακού επιτελείου στρατού, των αρχών του 20^ου αιώνα, κλίμακας 1: 200. 000.

Χάρτης Κοντογόνη: Ελληνικοί χάρτες των αρχών του 20^ου αιώνα, έκδοσης λιθογραφείου Κοντογόνη, κλίμακας 1: 200. 000.

Χάρτης Κοντογιάννη: Carte des écoles / Vilayet de Salonique - Vilayet de Monastir, Istituto Agostini.

Μακεδονία τουριστικός Άτλας 1: 250. 000, εκδόσεις Orama, Αθήναι.

Χάρτης της Μακεδονίας 1: 250. 000, εκδόσεις Road, Αθήναι.

 

Απαρίθμηση 1913: Απαρίθμησις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του έτους 1913, Διεύθυνσις Στατιστικής, Αθήναι 1915.

Απογραφή 1920: Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας - Διεύθυνσις Στατιστικής, α) Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19^ης Δεκεμβρίου 1920 / πραγματικός πληθυσμός, Αθήναι 1921 και β) Λεξικόν των δήμων, κοινοτήτων και συνοικισμών της Ελλάδος επί τη βάσει της απογραφής του πληθυσμού του έτους 1920, Αθήναι 1923.

Απογραφή 1928: Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας - Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, α) Στατιστικά αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού της Ελλάδος της 15 - 16 Μαΐου 1928 / πραγματικός και νόμιμος πληθυσμός - πρόσφυγες, Αθήναι, 1933.  β) Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928, Αθήναι 1935.  γ) Στατιστικά αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού της Ελλάδος της 15 - 16 Μαΐου 1928 / τόπος γεννήσεως – θρησκεία και γλώσσα – υπηκοότης, Αθήναι 1935.

Απογραφή 1940: Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας - Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 16^ης Οκτωβρίου 1940, πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους κοινότητας και χωρία, Αθήναι 1950

Απογραφή 1951: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7^ης Απριλίου 1951 – πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίες, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία, Αθήναι 1955.

Απογραφή 1961: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19^ης Μαρτίου 1961 – πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίες, δήμους, κοινότητας και οικισμούς, Αθήναι 1962.

Απογραφή 1971: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού – κατοικιών της 14^ης Μαρτίου 1971 – πληθυσμός κατά γεωγραφικάς και διοικητικάς υποδιαιρέσεις, Αθήναι 1971.

Απογραφή 1981: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 5^ης Απριλίου 1981 κατά νομούς, επαρχίες, δήμους, κοινότητες και οικισμούς, Αθήναι 1982.

Απογραφή 1991: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 7^ης Μαρτίου 1991 κατά νομούς, επαρχίες, δήμους, κοινότητες και οικισμούς, Αθήναι 1994.

Αρχείο Βάρδα: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο Τσόντου - Βάρδα.

Βακαλόπουλος Α: Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, Η Μακεδονία στις παραμονές του μακεδονικού αγώνα (1894-1804), Θεσσαλονίκη 1986.

Βακαλόπουλος Β: Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908) / η ένοπλη φάση, Θεσσαλονίκη 1987.

Βάρδας: Γεωργίου Τσόντου-Βάρδα. Ο μακεδονικός αγών / ημερολόγιο 1904-1905, εισαγωγή - επιμέλεια - σχόλια Γιώργος Πετσίβας, εκδόσεις Πετσίβα, τρεις τόμοι, Αθήνα 2003.

Βλάχος: Νικολάου Βλάχου, Το μακεδονικόν ως φάσις του ανατολικού ζητήματος, Αθήναι 1935.

Βούρη: Σοφία Βούρη, Πηγές για την ιστορία της Μακεδονίας / εκκλησία και κράτος 1889-1905, Αθήνα 1999.

Γούναρης: Τα γεγονότα του 1903 στη Μακεδονία μέσα από την ευρωπαϊκή διπλωματική αλληλογραφία, εισαγωγή Βασίλης Γούναρης, επιμέλεια Βασίλης Γούναρης, Άννα Παναγιωτοπούλου, Άγγελος Χοτζίδης, ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ, Θεσσαλονίκη 1993.

ΔΙΣ: Γενικόν Επιτελείον Στρατού, Ο μακεδονικός αγών και τα εις Θράκην γεγονότα, έκδοση διευθυνσισ ιστοριασ στρατου, Αθήναι, 1979.

Δραγούμης: Δραγούμη Ίωνος, Τα τετράδια του Ίλιντεν, εισαγωγή - επιμέλεια - σύνθεση Γιώργος Πετσίβας, εκδόσεις Πετσίβα, Αθήνα 2000.

Δρακάκη Αλεξ. και Κούνδουρου Στυλ. , Αρχεία περί της συστάσεως και εξελίξεως των δήμων και κοινοτήτων 1836-1939 και της διοικητικής διαιρέσεως του κράτους, τόμοι δύο, Αθήναι 1939-1940.

ΕΑΠ: Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, Κατάλογος των προσφυγικών συνοικισμών Μακεδονίας με τας νέας ονομασίας, Θεσσαλονίκη, 1928.

Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909: περιοδικό Εκκλησιαστική Αλήθεια, τόμος ΚΘ΄, 1909.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ημερησία ανεξάρτητος εφημερίς, διευθυντής Πάνος Κόκκας.

εμπρος: εμπρος - Ημερησία Εθνική Εφημερίς, Διευθυντής Δημήτριος Καλαποθάκης, Αθήναι.

Επιστολές Πύρζα: Επιστολές Λάκη Πύρζα προς Στέφανο Δραγούμη > Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Στέφανου Δραγούμη.

Καούδης: Καούδης Ευθύμιος, Απομνημονεύματα (1903 - 1907), επιμέλεια Άγγελος Χοτζίδης, μουσειο μακεδονικου αγωνα, Θεσσαλονίκη, 1996.

Καραβαγγέλης: Γερμανού Καραβαγγέλη, Ο μακεδονικός αγών – απομνημονεύματα, Θεσσαλονίκη 1958.

Καραβίτης: Καραβίτης Ιωάννης, Ο μακεδονικός αγών / απομνημονεύματα, εισαγωγή - επιμέλεια - σχόλια Γιώργος Πετσίβας, εκδόσεις Πετσίβα, σε δύο τόμους Αθήνα 1994.

Κλειδής: Κώστα Κλειδή, Με τη λάμψη στα μάτια, Αθήνα 1984.

Κολιόπουλος: Λεηλασία Φρονημάτων, δύο τόμοι, Αθήνα 1994-1995.

Κούφης: Παύλος Κούφης, Άλωνα Φλώρινας αγώνες και θυσίες, Αθήνα 1990.

Κωστόπουλος: Η απαγορευμένη γλώσσα - Κρατική καταστολή των σλαβικών διαλέκτων στην ελληνική Μακεδονία, Αθήνα 2002.

Λεξικό ΕΣΥΕ: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Λεξικόν των δήμων, κοινοτήτων και οικισμών της Ελλάδος, Αθήναι 1974.

Λιθοξόου: Δημήτρης Λιθοξόου, Ελληνικός αντιμακεδονικός / Από το Ίλιντεν στη Ζαγκορίτσανη (1903-1905), δεύτερη έκδοση, εκδόσεις ΜΠΑΤΑΒΙΑ, Θεσσαλονίκη 2006.

Λίστα Νικολάου Χάσου: Κατάσταση ατόμων ανθελληνικών φρονημάτων, η οποία βρέθηκε στο γραφείο του τέως δημάρχου Φλωρίνης Νικολάου Χάσου και παραδόθηκε στις ελληνικές αρχές ασφαλείας τον Απρίλιο του 1945. Βρίσκεται στο αρχείο του Φίλιππου Δραγούμη, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, υποφάκελος 69. 6.

Μακρής: Δικωνύμου - Μακρή Γεωργίου, Απομνημονεύματα, στο συλλογικό Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα Πηνελόπης Δέλτα – Απομνημονεύματα, ιμχα, Θεσσαλονίκη 1984.

Μελάς: Ναταλίας Π. Μελά, Παύλος Μελάς, Αθήνα 1964.

Μιχαηλίδης: Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Σλαβόφωνοι μετανάστες και πρόσφυγες από τη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη (1912 – 1930), διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη 1996.

Μόδης Α: Γ. Χ. Μόδη, Μακεδονικός Αγών και Μακεδόνες Αρχηγοί, δεύτερη έκδοση Θεσσαλονίκη 2007.

Μόδης Β: Γεωργίου Μόδη, Ο μακεδονικός αγών και η νεώτερη μακεδονική ιστορία, Θεσσαλονίκη 1967.

Οικονόμου: Παντελή Οικονόμου, Η συμβολή του Στρέμπενου (Ασπρόγεια) κατά την εποποιΐαν του μακεδονικού αγώνος 1903-1908, ανέκδοτο.

Πελαγίδης: Ευστάθιος Πελαγίδης, Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία (1923 – 1930), Θεσσαλονίκη 1994.

Πετσίβας: Αρχειακές πληροφορίες που παραθέτει στο «Ευρετήριο Τοπωνυμιών» ο Γιώργος Πετσίβας, επιμελητής της έκδοσης των Απομνημονευμάτων του Καραβίτη, για τον πληθυσμό αρκετών χωριών στις περιοχές Φλώρινας και Καστοριάς το 1903.

Πηχεών: Κωνσταντίνου Βακαλόπουλου, Ο Βόρειος Ελληνισμός κατά την πρώιμη φάση του μακεδονικού αγώνα (1878-1894) - Απομνημονεύματα Αναστασίου Πηχεώνα, έκδοση ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 1983.

Προξενείο Μοναστηρίου 1908: Ιστορικό Αρχείο του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, Προξενείο Μοναστηρίου, 12/8/1908, έγγραφο 4278.

Πρόσφυγες 1915: Υπουργείον Οικονομικών - Διεύθυνσις Κτημάτων Κράτους, Έκθεσις περί των εν Μακεδονία προσφύγων, εθνικο τυπογραφειο, Αθήναι, 1916.

Πύρζας: Ο οπλαρχηγός καπετάν Λάκης Πύρζας, περιοδικό Αριστοτέλης, τόμος 20, Φλώρινα 1960.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ: εφημερίδα-όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ.

σκριπ: σκριπ - Εφημερίς Πολιτική και των Ειδήσεων, Ιδιοκτήτης - Διευθυντής Γρηγόριος Ευστρατιάδης, Αθήναι.

Σόνισεν: Άλμπερτ Σόνισεν, Αναμνήσεις ενός μακεδόνα αντάρτη, μετάφραση Νέλλη Ρούτσου – Πανταζή, Εισαγωγή και επιμέλεια Γιώργος Πετσίβας, Αθήνα 2004.

Σταματελάτος Μιχαήλ και Βάμβα-Σταματελάτου Φωτεινή, Επίτομο γεωγραφικό λεξικό της Ελλάδος, Αθήναι 2001.

Στατιστική 1932: Εθνολογική Στατιστική της Νομαρχίας Φλωρίνης του έτους 1932, που βρίσκεται στο αρχείο του Σουλιώτη-Νικολαΐδη, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, υποφάκελος 2/ΙΙ.

Στατιστική 1945: Στατιστική ελληνικών μυστικών υπηρεσιών του έτους 1945, που βρίσκεται στο αρχείο του Φίλιππου Δραγούμη, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, υποφάκελος 69. 6.

Στέφος Γρηγορίου 1935: Έκθεση του υπολοχαγού και πρώην οπλαρχηγού Στέφου Γρηγορίου, του έτους 1935, με χαρακτηρισμούς για τα φρονήματα των κατοίκων των χωριών της Φλώρινας. Βρίσκεται στο αρχείο του Σουλιώτη-Νικολαΐδη, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, υποφάκελος 2/ΙΙ.

Στατιστική Πατριαρχείου 1906: Επίσημα έγγραφα περί της εν Μακεδονία οδυνηράς καταστάσεως, έκδοση πατριαρχικου τυπογραφειου, Κωνσταντινούπολις, 1906.

Σχινάς 1886: Νικόλαος Σχινάς, Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου, Νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας / Συνταχθείσαι υπό Νικολάου Θ. Σχινά ταγματάρχου του μηχανικού, Αθήναι, τόμοι τρεις, 1886-1887.

Τσάμης: Παύλου Τσάμη, Μακεδονικός Αγών, Θεσσαλονίκη 1975.

Υπόμνημα ΔΣΕ 1947: Έτσι άρχισε ο εμφύλιος - Η έκθεση του Δημοκρατικού Στρατού στον ΟΗΕ τον Μάρτιο του 1947, Αθήνα 1987.

Υψομετρική Κατανομή: Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας - Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Υψομετρική κατανομή της επιφανείας του πληθυσμού και των διοικητικών διαιρέσεων της Ελλάδος, Αθήναι 1938.

Χαλκιόπουλος 1910: Αθανάσιος Χαλκιόπουλος, Εθνολογική στατιστική των βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου, Αθήναι 1910.

Χουλιαράκης Μιχαήλ, Γεωγραφική, διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδος 1821 - 1971, εθνικον κεντρον κοινωνικων ερευνων, Αθήναι, τόμοι τέσσερις, 1973 - 1976.

 

Brailsford: H. N. Brailsford, Macedonia - Its Races and Their Future, London, 1906. Ελληνική μετάφραση: Δημήτρης Καζάκης, Μακεδονία - οι φυλές της και το μέλλον τους, Αθήνα 2006.

Brancoff 1905: D. M. Brancoff, La Macédoine et sa population chrétienne, Paris, 1905.

Dakin: Daglas Dakin, Ο ελληνικός αγώνας στη Μακεδονία 1897 - 1913, μετάφραση Γ. Στεφανίδη - Ξ. Κοτζαγεώργη, Θεσσαλονίκη 1996.

Кънчов 1900: Васил Кѫнчовъ, Македония етногрфия и статистика, София 1900.

Милојевић 1920: Боровојe Милојевић, Јужна Македонја - Антропогеографска, Београд 1920.

Rubin: Alexandre Rubin, Les Roumains de Macédoine, Bucarest 1913.

Хр. Силянов Освободителнитѣ борби на Македония, том II.

Симовски: Тодор Симовски, Населените места во Егејска Македонија - географски, етнички и стопански карактеристики, τόμοι δύο, Скопје 1998. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης οι χάρτες της πρώτης έκδοσης του 1978.

Турски Документи: Архив на Македонија, Турски Документи за историјата на Македонскот народ - опширин пописни дефтери од XV век, том II.

Weigand: Gustav Weigand, Die Aromunen / Ethnographisch - Philologisch - Historische Untersuchungen, Leipzig 1895. Ελληνική μετάφραση: Trede Kahl, Οι Αρωμάνοι (Βλάχοι), Θεσσαλονίκη 2001.

 

Απογραφή 2001: Πραγματικός πληθυσμός απογραφής πληθυσμού 2001.

Boeschoten: Riki Van Boeschoten, Usage des langues minoritaires dans les départements de Florina et d’Aridea (Macédoine).

Elis Island: Συστηματική έρευνα που πραγματοποίησα με τη μηχανή αναζήτησης που υπάρχει στην ιστοσελίδα του Elis Island και επεξεργασία των στοιχείων των 8.608 μεταναστών που κατά την άφιξή τους στις Ηνωμένες Πολιτείες δήλωσαν μεταξύ των ετών 1897-1924, στην εκεί υπηρεσία υποδοχής των μεταναστών, ότι είναι εθνικά Μακεδόνες, αναφέροντας και τον οικισμό ή την περιοχή της καταγωγής τους.

Χατζησαββίδης: Σοφρόνη Χατζησαββίδη, Τα ποντιακά στον ελλαδικό χώρο.

The Library of Congress > Chronicling America.

The New York Times.

 

1. Άιλ ή Άχιλ / Ail ή Ahil. Μετονομάστηκε σε Αχίλλειον και στη συνέχεια σε Άγιος Αχίλλειος. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Πρεσπών, του νομού Φλωρίνης. Κατά το μεσαίωνα είχε εδώ την έδρα του βασιλείου του ο τσάρος Σαμουήλ. Χριστιανικός μακεδονικός οικισμός, κτισμένος πάνω στη νησίδα που υπάρχει στη μικρή Πρέσπα. Οι κάτοικοι του συμμετείχαν στο Ίλιντεν. Μετά την κατάπνιξη της επανάστασης προσχώρησαν στην εξαρχία. Το 1912 ο πληθυσμός του ήταν περίπου 90 άτομα. Το 1928 υπολογίζεται πως υπήρχαν εδώ 100 Μακεδόνες. Στο νησί δεν εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες. Οι πρόσφυγες που φαίνεται πως απογράφηκαν εδώ το 1928, αφορούν το γειτονικό χωριό Βίνενι (Πύλη). Οι ελληνικές αρχές θεωρούσαν αρκετούς κατοίκους του χωριού, ως άτομα ανθελληνικών ή ρευστών φρονημάτων. Πολλοί από αυτούς αναγκάστηκαν, λόγω της συμμετοχής τους στον εμφύλιο πόλεμο, να καταφύγουν το 1949 στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

 

1a. Πηγές:

Ahil [Αυστριακός Χάρτης].

Πόρτα καζά Μοναστηρίου [Χάρτης Κοντογόνη].

Ахилъ (Айлъ) / Битолска каза, 60 χριστιανοί Βούλγαροι [Кънчов 1900].

Achillion, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Ahil / Caza de Bitolia (Monastir), χριστιανικός πληθυσμός: 24 πατριαρχικοί Βούλγαροι [Brancoff 1905].

Αχήλλι: «Εξαρχικόν από το 1903» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Αχίλλειον Μοναστηρίου, 46 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι υπό των Βουλγάρων (: Μακεδόνες που προσχώρησαν στη εξαρχία) από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Αχίλλειον Πρεσπών, 92 άτομα (46 άρρενες και 46 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Αχίλλειον Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Γέρμαν [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Ајил, 13 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Αχίλλειον Φλωρίνης, 64 άτομα (32 άρρενες και 32 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Άγιος Αχίλλειος (Αχίλ) Φλωρίνης, 113 άτομα (66 άρρενες και 47 θήλεις), εκ των οποίων 88 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (50 άρρενες και 38 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 96, ετεροδημότες 14 και αλλοδαποί 3 [Απογραφή 1928].

Ο νομάρχης Φλώρινας, θεωρούσε το 1929 τους κατοίκους του χωριού ως άτομα με «αντικρατικά αισθήματα» [Κολιόπουλος Α, 49].

Άγιος Αχίλλειος (Αχίλλειον), υπήρχαν 18 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 8 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Άγιος Αχίλλειος Φλωρίνης, 100 άτομα (48 άρρενες και 52 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Άγιος Αχίλλειος (μαζί με τους οικισμούς Δασερή και Πύλη), 330 κάτοικοι, εκ των οποίων 130 ήταν σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 60 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 70 ρευστής και 200 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Ахил (Аил): Μικρό χριστιανικό μακεδονικό χωριό. Το 1889 σύμφωνα με το Верковиќ το χωριό είχε 17 οικογένειες με 74 κάτοικους. Πολλοί κάτοικοι του κατέφυγαν στο τέλος του εμφυλίου στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 33, 1961: 38, 1971: 39, 1981: 31, 1991: 31, 2001: 28.

Υψόμετρο 960 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

1b. 1903-1908:

Οι κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στο Ίλιντεν. Μετά την κατάπνιξη της επανάστασης, ο οθωμανικός στρατός πολιόρκησε και βομβάρδισε με δύο τηλεβόλα, στα μέσα Σεπτεμβρίου 1903, το μικρό χωριό στο νησάκι της λίμνης [Δραγούμης, 290].

 

2. Άιτος / Ajtos. Μετονομάστηκε σε Αετός. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Αετού, του νομού Φλωρίνης. Χωριό που υπάρχει τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα. Ο πληθυσμός του το 1912 ήταν περίπου 740 εξαρχικοί Μακεδόνες και 60 πατριαρχικοί Τσιγγάνοι. Οι κάτοικοι του χωριού συμμετέχουν στο Ίλιντεν και ο οθωμανικός στρατός προβαίνει σε αντίποινα εις βάρος τους. Τα ελληνικά σώματα θεωρούν το χωριό εχθρικό. Εισβάλουν σε αυτό, σκοτώνουν, καίνε περιουσίες και πλιατσικολογούν. Με τη συνθήκη της Νεϊγύ, μερικές οικογένειες μεταναστεύουν στη Βουλγαρία. Το 1928 ο πληθυσμός του είναι 920 γηγενείς Μακεδόνες. Η συντριπτική πλειοψηφία του έχει κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου μειονοτικά φρονήματα. Αρκετοί κάτοικοι συμμετέχουν στον εμφύλιο πόλεμο, με την πλευρά των ηττημένων. Το 1949, περίπου 150 από αυτούς καταφεύγουν ως πολιτικοί πρόσφυγες στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

 

2a. Πηγές:

Το χωριό Ајтос ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο του Халил Беј (γιου του Рир Беј) με 59 οικογένειες [Турски Документи].

Ajtos [Αυστριακός Χάρτης].

Αετός (Αετόζ) καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Αετόζ Φλωρίνης: «οικούμενον υπό 53 οικογενειών χριστιανικών» [Σχινάς 1886].

Айтосъ / Леринска каза, 950 χριστιανοί Βούλγαροι και 60 Τσιγγάνοι [Кънчов 1900].

Aetos, λειτουργία εξαρχικού σχολείου [Χάρτης Κοντογιάννη].

Αητόζ, το 1902 είχε 90 οικογένειες [Πετσίβας].

Aitos / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 1.064 εξαρχικοί Βούλγαροι και 66 Τσιγγάνοι, λειτουργία ενός εξαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 65 μαθητές και ενός πατριαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 25 μαθητές [Brancoff 1905].

Αετός, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και εξαρχικό μετά. Μόνο δύο οικογένειες προσήλθαν στο Πατριαρχείο [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Αετόζι: «Σχισματικόν από του 1897, έχει εκκλησίαν και Μονήν. Η εκκλησία έχει καταληφθή έκτοτε υπό των Βουλγάρων, αλλ’ η Μονή διετελεί κλειστή μέχρι προ του συντάγματος. Μετά το σύνταγμα όμως κατελήφθη και αυτή υπό των Βουλγάρων» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Αετός Φλωρίνης, 400 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατηθέντες στο σχίσμα (: εξαρχικοί Μακεδόνες) το 1904 και 239 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: παλαιοί εξαρχικοί Μακεδόνες) [Χαλκιόπουλος 1910].

Αετός Σόροβιτς, 830 άτομα (428 άρρενες και 402 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Αετός Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τον οικισμό Γκόρισκον [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918]. Ајтос, 160 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Αετός Φλωρίνης, 785 άτομα (365 άρρενες και 420 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Ρευστοποιήθηκαν πέντε περιουσίες κατοίκων που μετανάστευσαν στη Βουλγαρία [Μιχαηλίδης].

Αετός Φλωρίνης, 941 άτομα (419 άρρενες και 522 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας του '22. Ομοδημότες ήταν 922 και 19 ετεροδημότες [Απογραφή 1928].

Αετός, υπήρχαν 166 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 159 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Αετός, «Δικοί μας, τρεις οικογένειες με βαθμό (εθνικοφροσύνης) Β'» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Αετός Φλωρίνης, 1.189 άτομα (568 άρρενες και 621 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Αετός, 1.335 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 1.185 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 100 ρευστής και 50 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Από το χωριό καταγόταν ο αυτονομιστής Θόδωρος Μάλλιος [Κολιόπουλος Β, 142].

« Στις 5 Μάη του 1946, συνελήφθηκαν στον Αετό 100 άτομα και παραπέμφθηκαν σε δίκη 60, εδώ τον Ιούνη του 1946, χωροφύλακες κάψανε δύο σπίτια» [Υπόμνημα ΔΣΕ 1947].

Ајтос: Μεγάλο χριστιανικό μακεδονικό χωριό. Σύμφωνα με το Верковиќ, ο πληθυσμός του το 1889 ήταν 1.050 άτομα, 60 εκ των οποίων χαρακτηρίζονται τσιγγάνικης καταγωγής. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου, 20 οικογένειες από το χωριό καταφεύγουν στη Γιουγκοσλαβία και 40 άτομα σε χώρες της Ανατολής Ευρώπης [Симовски].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 1.056, 1961: 1.016, 1971: 823, 1981: 860, 1991: 819, 2001: 857. Υψόμετρο 640 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

2b. 1903-1908:

Οι κάτοικοί του συμμετείχαν στο Ίλιντεν. Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1903, ο οθωμανικός στρατός έκαψε τα σπίτια του χωριού [Δραγούμης, 274 και 278].

Το βράδυ της 5ης Απριλίου 1904 ο καπετάν Βαγγέλης, μισθοφόρος του μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη, οδήγησε ένα οθωμανικό στρατιωτικό απόσπασμα στο χωριό. Εκεί βρήκε τους συνεργάτες της ελληνικής οργάνωσης παπά Αλεξίου, Νίκο Βάνε, Μήτρε Γκίκου και Νίκο Σούμπαλο, οι οποίοι κατέδωσαν στο στρατό το σπίτι όπου κοιμόταν ο μακεδόνας βοεβόδας Αλέξη Τούρουντζοφ, ένας από τους πρωταγωνιστές του Ίλιντεν. Ο Τούρουντζοφ αιχμαλωτίστηκε, οδηγήθηκε στις φυλακές και αργότερα κρεμάστηκε στο παζάρι της Φλώρινας. Οι μακεδόνες αυτονομιστές εκδικήθηκαν την προδοσία, λίγες ημέρες αργότερα. Έκαψαν τα σπίτια του παπά και του Γκίκου, σκότωσαν το Νίκο Βάνε και τραυμάτισαν τη γυναίκα και την κόρη του [Δραγούμης, 472, 474, 636, 642 και Βούρη, 253].

Ο καπετάν Βαγγέλης με τους άντρες του, μπήκαν ξανά στο χωριό για αντίποινα, έπιασαν δέκα αγρότες και τον εξαρχικό παπά και τους παρέδωσαν δεμένους στην οθωμανική διοίκηση στη Φλώρινα [Δραγούμης, 643].

Το σώμα του Παύλου Μελά σκόπευε να χτυπήσει το χωριό στις 17 Σεπτεμβρίου 1904. Η επίθεση αυτή δεν πραγματοποιήθηκε, καθώς η ομάδα ανιχνευτών του Ζήση Δημούλιου (από το Λέχοβο) που θα οδηγούσε τους Έλληνες, αρνήθηκε από φόβο να το πράξει [Μελάς, 388].

Ο Μελάς έστειλε απειλητικό μήνυμα στον εξαρχικό παπά, που αναγκάστηκε από φόβο να στείλει την οικογένειά του για ασφάλεια να ζήσει στο Έξι Σου [ΔΙΣ, σ. 335].

Το χωριό ήταν στόχος επίθεσης στις αρχές Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Την επίθεση είχε προτείνει ο οπλαρχηγός Θύμιος Καούδης, αλλά η απόφαση άλλαξε την τελευταία στιγμή, όταν θεωρήθηκε προτιμότερο το κτύπημα του Ζέλενιτς [Καούδης, 84 και ΔΙΣ, 156].

Η επίθεση πραγματοποιήθηκε στο τέλος του μήνα. Σε τηλεγράφημα της 22 Νοεμβρίου / 5 Δεκεμβρίου από τη Θεσσαλονίκη, δημοσιευμένο στον αμερικάνικο τύπο, πληροφορούμαστε πως στο χωριό Aitos εισέβαλε πριν δυο μέρες (20/11) ελληνικό σώμα και σκότωσε εικοσιτέσσερις κατοίκους του [The San Francisco Call, 6/12/1904. The Washington Times, 7/12/1904. Breathitt County News, 9/12/1904].

Την ελληνική επίθεση στο «σχισματικόν χωρίον Αετός» και τον αριθμό των 24 φονευθέντων, επιβεβαιώνει η εφημερίδα ΣΚΡΙΠ. Σημειώνει μάλιστα ότι φεύγοντας ο έλληνας οπλαρχηγός άφησε επιστολή πάνω σε ένα πτώμα, που έγραφε πως για κάθε νεκρό πατριαρχικό, στο εξής θα σκοτώνει έξι εξαρχικούς [ΣΚΡΙΠ, 27/11/1904].

Η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ ανεβάζει των αριθμό των «τουφεκισμένων» από τους Έλληνες σε 28 [ΕΜΠΡΟΣ, 28/11/1904].

Στις 16 Αυγούστου 1905 ο μητροπολίτης Καραβαγγέλης ζήτησε με επιστολή του, από τον αρχηγό Γιώργο Τσόντο (Βάρδα), να επιτεθεί στο χωριό [Βάρδας Α, 200].

Στις 25 Σεπτεμβρίου οι αυτονομιστές σκότωσαν εδώ τους Ηλία Στέργιου, Στέφανο Ρόβη, Γιώργο Τύπου, Ηλία Τάσου και τη σύζυγο του Μήτρου Γκίκου [ΔΙΣ, 362 και Dakin, 320].

Επίθεση εναντίον του χωριού, πραγματοποίησαν οι ομάδες του υπολοχαγού Γιώργου Βλαχογιάννη (Οδυσσέα) και του ληστή Γιάννη Μπούλακα (Πούλακα) στα τέλη Οκτωβρίου 1905. Σύμφωνα με το Βάρδα, οι κάτοικοι του χωριού, που είχαν πληροφορηθεί για το κτύπημα, εγκατέλειψαν έγκαιρα τα σπίτια τους και έφυγαν στο βουνό. Οι Έλληνες σκότωσαν ένα γέροντα που συνάντησαν στον έρημο οικισμό και έκαψαν δέκα σπίτια [Βάρδας Α, 271].

Ο αθηναϊκός τύπος ανακοίνωσε την επίθεση του Μπούλακα και έγραψε πως οι Έλληνες έκαψαν δέκα σπίτια, σκότωσαν τέσσερις κατοίκους και τραυμάτισαν δύο [ΕΜΠΡΟΣ, 21/10/1905 και ΣΚΡΙΠ, 26/10/1905].

Το χωριό δέχτηκε νέα μεγάλη επίθεση από την ομάδα του οπλαρχηγού Νίκου Ανδριανάκη στις 20 Οκτωβρίου 1907. Ο Ανδριανάκης ήταν επικεφαλής είκοσι αντρών της ομάδας του, καθώς και δέκα μουσουλμάνων Τούρκων από το Τσερκέζ Κιόι, που είχαν μισθωθεί (με 23 συνολικά λίρες) για τη συγκεκριμένη πράξη. Ο Βάρδας μαθαίνει αργότερα - και σημειώνει στο ημερολόγιό του - πως οι Έλληνες σκότωσαν τέσσερις άντρες και τέσσερις γυναίκες, τραυμάτισαν άλλους τέσσερις άντρες και έκαψαν 14 σπίτια, 16 αχυρώνες και 60 μεγάλα ζώα [Βάρδας Β, 997-998].

Ο Dakin γράφει για οκτώ σκοτωμένους, είκοσι καμένα σπίτια και απαγωγή ζώων [Dakin, 417].

Την επίθεση εναντίον του χωριού σημειώνει και ο Βλάχος [Βλάχος, 508].

Από επιστολή που στάλθηκε πολύ αργότερα στο Βάρδα από το Μπόγκατσκο (Βογατσικό), στις 17 Σεπτεμβρίου 1936, μαθαίνουμε πως η ελληνική οργάνωση σχεδίασε και εκτέλεσε εκείνη την εποχή και τη δολοφονία του εξαρχικού παπά του χωριού [Αρχείο Βάρδα, φ. 6].

 

2c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1907-1915 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής τέσσερα άτομα: Seriof Anastos το 1904. Miti Minteheff το 1910. Nicola Tacho Chiometti το 1912. Lambros Petsion το 1915.

 

3. Αρμένοβο ή Άρμενορ / Armenovo ή Armenor. Στις ελληνικές Πηγές αναφέρεται και σαν Αρμενοχώρι. Μετονομάστηκε σε Αρμενοχώριον. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται ως Αρμενοχώρι. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Φλωρίνης, του νομού Φλωρίνης. Πρόκειται για ένα παλαιό χωριό, που πληθυσμιακά ακμάζει ήδη στα τέλη του 15ου αιώνα. Οι κάτοικοι του ήταν χριστιανοί Μακεδόνες και μουσουλμάνοι Τούρκοι. Το 1903 μέρος του χριστιανικού πληθυσμού συμμετέχει στην αυτονομιστική επανάσταση. Αρκετοί κάτοικοί του, που εκείνα τα χρόνια μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Το 1912 το Αρμένοβο είχε περίπου 800 κατοίκους. Από αυτούς 640 ήταν χριστιανοί Μακεδόνες (εξαρχικοί και πατριαρχικοί) και 160 μουσουλμάνοι Τούρκοι. Μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ζούσαν εδώ 850 Μακεδόνες και 150 πρόσφυγες από τον Πόντο. Ο μισός τουλάχιστον γηγενής πληθυσμός ήταν μέχρι τον εμφύλιο, για τις αρχές ασφαλείας, δηλωμένων ανθελληνικών φρονημάτων. Η μεταπολεμική δημογραφική εξέλιξη του χωριού δεν επηρεάστηκε από τον εμφύλιο.

 

 3a. Πηγές:

Το χωριό Арменохор ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο των Турхан (γιου του Јусуф), Али, Махмуд και Мустафа με 167 οικογένειες [Турски Документи].

Armenohor [Αυστριακός Χάρτης].

Αρμενοχώρι καζά Φλωρίνης, μικτός οικισμός χριστιανών και μουσουλμάνων [Χάρτης Κοντογόνη].

Αρμένκιοϊ Φλωρίνης: «έχει κατοίκους 642 χριστιανούς και 150 οθωμανούς, εκκλησίαν, τέμενος και τρεις πύργους» [Σχινάς 1886].

Ерменово (Арменоро) / Леринска каза, 780 χριστιανοί Βούλγαροι και 125 Τούρκοι [Кънчов 1900].

Armenohor, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Αρμενοχώρι, το 1902 είχε 200 οικογένειες [Πετσίβας].

Αρμενοχώριον, «ηπειλήθη μεν και τούτο, αλλ' άχρις ώρας μένει πιστόν και ακλινές», σύμφωνα με τον Μογλενών Ιωαννίκιο στις 12/6/1904 [Βούρη].

Armenohor / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 352 εξαρχικοί και 424 πατριαρχικοί Βούλγαροι, λειτουργία ενός πατριαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 35 μαθητές και ενός εξαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 38 μαθητές [Brancoff 1905].

Αρμενοχώριον, μικτό χωριό (εξαρχικών και πατριαρχικών) προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και μικτό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Αρμενοχώριον: «Η πατριαρχική εκκλησία κατέχεται υπό των ορθοδόξων. Οι Βούλγαροι ανήγειραν ιδίαν εκκλησίαν» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Αρμενοχώριον Φλωρίνης, 318 ορθόδοξοι Έλληνες (: πατριαρχικοί), 200 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: εξαρχικοί Μακεδόνες) και 100 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Αρμενοχώριον Φλωρίνης, 830 άτομα (424 άρρενες και 406 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Αρμενοχώριον Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τον οικισμό Λάζενη [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Арменор, 120 σπίτια χριστιανών Σλάβων και 30 μουσουλμάνων Τούρκων [Милојевић 1920].

Αρμενοχώριον Φλωρίνης, 871 άτομα (487 άρρενες και 384 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Αρμενοχώριον γραφείου Φλωρίνης, έγινε μικτός οικισμός γηγενών και προσφύγων. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 36 προσφυγικές οικογένειες (151 άτομα) [ΕΑΠ].

Αρμενοχώρι, μικτός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών, έφυγαν 6 οικογένειες μουσουλμάνων (40 άτομα) και ήρθαν 36 οικογένειες προσφύγων από τον Πόντο [Πελαγίδης].

Αρμενοχώριον Φλωρίνης, 1.045 άτομα (505 άρρενες και 540 θήλεις), εκ των οποίων 58 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (29 άρρενες και 29 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 1.002, ετεροδημότες 40 και αλλοδαποί 3 [Απογραφή 1928].

Ο λοχαγός Τσαμπούρας, επειδή στην ερώτησή του προς τον πρόεδρο του Αρμενοχωρίου αν υπάρχουν στο χωριό κομμουνιστές-κομιτατζήδες πήρε την απάντηση «νε ζναμ (δεν ξέρω)», τον «τσάκισε στο ξύλο όπου τον ανάγκασε να μιλήσει κουτσά στραβά ελληνικά» [ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 3/2/1932].

Αρμενοχώρι, υπήρχαν 166 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 100 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Αρμενοχώρι, «Δικοί μας, οι οικογένειες Ηλιάδη, Κωνσταντίονου, Βασιλείου, Μουταφτσή, Στάμκου και οι Παύλος Στανάγκας, Στόιτσε Τσιότσιο, Ιωάννης Τσότσιο και Σταύρος Τσιότσιο. Ο Παύλος Στανόγκας έχει τον υιόν του Σίμον εκμεταλλευτή των περιστάσεων, επομένως επιζήμιος. Περί τας 40 οικογενείας είχαμε επί Τουρκίας» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Αρμενοχώριον Φλωρίνης, 1.466 άτομα (716 άρρενες και 750 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Αρμενοχώρι, 1.564 κάτοικοι, εκ των οποίων 1.000 ήταν σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 500 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 500 ρευστής και 564 ελληνικής [Στατιστική 1945].

«Από το Αρμενοχώρι το 1946 παραπέμφθηκαν σε δίκη 32 άτομα» [Υπόμνημα ΔΣΕ 1947].

Арменово (Арменор, Арменоро): Την περίοδο της οθωμανικής διοίκησης ήταν ένα μικτό χωριό χριστιανών Μακεδόνων και μουσουλμάνων Τούρκων. Ο Верковиќ σημειώνει την ύπαρξη 91 χριστιανικών οικογενειών με 441 άτομα. Το 1940 η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Μακεδόνες και οι υπόλοιποι πρόσφυγες [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν σλαβόφωνοι και Πόντιοι [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 1.532, 1961: 1.327, 1971: 1.007, 1981: 1.064, 1991: 1.014, 2001: 1.063.

Υψόμετρο 620 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

3b. 1903-1908:

Υπάρχουν μαρτυρίες για συμμετοχή των Μακεδόνων του χωριού στην επανάσταση του Ίλιντεν [Δραγούμης, 88, 122, 278, 583].

Στις 14 Δεκεμβρίου 1906 ο Βάρδας σημειώνει στο ημερολόγιό του, ότι πρέπει να δοθούν όπλα στο Αρμενοχώρι, σε πέντε -έξι χωρικούς, οι οποίοι «μετά πολλών κόπων και μόχθων πεισθέντων» παραμένουν πιστοί στην ορθοδοξία [Βάρδας Β, 343].

Στις 17 Απριλίου 1907, μαθαίνουμε από τον ίδιο, ότι η ελληνική οργάνωση έδωσε τα όπλα σε αυτά τα άτομα [Βάρδας Β, 618].

Ο έλληνας αρχηγός σημειώνει επίσης για το Αρμενοχώρι, στις 30 Αυγούστου 1907, ότι είναι «εις υδαρή κατάστασιν, αφού οι ημέτεροι θεωρούμενοι, δεν ετόλμησαν μέχρι τούδε να προδώσωσι τον Τζόλην βοεβόδαν, όστις έφιππος μετά συντρόφων επεσκέφθη πολλάκις τούτο» [Βάρδας Β, 894].

Πέντε μέρες αργότερα, διαβάζουμε στο ημερολόγιο του Γιώργου Τσόντου πως πρέπει να γραφτούν δύο επιστολές στους χριστιανούς κατοίκους του χωριού. Μία προς «ενθάρρυνσιν» στους πατριαρχικούς και μία άλλη προς «σοφρονισμόν» στους εξαρχικούς [Βάρδας Β, 909].

Το κακό νέο για την ελληνική οργάνωση, είναι ότι οι αυτονομιστές σκότωσαν στα τέλη Οκτωβρίου του ίδιου έτους «3 ημετέρους κομιτατζήδες» [Βάρδας Β, 1000].

 

3c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1904-1912 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής 31 άτομα: Karste Petre, Petre Stortsie, Vane Gele, Vane Petre και Vasil Gotche το 1904.

Jraiko Velo, Stoian Bojin, Tanas Fraitche και Vassil Lazo το 1905.

Risto Petre και Stoian Stoitche το 1906.

Anastas Stoytcheff, Hoyan Anghele, Jane Georgi, Krste Jankula, Mihail Hristo, Naounefchi Craitchi, Pascko Soter και Petre Stoyan το 1907.

Dine Cole, Gharghi Natse και Paudil Risto το 1910.

Krata Stefoff το 1911.

Dmitry Natseff, Georgie Srefoff, Petar Deloff, Petre Dzoloff, Petri Ristoff, Todor Dineff, Tziko Creorgieff και Uko Koleff το 1912.

 

4. Άρμενσκο / Armensko. Μετονομάστηκε σε Άλωνας και στη συνέχεια σε Άλωνα. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Φλωρίνης, του νομού Φλωρίνης. Στις οθωμανικές Πηγές, το χωριό αναφέρεται από τον 15ο αιώνα. Πρόκειται για ένα αμιγώς χριστιανικό μακεδονικό οικισμό. Οι κάτοικοί του ήταν μοιρασμένοι σε εξαρχικούς και πατριαρχικούς. Το 1903 ο οθωμανικός στρατός έκαψε και μακέλεψε το Άρμενσκο, λόγω της συμμετοχής του στην αυτονομιστική επανάσταση. Η ελληνική οργάνωση διέθετε εδώ την περίοδο 1904-1908 μερικούς πατριαρχικούς συνεργάτες-μισθοφόρους. Το 1905 ελληνικό σώμα μπήκε στο χωριό, τρομοκράτησε τους εξαρχικούς και σκότωσε δύο από αυτούς. Το 1912 ζούσαν εδώ 900 περίπου άτομα και το 1928 σχεδόν 850, όλα Μακεδόνες. Αρκετοί από το χωριό, πού μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Τα φρονήματα των κατοίκων πριν τον εμφύλιο, είχαν χαρακτηριστεί από τις αρχές ασφαλείας κατά τα 2/3 ως ρευστά και ανθελληνικά. Το 1949 πολλοί κάτοικοί του κατέφυγαν σαν πολιτικοί πρόσφυγες στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

 

4a. Πηγές:

Το χωριό Долно Арменско ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο του Танаси Балабан με 31 οικογένειες [Турски Документи]. Armensko [Αυστριακός Χάρτης].

Άρμενσκον καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Αρμέντσκον ή Ερμέντσκα Φλωρίνης: «έχει 1.190 χριστιανούς, εκκλησίαν, δύο χάνια 150 κτηνών και βρύσες» [Σχινάς 1886].

Ерменско (Арменско) / Леринска каза, 1.080 χριστιανοί Βούλγαροι [Кънчов 1900].

Armensko, λειτουργία τόσο πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας, όσο και εξαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Αρμέντσκο, το 1902 είχε 135 οικογένειες [Πετσίβας].

Armensko / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 1.440 εξαρχικοί Βούλγαροι, λειτουργία ενός εξαρχικό σχολείου με ένα δάσκαλο και 105 μαθητές [Brancoff 1905].

Αρμένσκον, μικτό χωριό (εξαρχικών και πατριαρχικών) προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και μικτό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Αρμένσκον: «Η κεντρική εκκλησία κατέχεται υπό των ημετέρων, η δε Μονή, καταληφθείσα δια πρώτην φοράν υπό των Βουλγάρων τω 1898 επανεκτήθη υπό των Ορθοδόξων. Αλλά τω 1905 κατελήφθη οριστικώς υπό των σχισματικών, διατελούσα υπό την κατοχήν των και μέχρι σήμερον» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Αρμένσκο Φλωρίνης, 450 ορθόδοξοι Έλληνες (: πατριαρχικοί) και 200 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: Μακεδόνες που προσχώρησαν στη εξαρχία) μετά το Σύνταγμα του 1908 [Χαλκιόπουλος 1910].

Αρμένσκον Φλωρίνης, 990 άτομα (536 άρρενες και 454 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Αρμένσκο Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Арменско, 150 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Αρμένσκον Φλωρίνης, 782 άτομα (398 άρρενες και 447 θήλεις), 171 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Αρμένσκου σε Άλωνας [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Άλωνας (Άρμενσκον) Φλωρίνης, 855 άτομα (376 άρρενες και 479 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας του '22. Ομοδημότες ήταν 845, ετεροδημότες 8 και αλλοδαποί 2. Απογράφηκαν αλλού 34 δημότες [Απογραφή 1928].

 Άλωνας (Άρμενσκο), υπήρχαν 198 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 157 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Άλωνα Φλωρίνης, 991 άτομα (475 άρρενες και 516 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Άλωνας, 978 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 300 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 300 ρευστής και 378 ελληνικής [Στατιστική 1945].

«Στα Άλωνα, το Μάρτη του 1946 χωροφύλακες και ένοπλοι μοναρχοφασίστες κάψανε δύο αχυρώνες, εδώ, τον Απρίλη του 1946, ο λοχαγός του Εθνικού Στρατού Δεληγιάννης, βίασε τη Χριστίνα Κιατίπη» [Υπόμνημα ΔΣΕ 1947].

Ο Κολιόπουλος θεωρεί τον οικισμό ως τυπικό «σλαβομακεδονικό χωριό» [Κολιόπουλος Β 250].

Арменско: Χριστιανικό μακεδονικό χωριό. Ο Ѓорче Петров αναφέρει το 1894 πως το χωριό είχε 120 σπίτια και 720 κάτοικους. Το 1940 όλος ο πληθυσμός του ήταν μακεδονικός. Αρκετοί κάτοικοι του, ζήτησαν στο τέλος του εμφυλίου καταφύγιο στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης [Симовски].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 682, 1961: 564, 1971: 342, 1981: 254, 1991: 220, 2001: 237.

Υψόμετρο 1000 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

4b. 1903-1908:

Το χωριό χτυπήθηκε σκληρά κατά την επανάσταση του Ίλιντεν. Δέχτηκε την επίθεση του αυτοκρατορικού στρατού στις 5 Αυγούστου 1903. Πρώτα έγινε στόχος του πυροβολικού και στη συνέχεια του τακτικού στρατού και των βασιβουζούκων. Το χωριό έγινε στάχτη. Κάηκαν 150 από τα 157 σπίτια του χωριού [Dakin, 141 και ΔΙΣ, 90].

Επίσης πυρπολήθηκαν 250 αποθήκες και στάβλοι. Κάηκαν ζωντανά 20 ζεύγη βοδιών, 20 άλογα και 240 γουρούνια. Όσοι από τους κατοίκους δεν πρόλαβαν να φύγουν στο βουνό, βρήκαν φρικτό θάνατο: οκτώ άντρες και ένα βρέφος λαμπάδιασαν μέσα στα σπίτια τους, 49 άντρες, 18 γυναίκες και δύο μωρά σκοτώθηκαν από πυροβολισμούς ή σφάχτηκαν. Πληγώθηκαν σοβαρά 31 άτομα, εκ των οποίων 17 ήταν γυναίκες. Βιάστηκαν επίσης 19 κορίτσια και γυναίκες από 13 έως σαράντα χρονών. Ένα μωρό ενός έτους, το έκοψαν κομμάτια και το πέταξαν στα σκυλιά να το φάνε [Γούναρης, 188].

Η έγκυος Βασιλίτσα Τσότσου ξεκοιλιάστηκε σαν το ψάρι. Δέκα βραγιές καλαμπόκια ξερίζωσε σφαδάζοντας από τους πόνους μέχρι να ξεψυχήσει [Κούφης, 32].

Ο Παύλος Κούφης δίνει στο βιβλίο του τα ονόματα 63 νεκρών [Κούφης, 11-13].

Ο Brailsford ανεβάζει τον αριθμό των νεκρών στους 68, ενώ σημειώνει με φρίκη πως «μερικές τραυματισμένες γυναίκες που κατάφεραν να συρθούν έξω από τα καιγόμενα σπίτια τους, τις έπιασαν και καθώς κείτονταν μισοπεθαμένες τις βίασαν επανειλημμένα μέχρι να ξεψυχήσουν» [Brailsford, 193-194].

 Σύμφωνα με όσα έγραψε τότε η εφημερίδα ΣΚΡΙΠ: «τα πτώματα των ατυχών αυτών θυμάτων άταφα μένοντα, είναι η βορά των θηρίων» [ΣΚΡΙΠ, 13/8/1903].

Οι Οθωμανοί πριν φύγουν πλιατσικολόγησαν το χωριό. Από το χωριό καταγόταν ο οπλαρχηγός Σίμος Στόγιαν (Ιωαννίδης). Οι Έλληνες επιτέθηκαν στο Άρμενσκο κατόπιν διαταγής του Βάρδα στις 13 Σεπτεμβρίου 1905 [Dakin, 308].

Στην επίθεση έλαβαν μέρος οι ομάδες των οπλαρχηγών Μανόλη Νικολούδη, Παύλου Κύρου και Λάκη Πύρζα. Στόχος τους ήταν ο εξαρχικός παπάς Σταύρος Γκράτσος που εκείνη τη μέρα έχει τη γιορτή του. Οι Έλληνες μπήκαν στο σπίτι του παπά και τον αιχμαλώτισαν μαζί με άλλα 15 άτομα. Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν μαζί με τους αιχμαλώτους στην εξαρχική εκκλησία του χωριού. Ο Λάκης Πύρζας άνοιξε την εκκλησία, μάζεψε όλα τα βιβλία, άναψε φωτιά και τα έκαψε [ΔΙΣ, 200].

Στη συνέχεια οι Έλληνες άφησαν τους Μακεδόνες που είχαν συλλάβει, αφού πρώτα τους απείλησαν. Κράτησαν τον παπά και τον ψάλτη Βασίλη Μποσίνοφ. Τους πήραν μαζί τους φεύγοντας και όταν έφτασαν στη θέση Γκόρνα Τούμπιτσα, τους έσφαξε ο Στέφος Γρηγορίου. Ο Πύρζας γράφει στις 15/9/1905 προς το Στέφανο Δραγούμη: «Άνοιξα την εκκλησία, μάζεψα όλα τα βιβλία, στήσαμε δυο φωτιές και κάψαμε τα βιβλία, πλην ενός βιβλίου το οποίο ήταν ελληνικό. Μας είπε ο Παύλος Κύρου να απολύσουμε το μουχτάρη και τους δυο χωρικούς και κρατήσαμε μόνο τον παπά και τον Βασίλη. Ο παπάς είχε ένα όπλο γκρα το οποίο πήραμε. Αφού τους βγάλαμε έξω από το χωριό τους έκοψε ο Στέφος (: Γρηγορίου) όστις είναι από το Μοναστήρι. Καθώς έκοβε τον παπά έλεγε “δίκαια σε κόβω για την πίστη μου”» [Επιστολές Πύρζα].

Ο ίδιος ο Πύρζας, γράφει στο ημερολόγιό του: «Εις τας τρεις ήλθε ο Παύλες (: Κύρου) έφερε τα κλειδιά του σχολείου και της εκκλησία. Ο επίτροπος της εκκλησίας δεν φανερώθηκε, κρύφτηκε. Δέσαμε το Μουχτάρη, έναν άλλο χωρικό, έναν από το Κονοπλάτι κτίστη και τον Βασίλη μαζί όπου τον πιάσαμε με το όπλο. Του Παπά φορτώσαμε το ψωμί και τραβήξαμε διά το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Ανοίξαμε την εκκλησία, μάσαμε όλα τα βιβλία πλην ενός που ήταν ελληνικό, στήσαμε δυο φωτιές εις την εκκλησία και κάψαμε τα βιβλία. Ο Παύλες είπε να αφήσουμε το Μουχτάρη, τους αφήσαμε και πάλι έκανα την παρατήρηση ότι εάν δεν πάνε εις το Δεσπότη εις τη Φλώρινα να προσκυνήσουν ότι επανέρχονται εις την Ορθοδοξίαν θα τους κάψουμε όλους, και τραβήξαμε τον ανήφορο. Η ώρα ήταν 4 προχωρήσαμε παρά πάνω, καθίσαμε, πήρα τον Παπά και τον Στέφο (: Γρηγορίου) όστις ήτο να εκτελέσει το φόνο. Μόλις τον έσφαξε τον έσπρωξε εις τα κλαριά δια να μη φαίνεται και έλεγε, ο Στέφος, “δικαίως σε σφάζω διά την πίστη μου”. Πήγα να πάρω το Βασίλη, άρχισε να παρακαλεί τον Παύλε να έλθη μαζί μας κλπ. και ότι δεν ήταν για εμάς παρά πήγαινε αρκούδα να κυνηγήσει. Ο Παύλες τον λυπήθηκε και είπε να τον αφήσουμε. Άρχισα να τον μπατσίζω και τον σήκωσα να τον πάω εις το μέρος όπου ήτο ο Παπάς. Λέγω του Στέφω να τον πάρει. Βγαίνει εμπρός ένας κρητικός, κατόπιν πηγαίνει ο Στέφος. Ο χωριάτης το βάζει στα ποδάρια, αλλά ευτυχώς όπου ήτο δεμένος, προχώρησε ολίγο και έπεσε. Τον προκάνει από κάτω και ο Θόδωρος τον αρχίζουν τις μαχαιριές, άλλος με τη λόγχη τον τέλειωσαν, ρίξαμε λίγα κλαριά να μη φαίνεται και τραβήξαμε το δρόμο μας» [Πύρζας, σ. 72].

Ο Βάρδας σημειώνει στο δικό του ημερολόγιο στις 16 Σεπτεμβρίου 1905, πως θεωρεί αυτή την επίθεση αποτυχημένη: «Ο Κύρου και ο Νικολούδης απέτυχον εις το Άρμεντσκον φονεύσαντες τον σχισματικόν ιερέα και τινα άλλον, ον εύρον ένοπλον, έκαυσαν δε και τα Βουλγαρικά βιβλία της εκκλησίας» [Βάρδας Α, 223-224].

Το ΕΜΠΡΟΣ μετέδωσε λίγες μέρες αργότερα την είδηση για την επίθεση στο Άρμενσκο, γράφοντας για την εκτέλεση του εξαρχικού παπά του χωριού Παπασταύρου και «αιχμαλωσία» τεσσάρων χωρικών [ΕΜΠΡΟΣ, 22/9/1905].

Στη συνέχεια, εγκαταστάθηκε στο Άρμενσκο φρουρά σαράντα οθωμανών στρατιωτών, για να αποτρέψει στο μέλλον και άλλη ελληνική επίθεση [Βάρδας Α, 237].

Με το πέρασμα του χρόνου, όλο και περισσότεροι κάτοικοι του χωριού προσχωρούσαν στην εξαρχική μερίδα. Η ελληνική οργάνωση τους απείλησε με επιστολές, αλλά η κατάσταση δεν άλλαξε. Ο Βάρδας σκέφτηκε πολλές φορές να εξοντώσει εξαρχικούς κάτοικους του χωριού, αλλά η παρουσία του στρατού τον εμπόδισε. Από την άλλη, μερικοί κάτοικοί του πληρώνονταν τακτικά (12 λίρες το μήνα συνολικά), για υπηρεσίες που πρόσφεραν ως πληροφοριοδότες και οδηγοί της ελληνικής οργάνωσης [Βάρδας Β, 235, 295, 303, 534, 537, 544, 654, 706, 799].

Στις 2 Αυγούστου 1907, ο Βάρδας έμαθε πως τελικά η ελληνική οργάνωση μπόρεσε να δολοφονήσει ένα μακεδόνα αυτονομιστή από το Άρμενσκο [Βάρδας Β, 843].

Η ελληνική οργάνωση πρότεινε, χωρίς αποτέλεσμα, στον όνμπαση (δεκανέα) της φρουράς του χωριού να δολοφονήσει εξαρχικούς κατοίκους με αμοιβή πέντε λίρες το κεφάλι [Βάρδας Β, 909].

Τελικά οι ελληνικές απειλές έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα. Ο πατριαρχικός μουχτάρης προσχώρησε στην εξαρχία και το Σεπτέμβριο του 1907 έφερε εξαρχικό δάσκαλο και εξαρχικό παπά στο χωριό [Βάρδας, B 963, 1000].

 

4c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1904-1922 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής 38 άτομα:

Felip Ristics, Nicolas Nole, Risto Stefo, Stoitchef Petko και Tlia Stojkoff το 1904.

Anastas Trayan Andre Dimitri, Bojin Voitche, Christo Koleff, Cole Stoian, Dimitri Petre, Filipp Tasso, Gheorghe Novatche, Jovan Andrei, Kole Bojin, Kote Koleff, Krste Petre, Lazar Constantin, Nicola Petre, Nicolas Ivan, Philippe Traitche, Risto Vassil Gronioff, Risto Anastas, Strezo Kole, Tanas Tarptche, Tasef Tanass, Traitche Toma και Vassil Petre το 1905.

Anastas Tortor, Kostantin Kotcho και Vassil Lambo το 1907.

Pavle Ivanoff το 1909.

Kirste Tanas το 1910.

Constantinos Velian, Ekaterina Georghiou, Ordana Pok Crestenz, Selian Doneff και Stoia Georghiou το 1922.

 

5. Ασάνοβο Σέλο ή Χασάνοβο / Asanovo Selo ή Hasanovo. Μετονομάστηκε σε Μεσοχώρι και στη συνέχεια σε Μεσοχώριον. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται ως Μεσοχώρι. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Κάτω Κλεινών, του νομού Φλωρίνης. Το 19ο αιώνα ήταν τουρκικό μουσουλμανικό χωριό. Το 1912, οι 560 σχεδόν κάτοικοι του ήταν όλοι εξαρχικοί Μακεδόνες, που είχαν μάλιστα λάβει μέρος στην αυτονομιστική επανάσταση. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Στο χωριό δεν εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες. Έτσι, το 1940 ζούσαν εδώ 630 Μακεδόνες. Τα 2/3 από αυτούς, σύμφωνα με τις αρχές ασφαλείας, ήταν ανθελληνικής ή ρευστής συνείδησης. Με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, 150 περίπου κάτοικοί του ζήτησαν πολιτικό άσυλο στη Γιουγκοσλαβία.

 

5a. Πηγές:

Hasan Oba (Asanovo) [Αυστριακός Χάρτης].

Χασάνοβον καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Χασάνοβον Φλωρίνης: «έχει κατοίκους 650 χριστιανούς και 30 οθωμανούς, εκκλησίαν, τέμενος και πύργον, μέρος τούτου ανήκει τοις εν Βιτωλίοις αδελφοίς Νεκαρούση» [Σχινάς 1886].

Асаново Село / Леринска каза, 540 χριστιανοί Βούλγαροι και 50 Τούρκοι [Кънчов 1900].

Haza Oba (Hasanovo), λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Χασάνοβο ή Ασανόσελο ή Ασάνοβο, το 1902 είχε 83 οικογένειες [Πετσίβας].

Χασάνοβον: «Απεσκίρτησε προ μηνός βία υπαχθέν των κομιτών και των οκτώ οπαδών Σφέτκου τινός, καθ' ου εγκαίρως εγράφησαν τα δέοντα τω ιδιοκτήτη του χωρίου κ. Ν. Νικωρούση όπως ληφθή πρόνοιά τις υπέρ αυτού, αλλ' ο κύριος ούτος αγρόν ηγόρεσε. Ο ιερεύς Παπά Θανάσης μνημονεύει του ονόματος του κανονικού Μητροπολίτου, ο δε διδάσκαλος Ευάγγελος από Κάτω Κότορι ορμώμενος αποσκιρτήσας καταδιώκεται υπό της Μητροπόλεώς μου», σύμφωνα με τον Μογλενών Ιωαννίκιο στις 12/6/1904 [Βούρη].

 Hassanovo / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 600 εξαρχικοί Βούλγαροι [Brancoff 1905].

 Χασάνοβον, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και εξαρχικό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Χασάνοβο: «Σχισματικό από του 1902. Η εκκλησία κατέχεται υπό των Βουλγάρων» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Χασάνοβον Φλωρίνης, 506 ορθόδοξοι Έλληνες (: πατριαρχικοί) [Χαλκιόπουλος 1910].

Χασάνοβον Φλωρίνης, 562 άτομα (265 άρρενες και 297 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Χασάνοβον Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τους οικισμούς Ραχμανλή και Ορτά Ομπά [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Асаново, 80 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Χασάνοβον Φλωρίνης, 507 άτομα (256 άρρενες και 251 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Χασάνοβον σε Μεσοχώρι [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Ρευστοποιήθηκαν τέσσερις περιουσίες κατοίκων που μετανάστευσαν στη Βουλγαρία [Μιχαηλίδης].

Μεσοχώρι (Χασάνοβον) Φλωρίνης, 639 άτομα (328 άρρενες και 311 θήλεις), εκ των οποίων δύο ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (θήλεις). Ομοδημότες ήταν 627, ετεροδημότες 11 και ένας αλλοδαπός [Απογραφή 1928].

Μεσοχώρι (Χασάνοβον), υπήρχαν 112 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 102 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων (εδήλωσαν σερβική μειονότητα) [Στατιστική 1932].

Μεσοχώριον Φλωρίνης, 871 άτομα (441 άρρενες και 430 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Μεσοχώρι, 859 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 350 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 300 ρευστής και 209 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Στις αρχές Ιουνίου 1946, απόσπασμα χωροφυλακής και εθνοφυλακής συγκρούστηκε στο Αρμενοχώρι με ένοπλη ομάδα «της ΣΝΟΦ». Κατά τη συμπλοκή σκοτώθηκαν όλοι οι αυτονομιστές. Αναγνωρίστηκαν τα πτώματα των Στ. Κυριάκη ή Σμάρα από το χωριό Σκοπιά και Τραϊανός από το χωριό Παπαγιάννης. Τραυματίστηκε επίσης η επί κεφαλής αυτών Σοφία Ζυγομάνη από τη Βεύη [ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 4/6/1946].

 Асаново Село ή Хасаново: Το 1836 στο χωριό ζούσαν μόνο μουσουλμάνοι Τούρκοι. Οι χριστιανοί Μακεδόνες κάτοικοι του ήρθαν εδώ από γειτονικά χωριά της περιοχής. Το όνομά του το πήρε από τον τσιφλικά Ασάν Μπέη. То 1889, σύμφωνα με τον Верковиќ, υπήρχαν εδώ 22 μακεδονικά και 15 τούρκικα σπίτια. Το 1913 οι τούρκοι κάτοικοί του είχαν φύγει και ήταν ένα καθαρά μακεδονικό χωριό. Αμιγώς μακεδονικό ήταν το χωριό και το 1940. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου 150 περίπου κάτοικοί του κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία [Симовски].

Άλλοι κάτοικοι, από αυτούς που παρέμειναν, θεωρήθηκαν το 1949 από το μέραρχο της περιοχής, άξιοι παρασημοφορίας λόγω των ελληνικών εθνικών φρονημάτων τους [Κολιόπουλος Β, 249].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 787, 1961: 823, 1971: 609, 1981: 571, 1991: 581, 2001: 514.

Υψόμετρο 610 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

5b. 1903-1908:

Οι κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στην επανάσταση του Ίλιντεν [Δραγούμης, 184, 547].

Εκείνες τις μέρες του Ιουλίου του 1903, είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους και είχαν ανέβει στα βουνά [Γούναρης, 166].

Στις 10 Μαΐου 1907 ο Βάρδας σημειώνει στο ημερολόγιό του πως «το εσπέρας μαθών ότι εις τους υδρόμυλους είναι χωρικοί από Ασανόσελον διατάσσω τον καπετάν Πέτρον με τους υπ' αυτόν να μεταβώσι, τοις ομιλήσωσι με καλόν τρόπον και εν τέλει τοις συστήσωσιν ότι αν δεν επανέλθωσιν εις την Ορθοδοξίαν, να μην έλθωσιν πλέον εις τους μύλους» [Βάρδας Β, 668-669].

Την επομένη, ο καπετάν Πέτρος απαντά πως τρομοκράτησε τους Ασανοσελιώτες και «τοις απηγόρευσε δε πλέον να έρχωνται ως και τους μυλωνάδες να δέχωνται» [Βάρδας Β, 670].

 

5c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1904-1912 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής εννέα άτομα: Gatzo Vasil το 1904, Nasto Blagon και Mitse Stoyan το 1905. Risto Kosta το 1907. Georgui Athanas το 1908. Risto Vassil και Mitse Lazo το 1910. Ilo Stoyan και Risto Costa το 1912.

 

6. Βάρτολομ / Vrtolom. Μετονομάστηκε σε Βαρθολωμαίος και στη συνέχεια σε Άγιος Βαρθολομαίος. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Περάσματος, του νομού Φλωρίνης. Αναφέρεται στις μεσαιωνικές Πηγές. Πρόκειται για ένα μικτό χωριό μουσουλμάνων Αλβανών και χριστιανών Μακεδόνων, στο οποίο στις αρχές του 20ου αιώνα, είχαν παραμείνει μόνο οι μουσουλμάνοι κάτοικοί του. Το 1912 ζούσαν στο χωριό περίπου 460 μουσουλμάνοι Αλβανοί. Οι τελευταίοι το εγκατέλειψαν αναγκαστικά και το 1924 στη θέση τους εγκαταστάθηκαν χριστιανοί πρόσφυγες, κυρίως από τον Πόντο και τον Καύκασο. Το 1928 ήταν ένα καθαρά προσφυγικό χωριό με 370 κατοίκους. Τα επόμενα χρόνια ο οικισμός είχε μια κανονική δημογραφική εξέλιξη.

 

6a. Πηγές:

Το χωριό Вртилом ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο του Иса (γιου του Шахин) με 26 οικογένειες [Турски Документи].

Vrtolom [Αυστριακός Χάρτης].

Βαρτολόμ καζά Φλωρίνης, μουσουλμανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Βαρθολώμ Φλωρίνης, 350 οθωμανοί (: μουσουλμάνοι) κάτοικοι [Σχινάς 1886].

Въртоломъ / Леринска каза, 360 μουσουλμάνοι Αλβανοί [Кънчов 1900]. Βαρθολώμ Φλωρίνης, 178 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Βαρθολώμ(αίος) Φλωρίνης, 343 άτομα (195 άρρενες και 148 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Βαρθολωμ(αίος) Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Вртолом, 70 σπίτια μουσουλμάνων Αλβανών [Милојевић 1920].

Βαρθολώμ Φλωρίνης, 487 άτομα (253 άρρενες και 234 θήλεις), 131 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Βαρτολώμ σε Βαρθολομαίος [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Μετονομασία του οικισμού από Βαρθολομαίος σε Άγιος Βαρθολομαίος [ΦΕΚ 81 / 14. 5. 1928].

Βαρθολώμ (Βαρθολωμαίος) γραφείου Φλωρίνης, έγινε καθαρά προσφυγικός οικισμός. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 94 προσφυγικές οικογένειες (353 άτομα) [ΕΑΠ].

Βαρθολώμ, μουσουλμανικός οικισμός, έφυγαν 80 οικογένειες μουσουλμάνων (447 άτομα) και ήρθαν 95 οικογένειες προσφύγων: τρεις από τη Μικρά Ασία, 41 από τον Πόντο και 51 από τον Καύκασο [Πελαγίδης].

Οι περισσότεροι πρόσφυγες που ήρθαν μιλούσαν ποντιακά [Χατζησαββίδης].

Άγιος Βαρθολομαίος Φλωρίνης, 371 άτομα (187 άρρενες και 184 θήλεις), εκ των οποίων 213 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (103 άρρενες και 110 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 361, ετεροδημότες 8 και αλλοδαποί΄2. Απογράφηκαν αλλού 12 δημότες [Απογραφή 1928].

Άγιος Βαρθολομαίος Φλωρίνης, 625 άτομα (300 άρρενες και 325 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Άγιος Βαρθολομαίος (μαζί με το Σταθμό Βεύης), 600 κάτοικοι. Κανένας σλαυόφωνος. Όλοι είχαν ελληνική συνείδηση [Στατιστική 1945].

Вртолом: Μικτό χωριό, χριστιανών Μακεδόνων και μουσουλμάνων Αλβανών. Ο Верковиќ σημειώνει το 1889 την ύπαρξη εδώ 125 χριστιανικών και 80 μουσουλμανικών σπιτιών. Πριν τους βαλκανικούς πολέμους, το χωριό ήταν καθαρά αλβανικό. Το 1940 είχε γίνει ένα αμιγώς προσφυγικό χωριό [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν προσφυγικής καταγωγής [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 559, 1961: 467, 1971: 252, 1981: 200, 1991: 323, 2001: 437.

Υψόμετρο 670 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

7. Βέρμπενη ή Ντόλνο Βέρμπενη / Vrbeni ή Dolno Vrbeni. Μετονομάστηκε σε Ιτιά και στη συνέχεια σε Ιτέα. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται και ως Ιτιά. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Μελίτης, του νομού Φλωρίνης. Οι κάτοικοί του συνδέονται με το Γκόρνο Βέρμπενι ή Έξι Σου (Ξινό Νερό). Το όνομα του χωριού βρίσκεται σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Πρόκειται για ένα χριστιανικό μακεδονικό οικισμό που συμμετείχε στην επανάσταση του Ίλιντεν και γνώρισε γι αυτό το λόγο τα αντίποινα του οθωμανικού στρατού. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Το 1912 ζούσαν εδώ 550 εξαρχικοί Μακεδόνες. Το 1928 ο πληθυσμός του ήταν 660, όλοι γηγενείς. Οι ελληνικές αρχές θεωρούσαν την πλειοψηφία των κατοίκων του, ανθελληνικών ή ρευστών φρονημάτων. Το χωριό διατήρησε το μακεδονικό πληθυσμό του και μετά τον εμφύλιο.

 

7a. Πηγές:

Το χωριό Врбјани (δεν διακρίνει σε Долно ή Горно) ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα: α) τιμάριο του Убејс Беј με 24 οικογένειες, β) τιμάριο του Мустафа Бег με 76 οικογένειες, γ) τιμάριο του Јусуф με 34 οικογένειες, δ) τιμάριο των Јусуф (γιου του Хизир) και του Али (γιου του Хаджи) με 15 οικογένειες, ε) τιμάριο του Јусуф (γιου του Карабекир) με 28 οικογένειες, στ) τιμάριο του Фируз (γιου του Пазарли) με 21 οικογένειες, ζ) τιμάριο του Халил (γιου του Карамани) με 55 οικογένειες και η) τιμάριο των Мехмед (γιου του Тумурхан) και Умур (γιου του Илче) με 31 οικογένειες [Турски Документи].

Dl. Vrbeni [Αυστριακός Χάρτης]. Βέρμπιανη καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

 Βέρμπιανη ή Βούρμπανι Φλωρίνης: «έχει κατοίκους 490 χριστιανούς, 2 πύργους και 5 χάνια χωρούντα 250 κτήνη και 500 άνδρας» [Σχινάς 1886].

Върбени (Долно Върбени) / Леринска каза, 690 χριστιανοί Βούλγαροι [Кънчов 1900].

Virbiani, λειτουργία τόσο πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας, όσο και εξαρχικού σχολείου [Χάρτης Κοντογιάννη].

Βέρμπιανη, το 1902 είχε 62 οικογένειες [Πετσίβας].

Varveni / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 624 εξαρχικοί Βούλγαροι, λειτουργία ενός εξαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 42 μαθητές [Brancoff 1905].

Βύρμπενι, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και εξαρχικό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Βήρπιανι: «Εξαρχικόν από το 1903» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Βίρμπιανι Φλωρίνης, 270 ορθόδοξοι Έλληνες διατελούντες υπό τη βουλγαρική τρομοκρατία (: εξαρχικοί Μακεδόνες) από το 1904 και 185 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: παλαιοί εξαρχικοί Μακεδόνες) [Χαλκιόπουλος 1910].

Βύρμπενη Φλωρίνης, 496 άτομα (281 άρρενες και 215 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Βύρμπενη Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τον οικισμό Πετοράκι [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918]. Врбени, 80 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Βύρμπενη Φλωρίνης, 548 άτομα (270 άρρενες και 278 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Βύρμπενη σε Ιτιά [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Ιτιά (Βύρμπενη) Φλωρίνης, 677 άτομα (336 άρρενες και 341 θήλεις), εκ των οποίων δύο ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (θήλεις). Ομοδημότες ήταν 656 και ετεροδημότες 21 . Απογράφηκαν αλλού 8 δημότες [Απογραφή 1928].

Ιτιά (Βύρμπενη), υπήρχαν 99 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 94 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων (μία εκ των εστιών των κομιτατζήδων) [Στατιστική 1932].

Βίρβενη, «Δικοί μας, οι οικογένειες Μορεχοβίτου και Τσιότσιο» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Ιτέα Φλωρίνης, 891 άτομα (434 άρρενες και 213 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Ιτιά, 917 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 500 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 200 ρευστής και 217 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Врбени (Долно Врбени): Ήταν ένα χριστιανικό μακεδονικό χωριό. Ο Верковиќ γράφει το 1889 ότι στο χωριό ζούσαν 152 οικογένειες με 732 άτομα. Το 1940 παρέμενε ένας αμιγώς μακεδονικός οικισμός [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 918, 1961: 927, 1971: 733, 1981: 713, 1991: 698, 2001: 650.

Υψόμετρο 615 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

7b. 1903-1908:

Στις 28 Φεβρουαρίου 1903, 70 ένοπλοι κάτοικοι του χωριού συνόδευσαν το Σαράφωφ μέχρι τη Μπάνιτσα. [Δραγούμης, 26].

Στις 4 Αυγούστου του ίδιου έτους, ο οθωμανικός στρατός τιμωρεί τον πληθυσμό του οικισμού για τη συμμετοχή του στην επανάσταση: «Είτα ο στρατός μετέβη εις Βίρμπιανην, όπου εκακοποίησε τους χωρικούς, διήρπασε τας οικίας, απεγύμνωσε τας γυναίκας, αφαιρέσας κοσμήματα κλπ. αντικείμενα αξίας 100 περίπου λιρών, εφόνευσε τον Φίλιππον Μαύρον και τον Στέφον Τράικου και ητίμασε την Νέδαν Μήτσε και Ελένην Δέλλιου. Ακολούθως ηπείλησεν ότι θα φονεύση 9 εκ των χωρικών, τους οποίους εχώρισεν από των άλλων χωρικών αν μη υπογράψωσιν έγγραφον, δι ου υπόσχονται ότι 1) εντός 20 ημερών θα επαναφέρωσι τους εκ του χωρίου φυγόντας 36 νέους, 2) θα διαφυλάξωσι την παρά το χωρίον σιδηροδρομικήν γραμμήν, 3) θα ανεγείρωσι δι' εξόδων του χωρίου την πυρποληθείσαν έπαυλιν και το χάνιον, κτήματα τουρκικά και 4) καθίστανται υπεύθυνοι δι' οιονδήποτε φόνον, όστις ήθελε συμβή εν τη περιφέρεια του χωρίου των» [Δραγούμης, 214].

Στο ημερολόγιο του Βάρδα διαβάζουμε, ότι ο έλληνας αρχηγός θεωρεί το χωριό φανατικά εξαρχικό. Κάποια στιγμή στέλνει σε δύο κατοίκους του επιστολές παραινέσεων και απειλών. Στο τέλος πληροφορείται πως μόνο τρία άτομα από εδώ μπορεί να θεωρούνται «ημέτερα» [Βάρδας Β 247, 563, 893].

 

7c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1904-1912 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής 28 άτομα:

Dimitri Jovan, Michal Rado και Nicolas Kerassine το 1904.

Georghi Mitche, Risto Stoitche και Traian Terptche το 1906.

Alexo Stoitche, Andon Stoibeho, Angele Losan, Djole Petre, Done Yio, Gheorghi Risto, Gheorghio Kole, Naumetehe Kriste, Nedeleo Stayan. Risto Vane, Storche Vane, Vani Risto και Ylo Risto το 1907.

Alexo Stoltcheff και Dimitre Velko το 1908.

Getival Tanies, Itvsithhe Brattisell και Strasssonff Travan το 1909.

Stefo Coleff το 1911.

Alexi Stoitze, Ditso Stoitze και Ilia Stefanoff το 1912.

 

8. Βίνενι / Vineni. Μετονομάστηκε σε Πύλη. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Πρεσπών, του νομού Φλωρίνης. Το 1912 ήταν ένας μουσουλμανικό αλβανικό χωριό 230 περίπου ατόμων. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό. Στη θέση τους εγκαταστάθηκαν 200 πρόσφυγες, κυρίως από τη Μικρά Ασία. Το χωριό εγκαταλείφθηκε μετά τον εμφύλιο. Τη δεκαετία του 1950 η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε εδώ νομιμόφρονες Βλάχους από την Ήπειρο.

 

8a. Πηγές:

 Vineni [Αυστριακός Χάρτης].

Βίνανη καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Винени / Битолска каза, 155 μουσουλμάνοι Αλβανοί [Кънчов 1900].

Vineni / Caza de Bitolia (Monastir), χριστιανικός πληθυσμός: 306 Αλβανοί [Brancoff 1905].

Βίνανι Μοναστηρίου, 97 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: εξαρχικοί Μακεδόνες) [Χαλκιόπουλος 1910].

Βίβανι Πρεσπών, 224 άτομα (108 άρρενες και 116 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Βίβανι ή Βίνενι Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Νίβιστας [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Винени, 18 σπίτια μουσουλμάνων Αλβανών [Милојевић 1920].

Βίνενι Φλωρίνης, 202 άτομα (111 άρρενες και 91 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Βίνενη σε Άγιον Αχίλλειον [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Βίνενη (Πύλη) γραφείου Φλωρίνης, έγινε καθαρά προσφυγικός οικισμός. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 24 προσφυγικές οικογένειες (97 άτομα) [ΕΑΠ].

Βίνενη, μουσουλμανικός οικισμός, έφυγαν 36 οικογένειες μουσουλμάνων (202 άτομα) και ήρθαν 22 οικογένειες προσφύγων: 18 από τη Μικρά Ασία και τέσσερις από άλλα μέρη [Πελαγίδης].

Πύλη (Βίβανη ή Βίνωνη) Φλωρίνης, 173 άτομα (109 άρρενες και 64 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας που να ήρθε μετά το 1922. Ομοδημότες ήταν 87, και ετεροδημότες 86 [Απογραφή 1928].

Πύλη Φλωρίνης, 207 άτομα ( 137 άρρενες και 70 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Винени: Το 1912 ήταν καθαρά μουσουλμανικό αλβανικό χωριό. Το 1940 είχε μετατραπεί σε ένα αμιγώς προσφυγικό χωριό. Μετά τον πόλεμο το χωριό εγκαταλείφθηκε και εποικήθηκε ξανά με Βλάχους από την Ήπειρο [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Βλάχοι [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: έρημο, 1961: 122, 1971: 112, 1981: 137, 1991: 118, 2001: 116.

Υψόμετρο 860 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

9. Βοστάρενι ή Οφτσάρενι / Voštareni ή Ovčareni. Μετονομάστηκε σε Μελίτη. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Μελίτης, του νομού Φλωρίνης. Πρόκειται για παλαιό οικισμό της περιοχής. Πληροφορίες για αυτόν, υπάρχουν σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Το 1912 ζούσαν εδώ 900 εξαρχικοί Μακεδόνες και 700 μουσουλμάνοι Τούρκοι. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Το 1924 οι μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην Τουρκία. Η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε στο χωριό 55 προσφυγικές οικογένειες. Το 1928 κατοικούσαν στον οικισμό 1.000 Μακεδόνες και 200 πρόσφυγες. Οι αρχές ασφαλείας θεωρούσαν το μακεδονικό πληθυσμό ρευστής ή ανθελληνικής συνείδησης. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου, 200 σχεδόν κάτοικοι κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

 

9a. Πηγές:

Το χωριό Воштарани ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο του Мустафа Бег με 198 οικογένειες [Турски Документи].

Voštaran (Türbeli) [Αυστριακός Χάρτης]. Βοστόρανη καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Βοστάρανι Φλωρίνης: «έχει κατοίκους 1.152 χριστιανούς και 466 οθωμανούς, εκκλησίαν, 2 τεμένη, 2 πύργους, κλίβανον, προς δε και 15 χάνια, χωρούντα 1.200 κτήνη» [Σχινάς 1886].

Вощарени / Леринска каза, 810 χριστιανοί Βούλγαροι και 600 Τούρκοι [Кънчов 1900].

Vostaran, λειτουργία τόσο πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας, όσο και εξαρχικού σχολείου [Χάρτης Κοντογιάννη].

Βοσταράνη (Οφσταράν), Το 1902 είχε 275 οικογένειες [Πετσίβας].

Vochtarani / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 1.032 εξαρχικοί και 56 πατριαρχικοί Βούλγαροι, λειτουργία ενός εξαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 78 μαθητές [Brancoff 1905].

 Βόσταραν, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και εξαρχικό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Βοστάρανι: «Εξαρχικόν από το 1903» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Βοσταράνη Φλωρίνης, 644 ορθόδοξοι Έλληνες υποκύψαντες στο σχίσμα (: εξαρχικοί Μακεδόνες) το 1904 και 1.000 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: παλαιοί εξαρχικοί Μακεδόνες) [Χαλκιόπουλος 1910].

Βοσταράνη Φλωρίνης, 1.511 άτομα (605 άρρενες και 906 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, στο υπό σερβική διοίκηση βρισκόμενο χωριό, λειτούργησε σερβικό σχολείο [Κωστόπουλος, 107].

Βοσταράνη Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Овчарани, 200 σπίτια χριστιανών Σλάβων και 200 μουσουλμάνων Τούρκων [Милојевић 1920].

Βοσταράνη Φλωρίνης, 1.202 άτομα (641 άρρενες και 651 θήλεις), 262 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Βοστεράνη σε Μελίτη [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Ρευστοποιήθηκαν δύο περιουσίες κατοίκων που μετανάστευσαν στη Βουλγαρία [Μιχαηλίδης].

Βοστεράνη (Μελίτη) γραφείου Φλωρίνης, έγινε μικτός οικισμός γηγενών και προσφύγων. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 55 προσφυγικές οικογένειες (211 άτομα) [ΕΑΠ].

Βοστεράνη, μικτός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών, έφυγαν 90 οικογένειες μουσουλμάνων (370 άτομα) και ήρθαν 57 οικογένειες προσφύγων: δύο από τη Θράκη, 10 από τη Μικρά Ασία, 24 από τον Πόντο, 20 από τον Καύκασο και μία από αλλού [Πελαγίδης].

Οι ντόπιοι κάτοικοι του χωριού ζήτησαν το 1925 να γίνουν Σέρβοι υπήκοοι, όταν οι πρόσφυγες κατέλαβαν κτήματα της περιοχής, τα οποία δεν ανήκαν στους μουσουλμάνους που είχαν φύγει [Κολιόπουλος Α, 49].

Μελίτη (Βοσταράνη) Φλωρίνης, 1.388 άτομα (696 άρρενες και 692 θήλεις), εκ των οποίων 182 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (83 άρρενες και 99 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 1.200, ετεροδημότες 184 και αλλοδαποί 4. Απογράφηκαν αλλού 25 δημότες [Απογραφή 1928].

Μελίτη (Βοστεράνη), υπήρχαν 211 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 203 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Βοσταράνη, «Δικοί μας είναι οι Χρήστος Ούσλιν, Τραϊανός Ούσλιν, Λάμπρος Ούσλιν, Μιχαήλ Γαγάτσης και Παύλος Βιδαβάρης» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Μελίτη Φλωρίνης, 1.759 άτομα (864 άρρενες και 895 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Μελίτη, 1.817 κάτοικοι, εκ των οποίων 1.000 ήταν σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 800 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 200 ρευστής και 317 ελληνικής [Στατιστική 1945].

«Το Νοέμβρη του 1946 ο ενωμοτάρχης Κωνστανταρόπουλος πυροβόλησε σε ένα κάρο με επιβάτες και σκότωσε έναν πολίτη και έκοψε τα πόδια του Μπάρμπα Γιάννη από τη Μελίτη, το καλοκαίρι του 1946 στη Μελίτη, εθνοφύλακες και χωροφύλακες βίασαν την Ευαγγελία Μούρτου» [Υπόμνημα ΔΣΕ 1947].

Воштарени (Овчарени): Ήταν ένα μικτό χωριό χριστιανών Μακεδόνων και μουσουλμάνων Τούρκων. Ο Верковиќ γράφει το 1889 ότι στο χωριό ζούσαν 107 χριστιανικές και 92 μουσουλμανικές οικογένειες. Ο Ѓорче Петров σημειώνει το 1894 την ύπαρξη 840 χριστιανών και 400 μουσουλμάνων κατοίκων. Το 1940 ήταν ένας μακεδονικός οικισμός με λίγους πρόσφυγες. Στο τέλος του εμφυλίου κατέφυγαν από το χωριό στη Γιουγκοσλαβία 54 οικογένειες με 147 άτομα και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης δώδεκα οικογένειες [Симовски].

Άλλοι κάτοικοι, από αυτούς που παρέμειναν, θεωρήθηκαν το 1949 από το μέραρχο της περιοχής, άξιοι παρασημοφορίας λόγω των ελληνικών εθνικών φρονημάτων τους [Κολιόπουλος Β, 249].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες και άτομα προσφυγικής καταγωγής [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 1.666, 1961: 1.756, 1971: 1.445, 1981: 1.511, 1991: 1.562, 2001: 1.535.

Υψόμετρο 680 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

9b. 1903-1908:

Χριστιανοί κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στην επανάσταση του Ίλιντεν [Δραγούμης, 14, 150].

Στο χωριό εγκαταστάθηκε στη συνέχεια στρατιωτική φρουρά [Καραβίτης, 502 και Βάρδας Β 108].

 

9c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1904-1912 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής 28 άτομα:

Dimitri Gozanoff και Ristoff Naum το 1904.

Constantin Risto, Gheorghi Tarpche, Ilo Vassil, Itso Mitse, Kirste Dafs, Nedam Petre Cote, Nicola Tlia, Stosgan Karste, Tanas Vani και Traiko Tacho το 1905.

Christo Nitseff, Gheorghi Lazor, Krste Irunof Pandeli, Minche Petreff, Mitse Naoumthe, Mitse Nicola, Petre Risteff το 1906.

Done Ristoff, Ilia Traicoff, Ilieff Stepho, Nasumteke Traicoff και Ylia Stoian το 1907.

Dine Vane, Gherghi Rists και Tasko Traico το 1910.

Geovgus Lazor το 1912.

 

10. Βράπτσιν / Vrapčin. Μετονομάστηκε σε Χειμάδιον. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται ως Χειμάδιο ή Χειμάδι. Οικισμός της κοινότητας Λεχόβου, της επαρχίας Φλωρίνης. Τον συναντάμε σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Το 1912 ήταν ένα μικρό χωριό 40 μουσουλμάνων Τούρκων. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του χωριού, αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν το 1924 στην Τουρκία. Το 1928 είχαν έρθει και ζούσαν εδώ 50 χριστιανοί Αλβανοί. Ο οικισμός ερημώνει προσωρινά μετά τον εμφύλιο πόλεμο και μόνιμα μετά την απογραφή του 1971.

 

10a. Πηγές:

Το χωριό Врапчин ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα: α) τιμάριο του Фируз (γιου του Пазарли) με 11 οικογένειες και β) τιμάριο του Јусуф (γιου του Булиман) με 55 οικογένειες [Турски Документи].

Βράπτσιν καζά Φλωρίνης, μουσουλμανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Βράπτσιν Φλωρίνης, 29 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Βράπτιν (μαζί με τον οικισμό Χίντσκο) Σόροβιτς, 28 άτομα (10 άρρενες και 18 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Βρόπφιν Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Στρεμπρένου [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Врапчин, 8 σπίτια μουσουλμάνων Τούρκων [Милојевић 1920].

Βρόπφιν ή Βράψιν Φλωρίνης, 47 άτομα (24 άρρενες και 23 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Βράπτσιν σε Χειμάδι [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Βράψιν, μουσουλμανικός οικισμός, έφυγαν 7 οικογένειες μουσουλμάνων (47 άτομα) [Πελαγίδης].

Χειμάδιον Φλωρίνης, 56 άτομα (37 άρρενες και 19 θήλεις), εκ των οποίων 25 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (16 άρρενες και 9 θήλεις). Ένας ήταν ομοδημότης, 30 ετεροδημότες και 25 αλλοδαποί [Απογραφή 1928].

Βράτσενη, υπήρχαν εννέα αλβανόφωνες οικογένειες [Στατιστική 1932].

Χειμάδιον Φλωρίνης, 15 άτομα (5 άρρενες και 10 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Врапчин: Το 1940 ήταν ένας μικρός μακεδονικός οικισμός [Симовски].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: έρημο, 1961: 23, 1971: 8. Στη συνέχεια ερημώνεται.

Υψόμετρο 600 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

11. Γκέρμαν / German. Μετονομάστηκε σε Άγιος Γερμανός. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Πρεσπών, του νομού Φλωρίνης. Το 1912 ήταν ένας μικτός οικισμός, 1.450 χριστιανών Μακεδόνων (οι περισσότεροι των οποίων ήταν εξαρχικοί) και 130 μουσουλμάνων Αλβανών. Το χωριό γνώρισε την περίοδο 1903-1908 τα αντίποινα τόσο του οθωμανικού στρατού, όσο και των ελληνικών ένοπλων σωμάτων, λόγω των αυτονομιστικών φρονημάτων των μακεδόνων κατοίκων του. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Οι μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν μέχρι το 1924 να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Το 1928 ζούσαν εδώ 1.650 Μακεδόνες. Μέχρι τον εμφύλιο, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού, χαρακτηριζόταν ως ανθελληνικών ή ρευστών φρονημάτων. Η ελληνική χωροφυλακή έκαψε το 1946 στο χωριό 150 σπίτια και αποθήκες και στη συνέχεια οδήγησε στα δικαστήρια 100 άτομα. Το 1949 οι κάτοικοι εγκατέλειψαν το χωριό τους και κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η ελληνική διοίκηση εποίκησε το έρημο χωριό με Πόντιους και ελληνόφρονες Βλάχους από την Ήπειρο.

 

11a. Πηγές:

German [Αυστριακός Xάρτης].

Γέρμαν καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Γέρμαν, 150 χριστιανικές οικογένειες [Σχινάς 1886].

Германъ / Битолска каза, 680 χριστιανοί Βούλγαροι και 125 μουσουλμάνοι Αλβανοί [Кънчов 1900].

 German, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Γκέρμαν, το 1902 είχε 140 οικογένειες [Πετσίβας].

Gherman / Caza de Bitolia (Monastir), χριστιανικός πληθυσμός: 1.160 εξαρχικοί Βούλγαροι και 90 Αλβανοί. Λειτουργία ενός εξαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 34 μαθητές και ενός πατριαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 80 μαθητές [Brancoff 1905].

Γέρμαν: «Εξαρχικόν από το 1903» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Γέρμαν Μοναστηρίου, 500 ορθόδοξοι Έλληνες διατελούντες υπό τη βουλγαρική τρομοκρατία (: Μακεδόνες που προσχώρησαν στη εξαρχία) από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Γέρμαν Πρεσπών, 1.621 άτομα (834 άρρενες και 787 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Γέρμαν Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τους οικισμούς Αχίλλειον και Καλύβια Γέρμαν [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Герман, 235 σπίτια χριστιανών Σλάβων και 15 μουσουλμάνων Αλβανών [Милојевић 1920].

Γέρμαν Φλωρίνης, 1.549 άτομα (737 άρρενες και 812 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Γέρμαν σε Άγιο Γερμανό [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Ρευστοποιήθηκε μία περιουσία κάτοικου που μετανάστευσε στη Βουλγαρία [Μιχαηλίδης].

Γέρμαν, μικτός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών. έφυγαν 17 οικογένειες μουσουλμάνων (135 άτομα) [Πελαγίδης].

Άγιος Γερμανός (Γέρμαν) Φλωρίνης, 1.622 άτομα (780 άρρενες και 842 θήλεις), εκ των οποίων 6 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (5 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 1.568, 51 ετεροδημότες και 3 αλλοδαποί [Απογραφή 1928].

Άγιος Γερμανός (Γέρμαν), υπήρχαν 324 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 184 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Γέρμαν, «Δικοί μας, η οικογένεια Δαμουλή» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Άγιος Γερμανός Φλωρίνης, 2, 177 άτομα (1.061 άρρενες και 1.116 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Άγιος Γερμανός, 2.059 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 1.500 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 359 ρευστής και 200 ελληνικής [Στατιστική 1945].

«Στον Άγιο Γερμανό, το Μάρτη του 1946 χωροφύλακες κάψανε 150 σπίτια και αχυρώνες γεμάτες χόρτο. εδώ, το Δεκέμβριο του 1946, συνελήφθηκαν 100 άτομα και παραπέμφθηκαν σε δίκη» [Υπόμνημα ΔΣΕ 1947].

Στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, λειτούργησε στο χωριό παιδαγωγικό φροντιστήριο για μειονοτικούς δασκάλους. Εδώ φοίτησαν 257 άτομα και των δύο φύλων (113 αποφοίτησαν), παρακολουθώντας τα μαθήματα στη μακεδονική γλώσσα [Κωστόπουλος, 207].

Герман: Χριστιανικός μακεδονικός οικισμός. Ο Верковиќ γράφει το 1889 ότι στο χωριό ζούσαν 213 οικογένειες με 1.016 άτομα. Το 1940 ήταν ένας μακεδονικός οικισμός. Οι πρόσφυγες ζούσαν χωριστά στο γειτονικό οικισμό Шаовци (Σιάκη). Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου, 777 κάτοικοι του χωριού κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία, 354 στην Πολωνία και 105 στη Σοβιετική Ένωση. Στη συνέχεια το ελληνικό κράτος εγκατέστησε εδώ έποικους Βλάχους από την Ήπειρο [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες, Πόντιοι και Βλάχοι [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: έρημο, 1961: 689, 1971: 478, 1981: 237, 1991: 267, 2001: 231.

Υψόμετρο 1.040 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

11b. 1903-1908:

Στις 12 Φεβρουαρίου, κάτοικοι από το χωριό έδωσαν στην οθωμανική διοίκηση αναφορά, με την οποία ζητούσαν τη σύσταση εξαρχικού σχολείου [Δραγούμης, 10].

Στις 16 Μαρτίου 1903, έγινε γνωστό πως ο αυτονομιστής Άρσωφ γύμνασε στα όπλα τους χωρικούς του Γέρμαν [Δραγούμης, 50].

Στις 13 Απριλίου του ίδιου έτους, υπήρχαν αντικρουόμενες πληροφορίες, για το αν οι τσέτες των Τσακαλάρωφ και Σαράφωφ μπήκαν στο χωριό ή όχι. Φαίνεται πάντως, πως ο στρατός έκανε έρευνα στα 154 σπίτια του χωριού [Δραγούμης, 77-78 και Dakin, 130].

Στο Δραγούμη, βρίσκουμε ονόματα προγραμμένων: «Οι εκ Γέρμαν Πέτρε και Ναούμ οι ενωθέντες με συμμορίαν Βαγγέλωφ (εκ Ρούδαρι) δέον να καταστραφώσι» [Δραγούμης, 141]. Υπάρχει επίσης πληροφορία για τη δράση του Σαράφωφ: «Ο Σαράφωφ μετέβη προ μιας εβδομάδας (αρχές Ιουλίου 1903) εις Γέρμαν και εσύναξε όλους τους χωρικούς εις το βουνό και τους είπε να μη δέχωνται τον Παπά Σταύρον και να δώσουν κάθε οικογένεια 1/4 - 1/2 λίρας» [Δραγούμης, 172].

Στις 13 Αυγούστου 1903 διαβάζουμε, πως πολλοί κάτοικοι καμένων χωριών της Πρέσπας έχουν συγκεντρωθεί στο Γέρμαν [Δραγούμης, 228].

Στις 30 Αυγούστου μαθαίνουμε πως «ο Εμίν πασσάς εκ Πισοδερίου εις Γέρμαν μεταβάς επέτρεψε τω στρατώ διαρπαγάς» [Δραγούμης, 262 και Dakin, 141].

Περισσότερα, γίνονται γνωστά λίγες μέρες αργότερα: «Από της 28ης Αυγούστου όλον το περί το Γέρμαν βουνόν περιεκυκλώθη υπό 8 ταγμάτων στρατού. Προσεκλήθησαν οι επ' αυτού κρυπτόμενοι επαναστάται μετά των γυναικοπαίδων τρις να παραδωθώσι, την επομένην 29ην από της 5-11 ώρας εγένετο συμπλοκή. Οι αντάρται μετά των γυναικοπαίδων επί κεφαλής απεπειράθησαν δι' εφόδου έξοδον, ο στρατός ζωηρότατα επυροβόλησε. Θύματα γυναικοπαίδων πολλά. Εν Γέρμανι παρετηρήθη μακρόθεν την νύκταν της 29ης Αυγούστου πυρκαϊά μεγάλων διαστάσεων» [Δραγούμης, 268].

Γίνεται επίσης γνωστό ότι κατά την συμπλοκή της 29ης στο Γέρμαν: «Εφονεύθησαν 100 κομίται και πολλοί ετραυματίσθησαν. Κατασχέθησαν 32 όπλα και έγγραφα του Κομιτάτου. Ένας στρατιώτης εφονεύθη και πέντε ετραυματίσθησαν» [Δραγούμης, 270].

Στις 31 Αυγούστού έγιναν δύο ακόμα συμπλοκές κοντά στο χωριό και σκοτώθηκαν μερικοί επαναστάτες. Οι χωρικοί που είχαν πάρει τα βουνά, ξαναγύρισαν στα σπίτια τους [Δραγούμης, 274].

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1903, παραδόθηκαν στις αρχές 25 ένοπλοι και 80 άοπλοι εκ Γέρμαν [Δραγούμης, 288].

Την 1η Οκτωβρίου 1903, στρατιωτικό απόσπασμα σκοτώνει τέσσερις άντρες και τρεις γυναίκες που δούλευαν στα χωράφια τους έξω από το χωριό. Δυο μέρες αργότερα, σκοτώνονται από το στρατό ακόμα ένας βοσκός και ο ανιψιός του Παπά Συμεών [Δραγούμης, 304 και 308].

Μετά το Ίλιντεν, υπήρχε στο χωριό οθωμανική φρουρά 80 ανδρών [Μελάς, 260].

Άνθρωποι της ελληνικής οργάνωσης στο χωριό, είναι οι Βαγγέλης Δημούλης και Παπανικόλας [Τσάμης, 155].

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1905, μεγάλο ελληνικό σώμα, υπό την αρχηγεία του Βάρδα, λεηλατεί το χωριό [Dakin, 308 και ΔΙΣ, 200].

Την ίδια μέρα, ο Βάρδας περιγράφει την επίθεση στο ημερολόγιό του: «Τέλος μεταβαίνομεν προς το χωρίον, προπορεύεται ο Κύρου μετά τινων ανδρών, συλλαμβάνουσι χωρικούς και μανθάνομεν ότι εντός του χωρίου δεν υπάρχει στρατός ή κομίται. Διαιρούμεθα εις τμήματα διά σκοπούς και την μετάβασιν εις τας οικίας των φανατικών βουλγάρων, όπως τους συλλάβωσι, έκαστον τούτων παραλαμβάνει ένα χωρικόν, ως οδηγόν. Ατυχώς άπαντες εκλείσθησαν και έφυγον από τας οικίας των, ουδένα δε κατωρθώσαμεν να συλλάβωμεν. Ήνοιξαν του χειροτέρου Ναούμ ονόματι την οικίαν και το μαγαζείον και το διήρπασαν, επί τη ιδέα πυρπολήσεως αυτών μετά ταύτα, αλλά ατυχώς ύστερον ο Βλαχογιάννης ανθίσταται διότι το χωρίον είναι κτήμα (τσιφλίκι) της Σουλτάνας και θα γεννηθώσι παράπονα εις την Κυβέρνησιν και το Προξενείον μας. Ούτω μετά πολλήν σύγχυσιν, αταξίαν και φωνάς αναχωρούμεν διά να εξέλθωμεν προς ασφάλειαν του χωρίου, χωρίς να κατορθώσωμεν ούτε να φάγωμεν, πλην ολίγου άρτου ον εύρον από μερικάς οικίας» [Βάρδας Α, 220].

Την άλλη μέρα ο έλληνας αρχηγός αξιολογεί την επίθεση: «Γενικώς πάντες είμεθα δυσηρεστημένοι κατά της αποτυχίας της χθεσινής ενεργείας, διότι 100 σχεδόν άνδρες δεν κατώρθωσαν να πράξωσιν ουδέν άλλο, ή την διαρπαγήν τινών ειδών, ήτις θα κάμη κακήν εντύπωσιν, και την απαγωγήν μιας γυναικός. Γίνονται διαρκώς φιλονεικίαι περί την διανομήν των διαρπαγέντων και πολλαί δυσαρέσκειαι. Οι μεν κατηγορούσι τους δε εκ των ιδικών μου και Βλαχογιάννη ότι παρεξετράπησαν, αλλά άπαντες εισίν όμοιοι... Παραλαμβάνουσι 3 άνδρες, την εκ Γέρμαν γυναίκα και την οδηγούσιν εις άλλο μέρος και την φονεύουσιν» [Βάρδας Α 221].

Ο Καούδης μιλάει για την επίθεση, αναφέροντας μόνο τους δυο φόνους: «επήγαμε στο Γέρμαν κι έσφαξαν τον βουλγαροδάσκαλον και την δασκάλαν» [Καούδης, 108].

Γι αυτούς τους φόνους κάνει λόγο και ο Πύρζας: «ο Π. Κύρου πήρεν τη γυναίκα από τον Γέρμαν και ένα παιδί από το Σδράλτση και πήγαν να την χαλάσουν» [Πύρζας, 70].

Στις 5 Οκτωβρίου 1905, ο Καούδης με τους άντρες του έπιασαν τέσσερις προύχοντες του χωριού που γύριζαν από τη Φλώρινα και τους έθαψαν «σε κάποιο δάσος της Πρέσπας» [Καούδης, 129 και Βάρδας Α 252-253].

Ελληνικές ομάδες υπό την ηγεσία των καπετάν Πλάτανου (Κωνσταντίνου Πούλου) και καπετάν Κόρακα (Βασίλη Σταυρόπουλου), βρέθηκαν την πρωτοχρονιά του 1906 στο Γκέρμαν. Οι κάτοικοι του χωριού ήταν τόσο φτωχοί, ώστε δεν είχαν τίποτα για να γιορτάσουν την πρωτοχρονιά [Dakin, 353].

Στις 19 Αυγούστου 1906 ο Βάρδας μαθαίνει πως οι κάτοικοι στο Γκέρμαν ζητούν δύο εξαρχικούς παπάδες και έναν εξαρχικό δάσκαλο [Βάρδας Β 136].

Οι γυναίκες στο Γκέρμαν, φορούσαν τότε ασπρόμαυρες φορεσιές, και αυτό σύμφωνα με τον Καραβίτη, τις έκανε να «φαίνονται σαν χελιδόνες» [Καραβίτης, 563].

Στις αρχές Μαρτίου 1908, ο οθωμανικός στρατός πραγματοποιεί έρευνα στο χωριό και βρίσκει 20 όπλα μάνλιχερ με φυσίγγια. Οι ύποπτοι για αυτονομιστική δράση συλλαμβάνονται και οδηγούνται στις φυλακές Μοναστηρίου [ΕΜΠΡΟΣ, 8/3/1908].

 

11c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1904-1920 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής 26 άτομα:

Jovan Nitjo, Mote Navum, Simon Duis, Risto Naido, Risto Naoum, Spiro Tanas, και Cote Possikko το 1904.

Guele Ristof, Vassil Traiko, Philip Pavle, Mitre Pando, Vanguel Karafil και Vassil Miti το 1905.

Risto Fassil, Spyro Stojan και Stovan Stefo το 1906.

Naonm Risto, Marco Dinc, Spetco Stoyan και Stefo Coli το 1909.

Germanos Tzonklis, Georgios Neopoulos, Elias Peslis, Nicolaos Carafylidis, Carafyllian Arnanitopoulos το 1915.

Nikolaos Liaos το 1920.

 

12. Γκιούλεντσι ή Γκιουλέντζα / Gjulenci ή Gjulendža. Μετονομάστηκε σε Ροδώνας και στη συνέχεια σε Ροδών. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται ως Ροδώνας. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Αμυνταίου, του νομού Φλωρίνης. Στοιχεία για τον οικισμό υπάρχουν σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Το 1912 ήταν ένας μικτός οικισμός 100 περίπου μουσουλμάνων Τούρκων και 30 εξαρχικών Τσιγγάνων. Το 1928 είχε μετατραπεί σε ένα οικισμός 110 χριστιανών προσφύγων από τον Καύκασο.

 

12a. Πηγές:

Το χωριό Гулинци ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα: α) τιμάριο του Јусуф με 12 οικογένειες, β) τιμάριο του Хасан με 14 οικογένειες, γ) τιμάριο του Фируз (γιου του Пазарли) με 15 οικογένειες και δ) τιμάριο του Килич (γιου του Сула) με 4 οικογένειες [Турски Документи].

Golinci (Gjulinč) [Αυστριακός Χάρτης]. Γκιουλούντσι καζά Φλωρίνης, μουσουλμανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Γκουλούντζ Φλωρίνης, 70 χριστιανοί και 285 οθωμανοί (: μουσουλμάνοι) κάτοικοι [Σχινάς 1886].

Гулинци / Леринска каза, 20 Τούρκοι και 150 Τσιγγάνοι [Кънчов 1900].

Goulentzi / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 16 εξαρχικοί Βούλγαροι και 18 Τσιγγάνοι [Brancoff 1905].

Γκούλεντσι: «Σχισματικό από του 1903. Η εκκλησία είνε εις τας χείρας των Βουλγάρων» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Γκιουλιούντσι Φλωρίνης, 189 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Γκιούλουντσα Σόροβιτς, 97 άτομα (50 άρρενες και 47 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Γκιουλέντζα Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Λιουμπέτινου [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Гјулинци, 15 σπίτια μουσουλμάνων Τούρκων [Милојевић 1920].

Γκιουλέντσα Φλωρίνης, 129 άτομα (64 άρρενες και 65 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Γκιούλεντς σε Ροδώνας [ΦΕΚ 287 / 10. 10. 1955].

Γκιούλενιτς (Ροδώνας) γραφείου Φλωρίνης, έγινε καθαρά προσφυγικός οικισμός. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 28 προσφυγικές οικογένειες (91 άτομα) [ΕΑΠ].

Γκιούλενιτς, μουσουλμανικός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών, έφυγαν 33 οικογένειες μουσουλμάνων (123 άτομα) και ήρθαν 28 οικογένειες προσφύγων από τον Καύκασο [Πελαγίδης].

Οι περισσότεροι πρόσφυγες που ήρθαν μιλούσαν ποντιακά [Χατζησαββίδης].

Ροδώνας (Γκιουλέντζα) Φλωρίνης, 110 άτομα (57 άρρενες και 53 θήλεις), εκ των οποίων 93 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (48 άρρενες και 45 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 106, 3 ετεροδημότες και ένας αλλοδαπός [Απογραφή 1928].

Ροδώνας (Γκιούλενιτς), υπήρχε μία οικογένεια δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Ροδών Φλωρίνης, 283 άτομα (152 άρρενες και 131 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Ροδώνας, 349 κάτοικοι. Κανένας σλαυόφωνος. Όλοι είχαν ελληνική συνείδηση [Στατιστική 1945].

Гулјанци (Гулинци): Το 1912 ήταν ένας μουσουλμανικός τουρκικός οικισμός. Το 1940 ήταν ένα καθαρά προσφυγικό χωριό [Симовски].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 220, 1961: 240, 1971: 180, 1981: 172, 1991: 252, 2001: 107.

Υψόμετρο 610 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

13. Γκράζντανο / Graždano. Μετονομάστηκε σε Βροντερόν. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται ως Βροντερό. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Πρεσπών, του νομού Φλωρίνης. Όλος ο πληθυσμός του χωριού ήταν χριστιανοί Μακεδόνες. Το χωριό συμμετείχε στο Ίλιντεν και ο οθωμανικός στρατός έκαψε σε αντίποινα πολλά σπίτια του. Το 1912 ζούσαν εδώ 400 εξαρχικοί Μακεδόνες. Το 1928 παρέμενε ένα καθαρό μακεδονικό χωριό 420 κατοίκων. Το μεγαλύτερο μέρος των τελευταίων, είχε σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές ασφαλείας, ανθελληνικά ή ρευστά φρονήματα. Το 1946 οι χωροφύλακες κάψανε εδώ δέκα μαντριά. Το 1949 το σύνολο σχεδόν των κατοίκων του χωριού κατέφυγε στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Το ελληνικό κράτος εποίκησε το έρημο χωριό, με ελληνόφρονες Βλάχους από την Ήπειρο.

 

13a. Πηγές:

Gražden (Gražano) [Αυστριακός Xάρτης].

Граждино / Битолска каза, 276 χριστιανοί Βούλγαροι [Кънчов 1900].

Grajdino / Caza de Bitolia (Monastir), χριστιανικός πληθυσμός: 400 εξαρχικοί Βούλγαροι [Brancoff 1905].

 Γκράζδανι: «Εξαρχικόν από το 1903» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Γκραζδάνι Κορυτσάς, 275 ορθόδοξοι Έλληνες υπό τη βουλγαρική τρομοκρατία (: εξαρχικοί Μακεδόνες) από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Γκράσδενι Πρεσπών, 437 άτομα (244 άρρενες και 193 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Γκράσδενι Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Граждано, 60 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Γκράσδενι Φλωρίνης, 360 άτομα (177 άρρενες και 203 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Γκράσδενι σε Βροντερό [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Βροντερόν (Γκράσδεν) Φλωρίνης, 418 άτομα (203 άρρενες και 215 θήλεις), εκ των οποίων τρεις ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (οι δύο θήλεις). Ομοδημότες ήταν 414 και 4 ετεροδημότες [Απογραφή 1928].

Βροντερόν Φλωρίνης, 507 άτομα (241 άρρενες και 266 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Βροντερόν (μαζί με τον οικισμό Αγκαθωτόν), 628 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 288 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 300 ρευστής και 40 ελληνικής [Στατιστική 1945].

«Στο Βροντερό, το Σεπτέμβρη του 1946 χωροφύλακες κάψανε 10 μαντριά» [Υπόμνημα ΔΣΕ 1947].

Ο νομάρχης Φλώρινας, θεωρούσε το 1929 τους κατοίκους του χωριού ως άτομα με «αντικρατικά αισθήματα» [Κολιόπουλος Α, 49].

Граждано: Χριστιανικός μακεδονικός οικισμός. Ο Верковиќ γράφει το 1889 ότι στο χωριό ζούσαν 84 χριστιανικές οικογένειες με 431 άτομα. Το 1940 ήταν ένας καθαρά μακεδονικός οικισμός. Στο τέλος του εμφυλίου ο οικισμός ερήμωσε. Η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε εδώ στη συνέχεια ελληνόφρονες έποικους Βλάχους από την Ήπειρο [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Βλάχοι [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: έρημο, 1961: 371, 1971: 310, 1981: 172, 1991: 150, 2001: 183.

Υψόμετρο 1.100 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

13b. 1903-1908:

Στις 6 Ιουλίου 1903, ο βοεβόδας Βαγγέλωφ από το Ρούνταρι, ήρθε στο Γράζδενι και έβγαλε τους κατοίκους στο βουνό να τους γυμνάσει [Δραγούμης, 170].

Το χωριό συμμετείχε στην επανάσταση του Ίλιντεν και ο οθωμανικός στρατός σε αντίποινα έκαψε τα περισσότερα σπίτια του [Δραγούμης, 234, 288].

 

14. Γκόριτσκο / Goricko. Μετονομάστηκε σε Αγραπιδιές και στη συνέχεια σε Αγραπιδέαι. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται ως Αγραπιδιές. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Αετού, του νομού Φλωρίνης. Στοιχεία για τον οικισμό υπάρχουν σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Το 1912 ήταν ένας μουσουλμανικός τουρκικός οικισμός 150 περίπου ατόμων. Μετά την υποχρεωτική αναχώρηση των μουσουλμάνων για την Τουρκία και τον ερχομό των χριστιανών προσφύγων, το 1928 ζούσαν στο χωριό 100 πρόσφυγες από τον Πόντο και τη Θράκη. Οι δημογραφική εξέλιξη του χωριού δεν επηρεάστηκε από τον εμφύλιο πόλεμο.

 

14a. Πηγές:

Το χωριό Горичко ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο των Мехмед (αδελφού του Касим) και του Иса (γιου του Мусли) με 31 οικογένειες [Турски Документи].

Goricka (Goriško) [Αυστριακός Χάρτης].

Γκόρτσο, μουσουλμανικός οικισμός του καζά Φλωρίνης [Χάρτης Κοντογόνη].

Γκορίτκο Φλωρίνης, 80 οθωμανοί (: μουσουλμάνοι) κάτοικοι [Σχινάς 1886].

Горенци / Леринска каза, 100 Τούρκοι και 35 Τσιγγάνοι [Кънчов 1900].

Γκόριτσκο Φλωρίνης, 900 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Γκόρισκον Σόροβιτς, 114 άτομα (60 άρρενες και 54 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Γκόρισκον Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Αετού [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Горско, 25 σπίτια μουσουλμάνων Τούρκων [Милојевић 1920].

Γκόρισκον Φλωρίνης, 162 άτομα (84 άρρενες και 78 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Γκόρισκον σε Αγραπιδιές [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Γκόρισκον (Αγραπιδιές) γραφείου Φλωρίνης, έγινε καθαρά προσφυγικός οικισμός. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 19 προσφυγικές οικογένειες (82 άτομα) [ΕΑΠ].

Γκόρισκον, μουσουλμανικός οικισμός, έφυγαν 21 οικογένειες μουσουλμάνων (155 άτομα) και ήρθαν 18 οικογένειες προσφύγων: τέσσερις από τη Θράκη, 13 από τον Πόντο και μία από τον Καύκασο [Πελαγίδης].

Οι περισσότεροι πρόσφυγες που ήρθαν μιλούσαν ποντιακά [Χατζησαββίδης].

Αγραπιδιές (Γκόρισκον) Φλωρίνης, 102 άτομα (51 άρρενες και 48 θήλεις), εκ των οποίων 36 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (21 άρρενες και 15 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 100, ένας ετεροδημότης και ένας αλλοδαπός [Απογραφή 1928].

Αγραπιδέαι Φλωρίνης, 190 άτομα (104 άρρενες και 86 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Αγραπιδιές, 197 κάτοικοι. Κανένας σλαυόφωνος. Όλοι είχαν ελληνική συνείδηση [Στατιστική 1945].

Горицко (Геренци): Μουσουλμανικός τουρκικός οικισμός. Ο Ѓорче Петров σημειώνει το 1894 πως το χωριό είχε 20 τουρκικά σπίτια. Το 1940 ήταν ένα αμιγώς προσφυγικό χωριό [Симовски].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 190, 1961: 219, 1971: 200, 1981: 180, 1991: 255, 2001: 250.

Υψόμετρο 660 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

 

15. Γκορνίτσεβο / Gorničevo. Μετονομάστηκε σε Κέλλη και στη συνέχεια σε Κέλλα. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Αμυνταίου, του νομού Φλωρίνης. Παλαιός χριστιανικός μακεδονικός οικισμός. Αναφέρεται σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Η πλειοψηφία του κατοίκων του πέρασε στην εξαρχία και συμμετείχε στην επανάσταση του Ίλιντεν. Το χωριό γνώρισε στη συνέχεια τη βία των ελληνικών σωμάτων. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Το 1912, ζούσαν στον οικισμό 1.050 Μακεδόνες. Σε 1.100 υπολογίζονται οι κάτοικοί του το 1928. Σύμφωνα με τις υπηρεσίες ασφαλείας, οι περισσότεροί τους ήταν ανθελληνικών ή ρευστών φρονημάτων. Το 1949, σχεδόν 300 άτομα από το Γκορνίτσεβο κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

 

15a. Πηγές:

Το χωριό Горничево ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα: α) βασιλικό χάσι με 33 οικογένειες, β) τιμάριο του Халил (γιου του Хаджи Синани) με 11 οικογένειες και γ) τιμάριο των Јусуф (γιου του Ибрахим) και του αδελφού του Мустафа με 11 οικογένειες [Турски Документи].

Gorničevo [Αυστριακός Χάρτης]. Γκορνίτσοβον καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Γκορνίτσοβον Φλωρίνης: «έχει 100 οικογενείας χριστιανικάς, εκκλησίαν και 4 καλά χάνια, έτι δε και σταύλους εν ταις οικίαις» [Σχινάς 1886].

Горничево / Леринска каза, 960 χριστιανοί Βούλγαροι [Кънчов 1900].

Gornitzevo, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Γκορνίτσοβο, το 1902 είχε 116 οικογένειες [Πετσίβας].

Gornitchevo / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 1.344 εξαρχικοί Βούλγαροι / [Brancoff 1905].

Γορνίτσοβον, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και μικτό χωριό (εξαρχικών και πατριαρχικών) μετά. Προσήλθαν στο πατριαρχείο 30-35 οικογένειες [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

 Γκορνίτσοβον: «Είχεν αποσκιρτήσει ολόκληρον κατά το 1903. Μετά το Σύνταγμα μερίς χωρικών προσεχώρησε τοις ορθοδόξοις επισήμως. Έχει δύο εκκλησίας ων η μία εξωκλήσιον εις ο ουδείς λειτουργεί. Η κυρίως εκκλησία είνε κλειστή Οι σχισματικοί χρησιμοποιούσι προς λειτουργίαν τον νάρθηκα αυτής» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Γκορνίτσοβον Φλωρίνης, 120 ορθόδοξοι Έλληνες (: πατριαρχικοί) και 600 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι υπό των Βουλγάρων (: εξαρχικοί Μακεδόνες) από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Γορνίτσοβον Σόροβιτς, 1.103 άτομα (580 άρρενες και 523 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Γκορνίτσοβον Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Горничево, 160 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Γκορνίτσοβον Φλωρίνης, 983 άτομα (464 άρρενες και 519 θήλεις). 189 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Γκορνίτσοβον σε Κέλλη [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Ρευστοποιήθηκαν δύο περιουσίες κατοίκων που μετανάστευσαν στη Βουλγαρία [Μιχαηλίδης].

Κέλλη (Γκορνίτσοβον) Φλωρίνης, 1.093 άτομα (499 άρρενες και 594 θήλεις), εκ των οποίων τρεις ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (οι δύο άρρενες). Ομοδημότες ήταν 1.074 και 19 ετεροδημότες. Απογράφηκαν αλλού 92 δημότες [Απογραφή 1928].

Κέλλη (Γκορνίτσοβον), υπήρχαν 214 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 79 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Γκορνίτσοβον, «Δικοί μας είναι ο Παντελής Παπάς, ο Παντελής Ιωάννου, ο Ζιώγας και ο Γιάννης Ρώμας» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Κέλλα Φλωρίνης, 1.577 άτομα (771 άρρενες και 806 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Κέλλη, 1.585 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 500 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 785 ρευστής και 50 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Στη διάρκεια της κατοχής 45 οικογένειες από το χωριό είχαν ζητήσει άσυλο στη Γιουγκοσλαβία. Σύμφωνα με ξένη μαρτυρία του 1945, 60 κάτοικοί του βγήκαν αντάρτες στο βουνό [Κολιόπουλος Β, 127, 250].

«Στην Κέλλη το Μάη του 1946 χωροφύλακες βίασαν δύο νύφες και λεηλάτησαν τα σπίτια τους» [Υπόμνημα ΔΣΕ 1947].

Горничево: Χριστιανικός μακεδονικός οικισμός με λίγες μουσουλμανικές τσιγγάνικες οικογένειες. Σύμφωνα με το Верковиќ το 1889 υπήρχαν εδώ 131 χριστιανικές οικογένειες με 635 άτομα και 15 οικογένειες Τσιγγάνων. Το 1940 ήταν ένα καθαρά μακεδονικό χωριό. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου, 226 κάτοικοι από το χωριό κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία, δέκα οικογένειες στη Βουλγαρία και 30 άτομα σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 1.336, 1961: 1.474, 1971: 1.069, 1981: 877, 1991: 980, 2001: 805.

Υψόμετρο 980 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

15b. 1903-1908:

Από το χωριό ήταν ο βοεβόδας Τάνε Κλιάντσεφ, η τσέτα του οποίου αριθμούσε 35 άντρες [Δραγούμης, 176].

Στις 7 Αυγούστου 1903, ο οθωμανικός στρατός συγκρούστηκε στο χωριό με αυτονομιστές και σκότωσε εννέα από αυτούς [Δραγούμης, 222].

Το χωριό γνώρισε την πρώτη τρομοκρατική επίθεση ελληνικής ένοπλης ομάδας, στις 3 Ιουνίου 1906 [Dakin, 342].

Τα ξημερώματα της 15ης Ιουλίου 1906 οι ομάδες των οπλαρχηγών Βαγγέλη Νικολούδη και Γιάννη Καραβίτη επιτέθηκαν το χωριό για δεύτερη φορά. Οι Έλληνες είχαν ξεκινήσει από το χωριό Νέγκοβαν, με διαταγή (του προξενείου Μοναστηρίου) να κάψουν το Γκορνίτσεβο. Μάλιστα ένα άλογο ήταν φορτωμένο δοχεία με πετρέλαιο. Το σχέδιο της ελληνικής οργάνωσης έχει γίνει ωστόσο γνωστό στον οθωμανικό στρατό, από δηλώσεις κομπασμού του οδηγού των ελληνικών σωμάτων Γρηγόρη Σαπουντζή, σε κάποιους μουσουλμάνους γνωστούς του: «θα μεταβώ να κάψω το χωριό». Μόλις οι Έλληνες μπήκαν στο Γκορνίτσεβο, οι οθωμανοί στρατιώτες τους περίμεναν. Ακολούθησε μάχη, κατά την οποία οι πρώτοι είχαν δώδεκα νεκρούς, μεταξύ των οποίων και τον οπλαρχηγό Νικολούδη [Προξενείο Μοναστηρίου, 5/8/1906, έγγραφο 511. Καραβίτης, 457-459. ΔΙΣ, 222. Dakin, 340-341. Βακαλόπουλος Β, 216].

Στις 25 Ιουνίου 1907, το μέλος της ελληνικής οργάνωσης Σάββας Χατζηχαρίσης δολοφόνησε το βοεβόδα Κλιάντσεφ από το Γκορνίτσεβο [δισ, 245].

Τον επόμενο μήνα σκοτώθηκε από τον οθωμανικό στρατό στο Μορίχοβο, ο βοεβόδας Τάνε από το Γκορνίτσεβο [ΔΙΣ, 256 και Βακαλόπουλος Β, 283].

Γνωστοί πατριαρχικοί από το χωριό που συνεργάστηκαν με την ελληνική οργάνωση ήταν: ο δάσκαλος Παπανεκτάριος που συμμετείχε στη ομάδα του Αντώνη Ζώη, ο Μήτσος Δρίλιας που σκοτώθηκε από την τσέτα του Τάνε το Μάιο του 1905 και ο πρώην ληστής και οπλαρχηγός των Ελλήνων Ζήσης Δημούλιος, που σκοτώθηκε στη Μπάνιτσα τον Απρίλιο του 1908 [ΔΙΣ, 164, 360, 377].

 

 15c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1905-1910 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής 26 άτομα:

File Risto και Vassil File το 1905.

Christo Dine Prou, Steso Daso και Storan Mitsef το 1906.

Alexo Vassil, Anton Filip, Anton Vasiloff, Filip Mitre, Filip Stoian, George Tanas, Marco Roico, Mintcho Donoff, Mitse Dine Milissen, Natse Mintchy, Nicola Jovan, Petse Doneff και Tacho Mintcheff το 1907.

Apostol Dimitri, Chiseghi Fanas, Dine Stayan, Itcho Staytche, Jovan Stayche, Mitse Marcoff, Staytehe Carptche και Zisa Carptche το 1910.

 

16. Γκόρνο Κάλενικ / Gorno Kalenik. Μετονομάστηκε σε Άνω Καληνίκη και στη συνέχεια σε Άνω Καλλινίκη. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Κάτω Κλεινών, του νομού Φλωρίνης. Παλαιός οικισμός, που αναφέρεται και σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Ήταν ένα εξαρχικό μακεδονικό χωριό. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Το χωριό γνώρισε τη βία των ελληνικών ένοπλων ομάδων. Το 1912 ζούσαν εδώ 300 άτομα. Το 1928 το χωριό είχε 400 κατοίκους, όλους Μακεδόνες. Οι κρατικές αρχές ασφαλείας, θεωρούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού, ανθελληνικών ή ρευστών φρονημάτων. Η δημογραφική εξέλιξη του χωριού, δεν επηρεάστηκε από τον εμφύλιο πόλεμο.

 

16a. Πηγές:

Το χωριό Горно Каленик ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο του Халил (γιου του Хаджи Синани) με 77 οικογένειες [Турски Документи].

Grn. Kalenik [Αυστριακός Χάρτης].

Άνω Κάλενικ καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Άνω Καλινίκ Φλωρίνης: «έχει κατοίκους 246 χριστιανούς» [Σχινάς 1886].

Каленикъ Горно и Долно / Леринска каза, 394 χριστιανοί Βούλγαροι [Кънчов 1900].

Κάλενικ, το 1902 είχε 32 οικογένειες [Πετσίβας].

Gorni Kalenik / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 328 εξαρχικοί Βούλγαροι και 30 Τσιγγάνοι [Brancoff 1905].

Άνω Κάλλινικ, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και εξαρχικό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Άνω Καλνίκ: «Σχισματικόν από του 1903. Οι Βούλγαροι κατέχουσι την εκκλησίαν» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Άνω Κάλλενικ Φλωρίνης, 197 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι (: Μακεδόνες που προσχώρησαν στη εξαρχία) από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Άνω Καλλίνικον Φλωρίνης, 326 άτομα (180 άρρενες και 146 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Άνω Καλλίνικον Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τον οικισμό Κάτω Καλλίνικον [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918]. Горно Калник, 40 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Άνω Καλλίνικον Φλωρίνης, 309 άτομα (154 άρρενες και 155 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Άνω Κάλενικ σε Άνω Καληνίκη [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Άνω Καληνίκη (Άνω Καλλίνικον) Φλωρίνης, 423 άτομα (186 άρρενες και 237 θήλεις), εκ των οποίων τέσσερις ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (δύο άρρενες και δύο θήλεις). Ομοδημότες ήταν 401 και 22 ετεροδημότες. Ένας δημότης απογράφηκε αλλού [Απογραφή 1928].

Άνω Καλλινίκη (Άνω Κάλενικ), υπήρχαν 65 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 40 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Άνω Καλλινίκη Φλωρίνης, 500 άτομα (232 άρρενες και 268 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Άνω Καλλινίκη, 557 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 297 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 200 ρευστής και 60 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Горно Каленик: Χριστιανικός μακεδονικός οικισμός. Σύμφωνα με το Верковиќ το 1889 ο πληθυσμός του χωριού, μαζί με το Долно Каленик, ήταν 72 οικογένειες με 364 άτομα. Το 1940 ήταν ένα καθαρά μακεδονικό χωριό [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 551, 1961: 506, 1971: 303, 1981: 333, 1991: 449, 2001: 325.

Υψόμετρο 605 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

16b. 1903-1908:Στις 20 Δεκεμβρίου 1906, ο Βάρδας σημείωνε στο ημερολόγιό του, πως κατά το παρελθόν η ομάδα του οπλαρχηγού Παύλου Ρακοβίτη προσπάθησε να μπει στο Κάλενικ, αλλά συνάντησε αντίσταση και έφυγε [Βάρδας Β, 364].

Στα τέλη Δεκεμβρίου 1906, ο στρατός συνέλαβε κάτοικους του χωριού, κατηγορούμενους για συνεργασία με τους αυτονομιστές [Προξενείο Μοναστηρίου, 30/12/1906, έγγραφο 946].

Ό,τι δεν κατόρθωσε ο Ρακοβίτης, το πέτυχε ο ίδιος ο Βάρδας. Το σώμα του επιτέθηκε στο Κάλενικ στις 28 Απριλίου 1907. Οι Έλληνες σκότωσαν δύο γυναίκες και πλήγωσαν μία. Επίσης έκαψαν τρία σπίτια και ένα στάβλο με 16 βόδια [Βάρδας Β, 640, 641, 649. ΔΙΣ, 253. Dakin, 410, 417].

 

16c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1904-1912 μετανάστευσαν από το χωριό Κάλενικ (χωρίς να γίνεται διάκριση σε Ντόλνο ή Γκόρνο μαχαλά) στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής δώδεκα άτομα:

Petre Kosta το 1904.

Ilio Dine το 1906. Petre Resto και Stefo Risto το 1907.

Dimitri Georgi, Michal Dime, Nikola Lasar, Stoyan Dimoff και Stoyan Nedelkoff το 1908.

Nedelco Risto το 1911.

Christo Storanoff και Kote Sile το 1912.

 

 

17. Γκόρνο Κλέστινο / Gorno Kleštino. Μετονομάστηκε σε Άνω Κλειναί. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται σαν Άνω Κλεινές. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Κάτω Κλεινών, του νομού Φλωρίνης. Παλαιός οικισμός, που αναφέρεται και σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Ήταν ένα μουσουλμανικό αλβανικό χωριό. Το 1912 ζούσαν εδώ 850 άτομα. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι αναχώρησαν αναγκαστικά και στη θέση τους εγκαταστάθηκαν χριστιανοί πρόσφυγες (κυρίως από τη Θράκη και τη Μικρά Ασία) και λίγοι Μακεδόνες από τη γύρω περιοχή. Το 1940 κατοικούσαν στο χωριό 400 πρόσφυγες και 100 Μακεδόνες. Η δημογραφική εξέλιξη του χωριού, δεν επηρεάστηκε από τον εμφύλιο πόλεμο.

 

17a. Πηγές:

Το χωριό Клештино (δεν διακρίνει σε Горно ή Долно) ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο του Мустафа Бег με 216 οικογένειες [Турски Документи].

Grn. Kleština [Αυστριακός Χάρτης]. Άνω Κλέστινα καζά Φλωρίνης, μουσουλμανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Άνω Κλέστινα Βιτωλίων: «έχει κατοίκους 530 τουρκαλβανούς αγρίους, τέμενος και πύργον» [Σχινάς 1886].

Горно Клещино / Леринска каза, 350 μουσουλμάνοι Αλβανοί [Кънчов 1900].

Άνω Κλέστοινα Φλωρίνης, 695 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Άνω Κλέστινα Φλωρίνης, 749 άτομα (443 άρρενες και 306 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Άνω Κλέστινα Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Горна Клештина, 7 σπίτια χριστιανών Σλάβων και 200 μουσουλμάνων Αλβανών [Милојевић 1920].

Άνω Κλέστινα Φλωρίνης, 911 άτομα (470 άρρενες και 441 θήλεις). 195 οικογένειες [Απογραφή 1920]. Μετονομασία του οικισμού από Άνω Κλέστινα σε Άνω Κλειναί [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Άνω Κλέστενα (Άνω Κλειναί) γραφείου Φλωρίνης, έγινε μικτός οικισμός γηγενών και προσφύγων. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 85 προσφυγικές οικογένειες (381 άτομα) [ΕΑΠ].

Άνω Κλέστινα, μικτός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών, έφυγαν 147 οικογένειες μουσουλμάνων (896 άτομα) και ήρθαν 90 οικογένειες προσφύγων: 72 από τη Θράκη, 13 από τη Μικρά Ασία, τέσσερις από τον Πόντο και μία από αλλού [Πελαγίδης].

Άνω Κλειναί (Άνω Κλέστινα) Φλωρίνης, 584 άτομα (283 άρρενες και 301 θήλεις), εκ των οποίων 384 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (188 άρρενες και 196 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 455 και 129 ετεροδημότες. Απογράφηκαν αλλού 12 δημότες [Απογραφή 1928].

Άνω Κλειναί (Άνω Κλέστινα), υπήρχαν 20 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 4 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Άνω Κλειναί Φλωρίνης, 743 άτομα (341 άρρενες και 402 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Άνω Κλειναί, 733 κάτοικοι, εκ των οποίων 33 ήταν σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 33 άτομα ρευστής συνείδησης και 700 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Горно Клештино: Μικτός οικισμός μουσουλμάνων Αλβανών και λίγων χριστιανών Μακεδόνων. Το 1940 ήταν ένα μικτό χωριό προσφύγων και Μακεδόνων [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες και άτομα προσφυγικής καταγωγής [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 656, 1961: 540, 1971: 267, 1981: 236, 1991: 207, 2001: 222.

Υψόμετρο 635 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

18. Γκόρνο Κότορι / Gorno Kotori. Μετονομάστηκε σε Άνω Υδρούσα και στη συνέχεια σε Άνω Υδρούσσα. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Περάσματος, του νομού Φλωρίνης. Παλαιός οικισμός, που αναφέρεται και σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Πρόκειται για μικτό οικισμό. Το 1912 ζούσαν εδώ 260 χριστιανοί, εκ των οποίων 220 ήταν εξαρχικοί Μακεδόνες και 40 πατριαρχικοί Αλβανοί. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Το 1928 το χωριό αριθμούσε 330 άτομα. Τα περισσότερα από αυτά είχαν χαρακτηριστεί από τις αρχές ασφαλείας, ανθελληνικών και ρευστών φρονημάτων. Ο πληθυσμός του χωριού μειώθηκε μετά τον εμφύλιο.

 

18a. Πηγές:

Το χωριό Старо Котори ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο των Даут Сулејман και Хамза με 97 οικογένειες [Турски Документи].

Grn. Kotori [Αυστριακός Χάρτης].

Άνω Κότορι καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Κότορι Άνω Φλωρίνης, 250 κάτοικοι [Σχινάς 1886].

Горно Котори / Леринска каза, 168 χριστιανοί Βούλγαροι και 60 χριστιανοί Αλβανοί [Кънчов 1900].

Kotori, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Gorno Kotri / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 216 εξαρχικοί Βούλγαροι και 120 Αλβανοί [Brancoff 1905].

Άνω Κόττορι, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και εξαρχικό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Άνω Κόττορι: «Σχισματικόν από του 1903» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Άνω Κόττορι Φλωρίνης, 238 ορθόδοξοι Έλληνες (: πατριαρχικοί) [Χαλκιόπουλος 1910].

Άνω Κόττορι Σόροβιτς, 286 άτομα (154 άρρενες και 132 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Άνω Κόττορι Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Горно Котори, 74 σπίτια χριστιανών Σλάβων και 6 χριστιανών Αλβανών [Милојевић 1920].

Άνω Κόττορι Φλωρίνης, 266 άτομα (124 άρρενες και 142 θήλεις). 47 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Άνω Κόττορι σε Άνω Υδρούσα [ΦΕΚ 81 / 14. 5. 1928].

Άνω Υδρούσα (Άνω Κόττορι) Φλωρίνης, 316 άτομα (147 άρρενες και 169 θήλεις), εκ των οποίων μία γυναίκα ήταν πρόσφυγας πού ήρθε μετά το 1922. Ομοδημότες ήταν 312 και 4 ετεροδημότες. Απογράφηκαν αλλού 23 δημότες αλλού [Απογραφή 1928].

 Άνω Υδρούσα (Άνω Κόττορι), υπήρχαν 57 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 50 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων (πολύ φανατικά αισθήματα) [Στατιστική 1932].

Άνω Κότορι, «Δικοί μας, οι οικογένειες Πέτρου Κατσιούρα, Σταύρου Κατσιούρα και Ηλία Χρήστου. Οι ανωτέρω ελληνικαί οικογένειαι είναι Αλβανόφωνοι, αλλά τόσο ελαστική συνείδηση έχουν ώστε το 1925 εν γνώσει των διέμενον εις το χωρίον των οι Κομιτατζήδες» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Άνω Υδρούσσα Φλωρίνης, 526 άτομα (272 άρρενες και 254 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Άνω Υδρούσα, 541 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 440 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 50 ρευστής και 50 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Горно Котори: Μικτός οικισμός χριστιανών Αλβανών και χριστιανών Μακεδόνων [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες και Αλβανοί [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 375, 1961: 426, 1971: 388, 1981: 333, 1991: 326, 2001: 402.

Υψόμετρο 860 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

18b. 1903-1908:

Από το χωριό καταγόταν ο βοεβόδας Κόλε [Dakin, σ 218].

Στο Γκόρνο Κότορι, που βρισκόταν υπό την επιρροή των αυτονομιστών, στάθμευε οθωμανικό στρατιωτικό απόσπασμα δεκαπέντε αντρών [Καραβίτης, 261, 362, 625].

 

 18c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1903-1913 μετανάστευσαν από το Κότορι (χωρίς διευκρίνιση από Ντόλνο ή Γκόρνο) στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής 32 άτομα:

Vane Velo το 1903.

Christo Guiorgui και Flo Kote το 1904,

Apostol Sotiv, Gheorghi Mitse, Ilia Cole, Isvan Fraian, Johan Georgi, Kosladan Stortzeff, Naki Cole, Nicola Risto, Petre Bogoya, Risto Petko, Tanas Kole, Tanas Kosta και Vasef Vane το 1905.

Naky Dimitri το 1907.

Navuntche Vasiloff το 1909.

Dimiter Chr. Gorschiloff, Dimitri Tanas, Dinef Delis, Fovan Georgi, Fovan Petre, George Stefanoff, Guele Costadin, Petref Stefs, Petreff Fovan, Vasil Vane και Vikola Michail το 1910.

Gheorghi Nicolas το 1912.

George Vasiloff το 1913.

 

19. Γκόρνο Νεβόλιανι / Gorno Nevoljani. Μετονομάστηκε σε Σκοπιά. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Φλωρίνης, του νομού Φλωρίνης. Πρόκειται για παλαιό οικισμό, ο οποίος αναφέρεται σε τουρκικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Την τελευταία περίοδο της οθωμανικής διοίκησης, ζούσαν εδώ 1.350 χριστιανοί Μακεδόνες (εξαρχικοί, σε μεγάλη πλειοψηφία) και 350 μουσουλμάνοι Τούρκοι. Οι χριστιανοί του χωριού συμμετείχαν στην επανάσταση του Ίλιντεν και γνώρισαν γι αυτό τα αντίποινα του στρατού. Λόγω των αυτονομιστικών και εξαρχικών φρονημάτων τους, έγιναν επίσης στόχος της ένοπλης ελληνικής οργάνωσης. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Μέχρι το 1924, οι μουσουλμάνοι έφυγαν αναγκαστικά στην Τουρκία και στη θέση τους η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε χριστιανούς πρόσφυγες. Το 1928 ο πληθυσμός αποτελείτο από 1.600 Μακεδόνες και 100 πρόσφυγες (κυρίως Μικρασιάτες). Οι περισσότεροι από τους γηγενείς ήταν, για τις αρχές ασφαλείας, ανθελληνικών ή ρευστών φρονημάτων. Η δημογραφική εξέλιξη του οικισμού μετά τον εμφύλιο υπήρξε κανονική.

 

19a. Πηγές:

Το χωριό Неволјани (δεν διακρίνει Горно ή Долно) ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα: α) τιμάριο του Илиас Сегбан με 30 οικογένειες β) τιμάριο των Али (γιου του Јусуф) και του Ахмед, με 79 οικογένειες, γ) τιμάριο του γενίτσαρου Берак με 29 οικογένειες, δ) τιμάριο του Мехмед (γιου του Хабиб) με 35 οικογένειες, ε) τιμάριο του Јагмур (γιου του Хасух) με 34 οικογένειες, ε) τιμάριο του Даут (γιου του Чалтик Фируз) με 42 οικογένειες και στ) τιμάριο του Фуат (γιου του Доган) [Турски Документи].

Grn. Nevoljan [Αυστριακός Χάρτης].

Άνω Νεβόλιανη καζά Φλωρίνης, μικτός οικισμός χριστιανών και μουσουλμάνων [Χάρτης Κοντογόνη]. Άνω Ντολιάν Φλωρίνης, 1.150 χριστιανοί και 440 οθωμανοί (: μουσουλμάνοι) κάτοικοι [Σχινάς 1886].

Неволяни / Леринска каза, 1.260 χριστιανοί Βούλγαροι και 300 Τούρκοι [Кънчов 1900].

Νεβολιάνη, το 1902 είχε 232 οικογένειες [Πετσίβας].

Nevoliani / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 480 εξαρχικοί και 1.040 πατριαρχικοί Βούλγαροι. Λειτουργία ενός εξαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 35 μαθητές και ενός πατριαρχικού σχολείου με δύο δασκάλους και 27 μαθητές [Brancoff 1905].

Νεβολιανή, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και μικτό χωριό (εξαρχικών και πατριαρχικών) μετά. Προσήλθαν στο πατριαρχείο δέκα οικογένειες [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Νεβόλιανη: «Μερίς χωρικών είχεν αποσκιρτήσει τω 1898 καταλαβούσα την μίαν των δύο εκκλησιών. Τω 1906 απεσκίρτησε και η επίλοιπος μερίς, αλλ’ η εκκλησία εκλείσθη υπό των Αρχών. Μετά το σύνταγμα επεχείρησαν οι κάτοικοι να καταλάβωσιν αυτήν, η δε Αρχή προέβη εις την σφράγισιν αυτής κατόπιν διαμαρτυριών της Ι. Μητροπόλεως Μογλενών. Αλλά οι Βούλγαροι διέρρηξαν τας σφραγίδας και την κατέλαβον» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Άνω Νεβόλιανι Φλωρίνης, 725 ορθόδοξοι Έλληνες υπό τη βουλγαρική τρομοκρατία (: Μακεδόνες που προσχώρησαν στη εξαρχία ) από το 1907, 350 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: παλαιοί εξαρχικοί Μακεδόνες) και 249 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Άνω Νεβολιάνη Φλωρίνης, 1.833 άτομα (991 άρρενες και 842 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Άνω Νεβολιάνη Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Неволени, 150 σπίτια χριστιανών Σλάβων και 50 μουσουλμάνων Τούρκων [Милојевић 1920].

Άνω Νεβολιάνη Φλωρίνης, 1.520 άτομα (684 άρρενες και 836 θήλεις). 299 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Άνω Νεβόλιανη σε Σκοπιά [ΦΕΚ 156 / 8. 8. 1928].

Άνω Νεβόλιανη (Σκοπιά) γραφείου Φλωρίνης, έγινε μικτός οικισμός γηγενών και προσφύγων. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 26 προσφυγικές οικογένειες (121 άτομα) [ΕΑΠ].

Άνω Νεβόλιανη, μικτός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών, έφυγαν 59 οικογένειες μουσουλμάνων (350 άτομα) και ήρθαν 25 οικογένειες προσφύγων: τρεις από τη Θράκη και 22 από τη Μικρά Ασία [Πελαγίδης].

Σκοπιά (Άνω Νεβόλιανη) Φλωρίνης, 1.478 άτομα (650 άρρενες και 828 θήλεις), εκ των οποίων 74 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (31 άρρενες και 43 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 1.442 και 36 ετεροδημότες. Απογράφηκαν αλλού 10 δημότες [Απογραφή 1928].

Σκοπιά (Άνω Νεβολιάνη), 140 ξενόφωνες οικογένειες, όλες δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Νεβολιάνη, «Δικοί μας, οι οικογένειες Σταμπουλή, Τασούσκη, ο Κολε Στέφο Ρούζιν και ο Ηλία Δάνε» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Σκοπιά Φλωρίνης, 1.731 άτομα (768 άρρενες και 963 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Σκοπιά, 1.691 κάτοικοι, εκ των οποίων 1.100 ήταν σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 800 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 300 ρευστής και 591 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Неволјани (Горно Неволјани): Ήταν ένας μικτός οικισμός χριστιανών Μακεδόνων και μουσουλμάνων Τούρκων, ο οποίος το 1940 είχε γίνει ένας μικτός οικισμός Μακεδόνων και προσφύγων [Симовски].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 1.522, 1961: 1.077, 1971: 732, 1981: 612, 1991: 594, 2001: 571.

Υψόμετρο 700 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

19b. 1903-1908:

Κατά την επανάσταση του Ίλιντεν, την 1η Αυγούστου 1903, οθωμανικό στρατιωτικό απόσπασμα πλιατσικολόγησε την εκκλησία του χωριού και έκλεψε αντικείμενα αξίας 15 λιρών [Δραγούμης, 214].

Στις 26 Μαρτίου 1905, άνθρωπος της ελληνικής οργάνωσης επιχείρησε ανεπιτυχώς να σκοτώσει στο Μοναστήρι (Μπίτολα) τον αυτονομιστή Ναούμ Χρίστοφ από το χωριό Νεβόλιανι [Προξενείο Μοναστηρίου, 28/3/1905, έγγραφο 318].

Στις 18 Αυγούστου 1905, οι αυτονομιστές σκότωσαν τον πατριαρχικό παπά Κωνσταντίνο Χριστίδη [δισ, 362].

Στο χωριό επιτέθηκαν το βράδυ της 29ης Οκτωβρίου 1905, τα σώματα των οπλαρχηγών Θύμιου Καούδη και Γιώργου Σκαλίδη. Την επίθεση έχει υποδείξει ο Βασίλης Μπάλκος, από το ελληνική οργάνωση (κέντρο) Φλώρινας. Εκείνο το βράδυ γινόταν γάμος στο χωριό και έτσι οι Έλληνες πίστευαν πως θα βρουν μαζεμένους πολλά αντιπάλους. Έφτασαν στο σπίτι στο σπίτι του Γκιόρκγι Γιάνεφ που γινόταν το γλέντι και του έβαλαν φωτιά. Όποιος καλεσμένος προσπάθησε να βγει έξω, σκοτώθηκε από τους πυροβολισμούς των Ελλήνων [σκριπ, 3/11/1905].

Ο αυστριακός πρόξενος μέτρησε την άλλη μέρα 13 νεκρούς και 7 τραυματίες (τρεις γυναίκες, τρία κορίτσια και ένα αγόρι). Γράφει σχετικά ο Καούδης: «Αφού είδαμε ό,τι δεν μας άφηναν να μπούμε στο σπίτι, του εδώσαμε φωθιά, αλλά από την πόρτα επλησίασαν ο Λευκαρουδάκης και ο Κώστας ο Ταραντούλης κ’ έβαλεν κι αυτός φωθιά, κι έτσι αναγκάσθηκαν κ’ έβγαιναν έξω ένας-ένας και των εσκοτώναν, όσοι έμειναν μέσα εκάησαν. Δεν ξεύρω πόσοι εσκοτώθησαν, πάντως όμως αρκετοί» [Καούδης 115].

Το ΕΜΠΡΟΣ έγραψε πως 22 πτώματα μεταφέρθηκαν τελικά από το χωριό στη Φλώρινα [ΕΜΠΡΟΣ, 9/11/1905].

Η είδηση έγινε γνωστή στον αμερικάνικο τύπο με τηλεγράφημα της 1/14 Νοεμβρίου από τη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με αυτό, οι Έλληνες πρώτα τουφέκισαν έξι άτομα έξω από το σπίτι που γινόταν ο γάμος και στη συνέχεια έκαψαν το κτήριο. Μέσα στο φλεγόμενο σπίτι, κάηκαν δεκαεπτά άτομα, τα περισσότερα γυναίκες και παιδιά [The Salt Lake Herald, 15/11/1905, σ. 1].

Σύμφωνα με το Μόδη, «η φτωχή νύφη, πηδώντας από το παράθυρο για να γλυτώση, έσπασε τα πόδια της» [Μόδης Β, 294].

Ο Βακαλόπουλος μειώνει τον αριθμό των σκοτωμένων σε 13 [Βακαλόπουλος Β, 142].

Στη συνέχεια, η ελληνική οργάνωση μελέτησε να επιτεθεί ξανά στο χωριό, όπως φαίνεται σε αρκετά σημεία του ημερολογίου του Βάρδα [Βάρδας Β, 523, 619, 624, 884, 911].

Τελικά κατόρθωσε να σκοτώσει τον εξαρχικό πρόκριτο Σάντρες στις 9 Οκτωβρίου 1906 [Προξενείο Μοναστηρίου, 14/10/1906, έγγραφο 717].

Στις 19 Αυγούστου 1906 οι αυτονομιστές σκότωσαν τον πατριαρχικό παπά Αναστάσιο [Προξενείο Μοναστηρίου, 11/12/1906, έγγραφο 832].

 

19c. Μετανάστες:

Μεταξύ 1903-1915 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής 36 άτομα:

Jovan Dinsitri, Kole Lazo, Kosto Hekso, Luice Dinsitri, Mice Risto, Mice Stefo, Petre Vasilj και Taseff Kole το 1903.

Anastas Kole, Andrea Pavle, Epta Naonmtche, Riste Naonmtche και Sterico Tacho το 1905.

Cache Tovan, Done Stefoff, Ghitze Naoumtzeff, Ivan Gulorgi, Lazo Natzof, Lazor Tovanoff, Nicola Vasileff, Petre Koleff, Risto Kotchoff και Tanas Doneff το 1906.

Filipof Risto, Ilo Kristoff, Kiste Traykoff, Stephof Filip και Trayan Kristoff το 1910.

Christo Tilipoff, Fassil Kuzeff, Ilio Kotoeff, Ilo Laneff και Tlor Faneff το 1912.

Almed Mustafa και Sinan Nedjip το 1914.

Constantin Nicola το 1915.

 

20. Έλεβις / Eleviš. Μετονομάστηκε σε Λακκιά και στη συνέχεια σε Λεβαία. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Φιλώτα, του νομού Φλωρίνης. Το 1912 ζούσαν εδώ 900 μουσουλμάνοι Τούρκοι. Οι κάτοικοί του έφυγαν μέχρι το 1924 υποχρεωτικά για την Τουρκία. Στη θέση τους εγκαταστάθηκαν χριστιανοί πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, τη Θράκη και τον Πόντο. Το 1940 ήταν ένα καθαρά προσφυγικό χωριό 1.000 ατόμων. Η δημογραφική εξέλιξη του χωριού, δεν επηρεάστηκε από τον εμφύλιο πόλεμο.

 

 20a. Πηγές:

Elevič [Αυστριακός Χάρτης].

Έλεβες καζά Φλωρίνης, μουσουλμανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Ελεβή Φλωρίνης, 776 οθωμανοί (: μουσουλμάνοι) κάτοικοι [Σχινάς 1886].

Елевишъ / Кайлярска каза, 700 μουσουλμάνοι Τούρκοι [Кънчов 1900].

Έλεβιτς Φλωρίνης, 680 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Έλεβης Σόροβιτς, 779 άτομα (433 άρρενες και 346 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Έλεβης Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Елевиш, 50 σπίτια μουσουλμάνων Τούρκων [Милојевић 1920].

Έλλεβη Φλωρίνης, 986 άτομα (513 άρρενες και 473 θήλεις), 179 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Έλλεβη σε Λακκιά [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Έλλεβιτς (Λακκιά) γραφείου Φλωρίνης, έγινε καθαρά προσφυγικός οικισμός. Mέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 232 προσφυγικές οικογένειες (973 άτομα) [ΕΑΠ].

Έλεβιτς, μουσουλμανικός οικισμός, έφυγαν 160 οικογένειες μουσουλμάνων (950 άτομα) και ήρθαν 235 οικογένειες προσφύγων: 81 από τη Θράκη, 102 από τη Μικρά Ασία και 52 από τον Πόντο [Πελαγίδης].

Οι περισσότεροι πρόσφυγες που ήρθαν μιλούσαν ποντιακά [Χατζησαββίδης].

Λακκιά (Έλλεβη) Φλωρίνης, 1.002 άτομα (485 άρρενες και 517 θήλεις), εκ των οποίων 707 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (331 άρρενες και 376 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 984 και 18 ετεροδημότες. Απογράφηκαν αλλού 21 δημότες [Απογραφή 1928].

Λακκιά Φλωρίνης, 883 άτομα (441 άρρενες και 442 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Λακκιά, 1.013 κάτοικοι. Κανένας σλαυόφωνος. Όλοι είχαν ελληνική συνείδηση [Στατιστική 1945].

Елевиш (Елеово): Το 1912 ήταν ένας μουσουλμανικός τουρκικός οικισμός. Το 1940 είχε γίνει ένα καθαρά προσφυγικό χωριό [Симовски]. Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 1.048, 1961: 1.205, 1971: 959, 1981: 887, 1991: 1.022, 2001: 571. Υψόμετρο 826 [Λεξικό ΕΣΥΕ]. Μετά την απογραφή του 1981, μετονομάστηκε σε Λεβαία.

 

21. Έλοβο / Elovo. Μετονομάστηκε σε Ελατιάς και στη συνέχεια σε Ελάτεια. Υπήρξε οικισμός της κοινότητας Δροσοπηγής της επαρχίας Φλωρίνης. Μικρός χριστιανικός αλβανικός οικισμός. Το 1912 ζούσαν εδώ 60 πατριαρχικοί. Το 1940 υπήρχαν περίπου 130 κάτοικοι, οι μισοί εκ των οποίων ήταν για τις αρχές ασφαλείας, άτομα μη ελληνικών φρονημάτων. Το χωριό ερήμωσε μετά τον εμφύλιο πόλεμο.

 

21α. Πηγές:

Elevo (Ehlova) [Αυστριακός Χάρτης].

Έλοβον καζά Μοναστηρίου [Χάρτης Κοντογόνη].

Έλλιοβον Φλωρίνης: «έχει 60 κατοίκους χριστιανούς» [Σχινάς 1886].

Елово / Леринска каза, 40 χριστιανοί Αλβανοί [Кънчов 1900].

Elevo (Ehlova), λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Έλοβο, το 1902 είχε 15 οικογένειες [Πετσίβας].

Elovo / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 48 χριστιανοί Αλβανοί [Brancoff 1905].

Έλοβον Φλωρίνης, 80 ορθόδοξοι Έλληνες (: πατριαρχικοί) [Χαλκιόπουλος 1910].

Έλοβον Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Μπελκαμένης [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Елово, 6 σπίτια χριστιανών Αλβανών [Милојевић 1920].

Έλλοβον Φλωρίνης, 52 άτομα (24 άρρενες και 28 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Έλλοβιν σε Ελατιάς [ΦΕΚ 156 / 8. 8. 1928].

Ελατιάς Φλωρίνης, έρημο [Απογραφή 1928].

Ελατιά (Έλοβον), υπήρχαν 25 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 12 ήταν αλβανόφωνες και 13 δεδηλωμένων ρουμανικών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Ελάτεια Φλωρίνης, 125 άτομα (58 άρρενες και 67 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Елово : Μικρός χριστιανικός αλβανικός οικισμός [Симовски].

Στην απογραφή του 1951 ήταν έρημο.

 

21b. 1903-1908:

Υπήρξε βάση των ελληνικών ομάδων [ΔΙΣ, 225].

Στις 18 Μαΐου 1907 οι αυτονομιστές έκαψαν πέντε σπίτια του οικισμού [Προξενείο Μοναστηρίου, 1/6/1907, έγγραφο 354].

 

22. Έξι Σου ή Γκόρνο Βέρμπενη / Eksi Su ή Gorno Vrbeni. Μετονομάστηκε σε Ξυνό Νερό και στη συνέχεια σε Ξινόν Νερόν. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται και ως Ξινό Νερό. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Αμυνταίου, του νομού Φλωρίνης. Πρόκειται για παλαιό μακεδονικό οικισμό. Στοιχεία για αυτόν, βρίσκουμε σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Οι κάτοικοι του χωριού πρωτοστάτησαν στον αυτονομιστικό αγώνα. Γι αυτό το λόγο υπέστησαν αντίποινα, τόσο από την οθωμανική διοίκηση, όσο και από τις ελληνικές ένοπλες ομάδες. Το 1912 ζούσαν εδώ 1.600 εξαρχικοί Μακεδόνες και 100 χριστιανοί Τσιγγάνοι. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Μερικές οικογένειες μετανάστευσαν στη Βουλγαρία. Το 1928 ήταν ένα καθαρά μακεδονικό χωριό 1.700 κατοίκων. Οι αρχές ασφαλείας θεωρούσαν τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού του, ως άτομα ανθελληνικών ή ρευστών φρονημάτων. Πολλοί κάτοικοί του συμμετείχαν στον εμφύλιο. Το 1949 υπολογίζεται πως 60 οικογένειες κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία. Παρά τη μεταπολεμική μείωση του πληθυσμού του, παρέμεινε ένα μεγάλο μακεδονικό χωριό.

 

22a. Πηγές:

Το χωριό Врбјани (δεν διακρίνει σε Долно ή Горно) ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα: α) τιμάριο του Убејс Бег με 24 οικογένειες, β) τιμάριο του Мустафа Бег με 76 οικογένειες, γ) τιμάριο του Јусуф με 34 οικογένειες, δ) τιμάριο των Јусуф (γιου του Хизир) και του Али (γιου του Хаджи) με 15 οικογένειες, ε) τιμάριο του Јусуф (γιου του Карабекир) με 28 οικογένειες, στ) τιμάριο του Фируз (γιου του Пазарли) με 21 οικογένειες, ζ) τιμάριο του Халил (γιου του Карамани) με 55 οικογένειες, η) τιμάριο των Мехмед (γιου του Тумурхан) και Умур (γιου του Илче) με 31 οικογένειες [Турски Документи].

Ekšisu (Vrbeni) [Αυστριακός Χάρτης].

Εξί-Σου καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Εξίσουϊ Φλωρίνης: «Κεφαλοχώρι, οικούμενον υπό 350 χριστιανικών οικογενειών, έχει εκκλησίαν, δύο χάνια και αφθονία σίτου, οίνου, σιτηρών και υδάτων, άτινα και τοι έχει τα γεύσιν οξείαν (δίκην λεμονάδας) πίνονται ευαρέστως υπό τε των ανθρώπων και των ζώων» [Σχινάς 1886].

Екши Су (Върбени Горно, Върбени Молско) / Леринска каза, 1.900 χριστιανοί Βούλγαροι και 65 Τσιγγάνοι [Кънчов 1900].

Ekchi Sou, λειτουργία τόσο πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας, όσο και εξαρχικού σχολείου [Χάρτης Κοντογιάννη].

Εξί Σου, το 1902 είχε 300 εξαρχικές οικογένειες [Πετσίβας].

Ekchi Sou / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 2.200 εξαρχικοί Βούλγαροι, 136 πατριαρχικοί Βούλγαροι και 96 Τσιγγάνοι, λειτουργία ενός εξαρχικού σχολείου με πέντε δασκάλους και 255 μαθητές και ενός πατριαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 10 μαθητές [Brancoff 1905].

Εξή Σου, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και εξαρχικό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Εξήσου: «Απεσκίρτησε τω 1897, των Βουλγάρων καταλαβόντων τας δύο εκ των τριών πατριαρχικών εκκλησιών. Μέχρι του 1904 ήτο μικτόν. Φονευθέντος του Έλληνος ιερέως, το χωρίον ολόκληρον εκηρύχθη σχισματικόν, η δ’ εκκλησία των ορθοδόξων εκλείσθη. Μετά το σύνταγμα όμως κατελήφθη και αύτη υπό των Βουλγάρων» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Εξήσουϊ Φλωρίνης, 150 ορθόδοξοι Έλληνες υποκύψαντες στο σχίσμα (: εξαρχικοί Μακεδόνες) από το 1904 και 1.300 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: παλαιοί εξαρχικοί Μακεδόνες) [Χαλκιόπουλος 1910].

Εξίσου Σόροβιτς, 1.735 άτομα (858 άρρενες και 877 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Εξίσου Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τον οικισμό Σπάντσα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Горно Врбени, 350 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Εξή Σου Φλωρίνης, 1.406 άτομα (635 άρρενες και 771 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Εξίσου σε Ξυνό Νερό [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Ρευστοποιήθηκαν 18 περιουσίες κατοίκων που μετανάστευσαν στη Βουλγαρία [Μιχαηλίδης].

Ξυνόν Νερόν (Εξή Σου) Φλωρίνης, 1.718 άτομα (840 άρρενες και 878 θήλεις), εκ των οποίων 30 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (15 άρρενες και 15 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 1.577, ετεροδημότες 118 και αλλοδαποί 23 [Απογραφή 1928].

Ξυνό Νερό (Εξή Σου), υπήρχαν 318 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 298 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων. Εκ των σλαυϊζόντων, βρίσκονται στη Βουλγαρία 30 αξιωματικοί, 15 ιερείς και 15 διδάσκαλοι [Στατιστική 1932].

Εξίσου, «Δική μας είναι οικογένεια Παπαπέτρου» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Ξινόν Νερόν Φλωρίνης, 1.955 άτομα (947 άρρενες και 1.008 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Ξυνό Νερό, 2.139 κάτοικοι, εκ των οποίων 2.039 ήταν σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 1.900 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 139 ρευστής και 100 ελληνικής [Στατιστική 1945].

«Στις 2 Μάη του 1946, στο Ξυνό Νερό συνελήφθηκαν 80 άτομα και παραπέμφθηκαν σε δίκη, τον ίδιο μήνα χωροφύλακες σκότωσαν το Στέφανο Παπά, κάψανε τέσσερα σπίτια του χωριού και ένα μαγαζί, τον Απρίλη του 1945 χωροφύλακες δολοφόνησαν τον κάτοικο Βύρωνα Χατζή, στη Φλώρινα δολοφόνησαν με βασανιστήρια το Μεθόδιο Τασόπουλο από το Ξυνό Νερό» [Υπόμνημα ΔΣΕ 1947].

Από το χωριό καταγόταν Ηλίας Τουρούνζιας, δυο φορές φυλακισμένος το 1935 και το 1938, ο οποίος ανέπτυξε στη συνέχεια έντονη αυτονομιστική δράση. Άλλο γνωστό στέλεχος, ήταν ο αυτονομιστής αγρότης Κύριλλος Πιλάης [Κολιόπουλος Α 168-169, 187, 224 και Β 80-81].

Екси Су (Врбени, Гоно Врбени): Ήταν ένα χριστιανικό μακεδονικό χωριό. Ο Верковиќ αναφέρει το 1889 πως ζούσαν στο χωριό 289 χριστιανικές οικογένειες με 1.425 άτομα. Την περίοδο του μεσοπολέμου, 40 οικογένειες μετανάστευσαν στη Βουλγαρία. Το 1940 παρέμενε ένας αμιγώς μακεδονικός οικισμός. Στο τέλος του εμφυλίου, 60 οικογένειες κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 2.608, 1961: 1.562, 1971: 1.419, 1981: 1.393, 1991: 1.371, 2001: 1.229.

Υψόμετρο 650 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

22b 1903-1908:

Λίγες μέρες πριν το Ίλιντεν, η ομάδα του καπετάν Βαγγέλη μαζί με το στρατιωτικό απόσπασμα από το χωριό Νέγκοβαν, έστησαν ενέδρα κοντά στο Ντόλνο Κότορι και σκότωσαν πέντε άντρες του βοεβόδα Λέκου από το Έξι Σου [Μακρής, 84 και Γούναρης, 162].

Οι κάτοικοι του χωριού πρωτοστάτησαν στο Ίλιντεν. Την πρώτη ημέρα της επανάστασης, στις 20 Ιουλίου 1903, χτύπησαν το στρατιωτικό απόσπασμα που βρισκόταν στο χωριό. Κατά τη σύγκρουση σκοτώθηκαν πέντε οθωμανοί στρατιώτες και ο αυτονομιστής Ηλίας Τσέκοφ [Δραγούμης, 583].

Στις 29 Ιουλίου διεξήχθη νέα μάχη κοντά στο χωριό μεταξύ των εξεγερμένων κατοίκων του και ενός στρατιωτικού αποσπάσματος [Δραγούμης, 204].

Στις 31 Αυγούστου τέσσερα τάγματα στρατού από Σόροβιτς (Αμύνταιο), με τέσσερα κανόνια, κύκλωσαν το Έξι Σου και επιτέθηκαν σε αυτό. Έκαψαν ένα σπίτι, τρεις αχυρώνες και λεηλάτησαν το χωριό για πολλές ώρες [Δραγούμης, 272].

Στο Έξι Σου είχε έδρα η τσέτα του Αλέξη (Λέκο) [ΔΙΣ, 129].

Το Νοέμβριο του 1904 οι αυτονομιστές σκότωσαν τον πρόκριτο του χωριού Γιάννη Γραμματικό και τη γυναίκα του [ΔΙΣ, 358].

Οι Έλληνες θεωρούσαν το χωριό «φωλιά κομιτατζήδων» [Καραβαγγέλης, 54].

Μετά τη σφαγή στη Ζαγκορίτσανη (25η Μαρτίου 1905), αποτελούσε τον επόμενο μεγάλο στόχο της ελληνικής οργάνωσης. Ωστόσο η κατακραυγή της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης για τη σφαγή, ανάγκασε το ελληνικό κομιτάτο να αναστείλει την επίθεση στο Έξι Σου [Καραβίτης, 243 και Βακαλόπουλος Β, 128].

Το χωριό δέχτηκε την πρώτη επίθεση από ελληνική ομάδα στις 11 Ιουλίου 1906 [Dakin, 342].

Δεύτερη επίθεση πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1907 από την ομάδα του οπλαρχηγού Μιχάλη Τσόντου. Οι Έλληνες σκότωσαν οκτώ και πλήγωσαν αρκετούς χωρικούς από το Έξι Σου που έκοβαν ξύλα στη θέση Σέλιτσα κοντά στο χωριό [Προξενείο Μοναστηρίου, 12/10/1907, έγγραφο 853, Βάρδας Β, 932-933. Dakin, 416. Βακαλόπουλος Β, 295].

Αναφέροντας τη σύλληψη του βοεβόδα Μήτσε από τον οθωμανικό στρατό μέσα στο χωριό, η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ χαρακτηρίζει το Έξι Σου ως «διαρκές ληστοπεδαρχείον» [ΣΚΡΙΠ, 18/3/1908].

 

22c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1904-1922 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής 60 άτομα:

Mice Vangel το 1904.

Constantin Tomas, Done Tanas, George Tassi, Giorgie Eks Vane, Kire Dore, Klemo Vasileff, Krote Risto, Lazar Kole, Petre Ivanoff, Petre Mansoff, Petre Mitze, Petro Stefo, Risto Stoitche, Simo Stojko, Stefo Mitze, Stefo Vane, Stewje Ghiorghi, Vane Mitzo, Vasil Stefo και Vassil Mintche το 1905.

Dime Lazoff, Kole Dafoff, Mitus Ivanoff, Rousse Ilioff, Simo Stefoff, Vane Stefoff και Vassil Stoitcheff το 1906.

Constantin Fteho, Done Vasil, Milse Kazieff, Naida Mitse και Petre Vasil το 1907.

Kitye Petroff και Petze Jovan Chaprdah το 1908. Dine Karakatch και Natse Stepof το 1909.

Ivan Mintcheff το 1910. Katerina Romanova, Kiril Vaneff, Man. Dineff, Mintche Vasil και Stefo Dineff το 1911.

Gheorghi Georgieff, Mihail Kontmanoff, Rouse Doneff, Stefan Kole Kargoff, Stepto Mitze Laeff, Vasilka Sineva Poptcheva και Verka Dineva Poptcheva το 1912.

Dimitri Hadjief, Mihail Stavre, Mintsi Kire και Pandeli Techsco το 1914.

Christos Haradzelas, Constantinos Haremtzelas, Georgios Donmkon, Pantelis Boscon και Stamatios Giozes το 1915.

Calina Poptsef το 1922.

 

23. Ζαμπάρντενι / Zabrdeni. Μετονομάστηκε σε Λόφος και στη συνέχεια σε Λόφοι. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Μελίτης, του νομού Φλωρίνης. Πρόκειται για παλαιό μακεδονικό οικισμό, που αναφέρεται σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Το 1903 συμμετείχε στην επανάσταση του Ίλιντεν. Το 1905 δέχτηκε επίθεση από ελληνικό σώμα, το οποίο έκαψε σπίτια, σκότωσε δε και τραυμάτισε αρκετούς χωρικούς. Το 1912 ζούσαν στο χωριό περίπου 400 εξαρχικοί Μακεδόνες. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Το 1928 ο πληθυσμός του ήταν 420 άτομα. Οι αρχές ασφαλείας θεωρούσαν το μεγαλύτερο μέρος του, ανθελληνικών ή ρευστών φρονημάτων. Η δημογραφική εξέλιξη του χωριού, δεν επηρεάστηκε από τον εμφύλιο πόλεμο.

 

23a. Πηγές:

Το χωριό Забрдани ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα τιμάριο του Мустафа Бег με 80 οικογένειες [Турски Документи].

Zaborženi (Zabrdeni) [Αυστριακός Χάρτης].

Ζαμπέρδανι καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Ζαμπέρδανη ή Ζαμπίρδανι Φλωρίνης: «έχει κατοίκους 490 χριστιανούς, εκκλησίαν, και ανήκει τω εν Βιτωλίοις Έλληνι χειρούργω Χρηστάκη Δημητρίου» [Σχινάς 1886].

Забърдени / Леринска каза, 325 χριστιανοί Βούλγαροι [Кънчов 1900].

Ζαμπέρδανη, το 1902 είχε 45 οικογένειες [Πετσίβας].

Zabardeni / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 344 εξαρχικοί Βούλγαροι, λειτουργία ενός εξαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 40 μαθητές [Brancoff 1905].

Ζαμπύρδανι, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και εξαρχικό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Ζαμπέρδανι Φλωρίνης, 332 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: εξαρχικοί Μακεδόνες) [Χαλκιόπουλος 1910].

Ζαπύρδανη Φλωρίνης, 358 άτομα (208 άρρενες και 150 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Ζαπύρδανη Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Забрдени, 40 σπίτια χριστιανών Σλάβων [Милојевић 1920].

Ζαμπύρδανη Φλωρίνης, 306 άτομα (168 άρρενες και 148 θήλεις), 92 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Ζαπύρδανη σε Λόφος [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Λόφοι (Ζαμπύρδανη) Φλωρίνης, 417 άτομα (225 άρρενες και 192 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας του '22. Ομοδημότες ήταν 389, ετεροδημότες 12 και αλλοδαποί 16. Απογράφηκαν αλλού 10 δημότες [Απογραφή 1928].

Λόφοι (Ζαμπέρδανη), υπήρχαν 71 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 60 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Ζαμπάρδανη, «Δικός μας είναι ο εκ Μοναστηρίου Ζήσης» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Λόφοι Φλωρίνης, 516 άτομα (262 άρρενες και 254 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Λόφοι, 597 κάτοικοι, όλοι σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 400 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 147 ρευστής και 50 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Забрдени: Τόσο το 1912, όσο και το 1940, ήταν ένας χριστιανικός μακεδονικός οικισμός [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 514, 1961: 541, 1971: 443, 1981: 458, 1991: 470, 2001: 445.

Υψόμετρο 720 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

23b. 1903-1908:

Οι κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στην επανάσταση του Ίλιντεν και τις πρώτες μέρες της επανάστασης πήραν τα βουνά «συν γυναιξί και τέκνοις» [Δραγούμης, 583]. Πριν εγκαταλείψουν το χωριό τους, σύμφωνα με διπλωματική αναφορά, «έκαψαν ένα αγρόκτημα, που ανήκε σ' έναν Έλληνα ονόματι Χρηστάκη, ο οποίος διέφυγε από εκεί πληγωμένος και απένταρος» [Γούναρης, 170].

Το χωριό δέχθηκε επίθεση από ελληνικό σώμα στα μέσα Νοεμβρίου 1905. Οι Έλληνες σκότωσαν επτά άντρες, τραυμάτισαν δε τρεις άντρες και μία γυναίκα. Έκαψαν την εξαρχική εκκλησία, τέσσερα σπίτια και πολλούς αχυρώνες [ΕΜΠΡΟΣ, 15/11/1905].

 

23c. Μετανάστευση:

 Μεταξύ 1905-1915 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής δεκατρία άτομα: Αναγράφονται οι:

Christo Mitse το 1905.

Kosta Tipel, Krste Sterghia, Petre Costa, Risto Vane, Staitche Kosta, Tanas Stoian και Trptze Alexoff το 1906.

Petre Lazo το 1907.

Athanas Pandil, Type Cole και Vassil Mitche το 1911.

Styliannos Tsagopoulos το 1915.

 

24. Ζέλενιτς / Želenič. Μετονομάστηκε σε Σκλήθρον. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται ως Σκλήθρο. Στην απογραφή του 2001 ήταν οικισμός του δήμου Αετού, του νομού Φλωρίνης. Πρόκειται για ένα παλαιό οικισμό, πληροφορίες για τον οποίο βρίσκουμε σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα. Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ένας μικτός οικισμός χριστιανών Μακεδόνων και μουσουλμάνων Τούρκων. Ο αριθμός των πρώτων υπολογίζεται τότε σε 1.200 άτομα και σε άλλα τόσα ο αριθμός των δεύτερων. Οι Μακεδόνες του Ζέλενιτς (εξαρχικοί κατά το μεγαλύτερο μέρος), συμμετείχαν στην επανάσταση του Ίλιντεν. Στη συνέχεια, το χωριό δέχτηκε το Νοέμβριο του 1904, μία από τις σφοδρότερες επιθέσεις που πραγματοποίησαν τα ελληνικά σώματα στη Μακεδονία. Σαράντα επτά Μακεδόνες καλεσμένοι σε ένα γάμο, σκοτώθηκαν με τον πιο άγριο τρόπο. Κάτοικοι από το χωριό, που μετανάστευσαν, οι περισσότεροι προσωρινά, στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ, δήλωσαν στις αμερικανικές αρχές πως ήταν εθνικά Μακεδόνες. Το 1924, οι μουσουλμάνοι κάτοικοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην Τουρκία. Η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε στα σπίτια τους, χριστιανούς πρόσφυγες από τη Μικρασία, τη Θράκη και τον Καύκασο. Την ίδια περίοδο μερικές μακεδονικές οικογένειες μετανάστευσαν στη Βουλγαρία. Το 1928 στο χωριό ζούσαν περίπου 1.000 γηγενείς Μακεδόνες και 400 πρόσφυγες. Οι περισσότεροι από τους ντόπιους, ήταν για την κρατική ασφάλεια, άτομα ανθελληνικών και ρευστών φρονημάτων. Μεταξύ κατοχής και εμφυλίου, το χωριό έγινε στόχος της χωροφυλακής και των παρακρατικών. Το 1949, περισσότεροι από 200 Μακεδόνες κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

 

24a. Πηγές:

Το χωριό Желенич ήταν στα τέλη του 15ου αιώνα: α) τιμάριο των Мѕстафа (γιου του Илиас) και Мехмед (γιου του Илиас) με 47 οικογένειες και β) τιμάριο του γενίτσαρου Скендер με 43 οικογένειες [Турски Документи].

Zelenič [Αυστριακός Χάρτης].

Ζέλενιτς καζά Φλωρίνης, μικτός οικισμός χριστιανών και μουσουλμάνων [Χάρτης Κοντογόνη].

Ζελενίτσι ή Σελενίτς Φλωρίνης, 1.540 χριστιανοί και 1.000 οθωμανοί (μουσουλμάνοι) κάτοικοι: «κωμόπολις οικουμένη υπό 400 οικογενειών ων το 1/3 εισίν Οθωμανικαί, ευάριθμοι δε οικογένειαι φανατικών σχισματικών Βουλγάρων. Η κωμόπολις αύτη κειμένη εις το μέσον σχεδόν της πεδιάδος, κέκτηται 2 εκκλησίας, 2 τεμένη, 3 χάνια, σχολείον αρρένων και άφθονα ύδατα, προς δε ένεκεν της ανωτέρω θέσεώς της αφθονεί τροφίμων ιδίως δε σίτου, κριθής και αραβοσίτου» [Σχινάς 1886].

Зелениче / Леринска каза, 1.800 χριστιανοί Βούλγαροι, 500 Τούρκοι και 72 Τσιγγάνοι [Кънчов 1900].

Zelenich, λειτουργία τόσο πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας, όσο και εξαρχικού σχολείου [Χάρτης Κοντογιάννη].

Ζέλενιτς, το 1902 είχε 150 μουσουλμανικές, 190 εξαρχικές και 65 πατριαρχικές οικογένειες [Πετσίβας].

ZelenitchE / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 1.656 εξαρχικοί Βούλγαροι, 192 πατριαρχικοί Βούλγαροι και 102 Τσιγγάνοι, λειτουργία δύο εξαρχικών σχολείων με τρεις δασκάλους και 156 μαθητές και ενός πατριαρχικού σχολείου με δύο δασκάλους και 13 μαθητές [Brancoff 1905].

Ζέλενιτς, μικτό χωριό (εξαρχικών και πατριαρχικών) προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και μικτό μετά. Υπήρχαν 15 πατριαρχικές οικογένειες [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Ζελενήτσι: «Εκ των δύο εκκλησιών η μία κατελήφθη υπό των Βουλγάρων τω 1894» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Ζελενήτσι Φλωρίνης, 400 ορθόδοξοι Έλληνες (: πατριαρχικοί), 1.120 σχισματικοί βουλγαρίζοντες (: εξαρχικοί Μακεδόνες) και 500 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Ζελενήτσιον Σόροβιτς, 2. 232 άτομα (1.139 άρρενες και 1.003 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Ζελενίτσιον ή Ζέλενιτς Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τους οικισμούς Ρούδνικ και Άγιοι Θεόδωροι ή Τσερκέζ Κιόι [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Зеленик, 310 σπίτια χριστιανών Σλάβων και 190 μουσουλμάνων Τούρκων [Милојевић 1920].

Ζελενίτσιον Φλωρίνης, 2. 219 άτομα (1.038 άρρενες και 1.181 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Ζέλενιτς σε Σκλήθρον [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Ρευστοποιήθηκαν 15 περιουσίες κατοίκων που μετανάστευσαν στη Βουλγαρία [Μιχαηλίδης].

Ζέλενιτς (Σκλήθρον) γραφείου Φλωρίνης, έγινε μικτός οικισμός γηγενών και προσφύγων. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 87 προσφυγικές οικογένειες (379 άτομα) [ΕΑΠ].

Ζέλενιτς, μικτός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών, έφυγαν 170 οικογένειες μουσουλμάνων (1.100 άτομα) και ήρθαν 89 οικογένειες προσφύγων: 23 από τη Θράκη, 53 από τη Μικρά Ασία, 10 από τον Καύκασο και 3 από αλλού [Πελαγίδης].

Σκλήθρον (Ζελενίτσιον) Φλωρίνης, 1.347 άτομα (643 άρρενες και 704 θήλεις), εκ των οποίων 346 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (172 άρρενες και 174 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 1.145, ετεροδημότες 179 και αλλοδαποί 23 [Απογραφή 1928].

Σκλήθρον (Ζέλενιτς), υπήρχαν 353 ξενόφωνες οικογένειες, εκ των οποίων 326 ήταν δεδηλωμένων σλαυϊκών φρονημάτων [Στατιστική 1932].

Ζέλενιτς, «Δική μας είναι η ηρωική οικογένεια Γραμμενόπουλου» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Σκλήθρον Φλωρίνης, 1.342 άτομα (405 άρρενες και 400 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Σκλήθρον, 1.562 κάτοικοι, εκ των οποίων 562 ήταν σλαυόφωνοι. Υπήρχαν 700 άτομα μη ελληνικής συνείδησης, 300 ρευστής και 562 ελληνικής [Στατιστική 1945].

Σύμφωνα με ξένη μαρτυρία του 1945, 60 κάτοικοί του βγήκαν αντάρτες στο βουνό [Κολιόπουλος Β, 128].

«Στο Σκλήθρο το Μάη του 1945, έγινε γενική λεηλασία από οπλισμένους μοναρχοφασίστες ληστές που φόρτωσαν κάρα ολόκληρα με γέννημα των χωρικών, τρόφιμα ρούχα και έπιπλα, πήραν ζώα, έβγαλαν και κουβάλησαν ακόμα τις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών, Από το Σκλήθρο το 1946 παραπέμφθηκαν σε δίκη 40 άτομα, τον Απρίλη του 1946 εδώ, το απόσπασμα χωροφυλακής του υπενωμοτάρχη Ντελή, δολοφόνησε την ώρα που δούλευε στο αμπέλι του τον Κυπριανό Καϊσίδη» [Υπόμνημα ΔΣΕ 1947].

Зеленич: Το 1912 ήταν ένας μικτός οικισμός μουσουλμάνων Τούρκων και χριστιανών Μακεδόνων. Το 1940 ήταν ένα μικτό χωριό Μακεδόνων και προσφύγων. Στο τέλος του εμφυλίου, 28 μακεδονικές οικογένειες κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία και άλλες 30 σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης [Симовски].

Το 1981 οι κάτοικοι του χωριού ήταν Μακεδόνες και άτομα προσφυγικής καταγωγής [Boeschoten].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν --> 1951: 1.153, 1961: 1.084, 1971: 853, 1981: 623, 1991: 553, 2001: 609.

Υψόμετρο 680 [Λεξικό ΕΣΥΕ].

 

24b. 1903-1908:

Το 1891 έγιναν βίαια επεισόδια στο χωριό, μεταξύ των εξαρχικών και πατριαρχικών κατοίκων, για την χρήση των δύο εκκλησιών [Πηχεών, 310-311].

Το 1901 ο οπλαρχηγός Ναούμ Σπανός, με εντολή του μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη, δολοφόνησε τον εξαρχικό παπά του Ζέλενιτς Παπακώστα [ΔΙΣ, 113].

Στις 30 Ιουνίου 1903, ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης μπήκε στο Ζέλενιτς συνοδευόμενος από στρατιωτικό απόσπασμα και έλληνες μισθοφόρους. Τρομοκράτησε τους κατοίκους, έβαλε τον Καούδη να δείρει το Μουχτάρη προκειμένου να παραδώσει τα κλειδιά της εξαρχικής εκκλησίας και οδήγησε τους χωρικούς με το ζόρι στη λειτουργία που έκανε [Καραβαγγέλης, 20-21. ΔΙΣ, 129. Dakin, 193].

Τις μέρες του Ίλιντεν, πολλοί χωρικοί βγήκαν στο βουνό. Το χωριό επισκέφτηκε στρατιωτικό απόσπασμα και συνέλαβε έντεκα άοπλους αυτονομιστές, που είχαν βρει καταφύγιο στο σπίτι ενός Τούρκου [ΣΚΡΙΠ, 5/8/1903 και 25/8/1903].

Το Ζέλενιτς δέχτηκε μία από τις μεγαλύτερες επιθέσεις που πραγματοποίησαν οι Έλληνες εναντίον μακεδονικού χωριού. Η επίθεση έγινε στις 13 Νοεμβρίου 1904 [ΔΙΣ, 157-158].

Το σώμα του ανθυπολοχαγού Γιώργου Κατεχάκη Ρούβα σκότωσε 47 άτομα που διασκέδαζαν σε γάμο στο σπίτι μιας εξαρχικής οικογένειας [Λιθοξόου, 109-112 και Dakin, 259].

Σύμφωνα με το Μόδη, «μπήκαν οι αντάρτες στο Ζέλενιτς, σε ένα σπίτι όπου γινόταν γάμος και το βούτηξαν στο αίμα» [Μόδης Β, 273].

Η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ έγραψε πως οι καλεσμένοι δεν αντιστάθηκαν στα ελληνικά πυρά, πως «οι γυναίκες και τα παιδιά φύρδην μίγδην ήρχισαν να κατρακυλούν την κλίμακα, τα τραγούδια έπαυσαν και ο χορός διεκόπη και πως το δωμάτιον εστρώθη από τα πτώματα εντός ολίγων δευτερολέπτων» [ΕΜΠΡΟΣ, 22/11/1904].

Ο Καραβίτης θυμάται τα γεγονότα: «Κυκλώνουμε με προσοχή το σπίτι και εισερχόμεθα μέσα, αλλά δεν ευρίσκουμε παρά μία γριά. Ίσως να είναι η παπαδιά. Με τη γριά δεν μπορεί να συνεννοηθεί κανείς. Ότι και να της πουν εκείνοι που γνωρίζουν τη γλώσσα της, δεν ακούν τίποτα άλλο από “νε ζναμ” (δεν γνωρίζω). Είναι η στερεότυπη απάντηση των σλαβοφώνων δι’ οτιδήποτε τους ρωτήσεις, όπως και των ελληνοφώνων το “δεν ξέρω”... Εις του παπά το σπίτι είναι οι πλείστοι μέσα και τσακίζουν καρύδια, που ευρήκαν εις έναν σάκο και καλό κρασί. Ειδοποιώ τον Καούδη και αυτός τρέχει να εύρη τον Κατεχάκη... Φθάνουμε στην αυλόπορτα του σπιτιού (που γίνεται το γλέντι) οι πρώτοι και εις όσους καταφθάνουν από πίσω τους κάνουμε νόημα να κυκλώσουν το σπίτι δεξιά και αριστερά... Το σπίτι αποτελείται από το ισόγειο και το ανώγειο και ένα τσαρδάκι ενώνει όλα τα δωμάτια. Εις το αριστερό μέρος του τσαρδακίου ευρίσκεται η σκάλα. Προχωρώ προς την ισόγεια πόρτα που είναι κοντά στη σκάλα, την σπρώχνω με την κάνη του όπλου και ανοίγει λίγο. Βλέπω μέσα 5-6 γυναίκες, τας ερωτώ “ντέκα πόπε” (που είναι ο παπάς), “γκόρε” (επάνω) μου απαντούν. Οι γυναίκες δεν εξεπλάγησαν, με πήραν για κομιτατζή. Ανέρχομαι εις την σκάλα. Με ακολουθούν κάμποσοι, ο ένας πίσω από τον άλλο, αλλά δεν γνωρίζουν ποίοι και πόσοι. Όπως ανέρχομαι, οι οργανοπαίκται αρχίζουν να κουρδίζουν τα όργανά τους. Πανηγύρι που θα γίνει τώρα, σκέπτομαι... Βάζουμε εις ενέργεια τα περίστροφα για πιο γρήγορα και ρίχνουμε στο σωρό. Εγώ ρίχνω τις πρώτες εκεί που μου φάνηκε ότι είδα τα αρκούδια... Χαμηλά και όσο το δυνατόν οριζοντίως διευθύνω το όπλο για να ευρίσκει περισσότερα κορμιά. Εις την στιγμιαία λάμψη κάθε πυροβολισμού φαίνονται τα κορμιά σαν ένα πολύποδο τέρας που ασπαίρει στο αίμα του και εκτείνει προς όλας τας διευθύνσεις χέρια ποδάρια, δίκην πλοκάμων οκταποδιού» [Καραβίτης, 148-153].

Ο Καούδης γράφει στα Απομνημονεύματά του: «Εγώ όμως, επειδή θα παντρευόταν του παπά αδελφός, ενόμιζα ότι θα γίνεται ο γάμος στου παπά το σπίτι και το ήξευρα από πρώτα που είχα πάει δυο δορές με τον καπετάν Βαγγέλη, κ’ επήγαμε εκεί. Εμπήκεν κάποιος δεν ενθυμούμαι ποιος, από τον περίαυλο και άνοιξε κ’ εγέμισε το σπίτι όλη η παρέα του Πούλακα. Το ισόγειο ήτο κλειστό, ανεβήκανε στο ανώγειο και των άνοιξε η παπαδιά, αλλά δεν ήτο κανένας άλλος. Επερίμενα λίγο κάτω στην αυλή, αλλά αφού δεν έβλεπα τίποτα, ανέβηκα απάνω και τι να ιδώ, μια σάλα μεγάλη και την παπαδιά να στέκει στη μέση της σάλας, να κρατεί μια λάμπα, να κοιτάζει τρομαγμένη, να έχουν δυο τρία μπαούλα ανοιγμένα και σκορπισμένα ρούχα και να ψάχνουν άλλοι τα ρούχα και άλλοι τες γωνίες για λάφυρα. Τα καρύδια και το κρασί που γράφει ο Καραβίτης είναι γαρνιτούρα... Επήγα βόλτα νε ιδώ που γίνεται ο γάμος, αφού δεν ήτο στο σπίτι του παπά, πλιο πέρα σε μια γωνιά είχα το Σεϊμένη με άλλον ένα κ’ εφύλαγε και μου λέει ότι σ’ αυτό το σπίτι άκουσε βιολιά. “Ε, εδώ λοιπόν είναι ο γάμος”... Ο Κιουτσούκης πρώτος ανέβηκε τη σκάλα, ήτο μια ταράτσα και είχε το σπίτι δύο μεγάλες σάλες, η μία ήτο απέναντι από τη σκάλα, η άλλη ήτο δεξιά ως ανεβαίνεις τη σκάλα. Την απέναντι της σκάλας έτρεξαν κ’ έπιασε ο Κλειδής με τον Καραβίτη, ως έφθασε όμως ο Κλειδής στην πόρτα και είδε γεμάτη τη σάλα ανθρώπους καθήμενους κι έτρωγαν, των εφώναξεν: “τεσιλίμ κερατάδες”... Η σάλα που ήσαν οι άνδρες, είχε μπούκα πόρτα και οι γενναίοι κομιτατζήδες έπεσαν οι περισσότεροι στο ισόγειο, αφού έριξε ο κάθε ένας, ο Καραβίτης με τον Κλειδή, περί τας είκοσι τουφεκιές, άδειασαν τα περίστροφα των μέσα» [Καούδης, 86-88].

Ιδιαίτερα φορτισμένα, είναι τέλος τα λόγια του Κλειδή: «Το πρωί ο εξαρχόπαπας έκανε γάμο και κηδεία μαζί. Έτρεμε ο γαμπρός, μέχρι τη μέση έφθανε της νύφης, ήταν μπροστά και δεν είχε δει τίποτα. Τίποτα δεν ήξερε να πει. Η νύφη φόραγε μεσοφόρια κι από πάνω μια κάπα. Δεν κράταγε λουλούδια, τη μικρή αδελφή αγκαλιά κι όλο κλαίγανε, ψηλή, όμορφη, κόκκινα αφράτα μάγουλα, μάτια μεγάλα, σκούρα, μακριά κατάμαυρα μαλλιά. Έτρεμαν τα πόδια. Στέκονταν πίσω το χωριό, σαράντα άντρες, γυναίκες τρεις σε ξύλα απλωμένοι νεκροί, γάμος και οι κηδείες γίνανε μαζί, τα παπαδίστικα ακούστηκαν μισά-μισά, κατάρες κι ευχές, πάντρευε ο παπάς την ανιψιά και κήδευε αδελφό και την παπαδιά» [Κλειδής, 162-163].

Εκείνο το βράδυ, βρισκόταν στο Ζέλενιτς χωρίς να κάνει τίποτα, ο οθωμανός Καϊμακάμης με έναν αξιωματικό και δεκαπέντε στρατιώτες. Ο Κατεχάκης γράφει στην αναφορά του, στο Μακεδονικό Κομιτάτο, πως οι Έλληνες σκότωσαν 42 άτομα [Τσάμης, 204 και 211].

Η είδηση για το ματωμένο γάμο έφτασε και στον αμερικάνικο τύπο [The San Francisco Call, 18/12/1904. The Salt Lake Herald, 18/12/1904].

Στις 30 Ιουλίου 1906 η ελληνική οργάνωση δολοφόνησε τον εξαρχικό παπά του Ζέλενιτς [Προξενείο Μοναστηρίου, 5/8/1906, έγγραφο 511].

Στα τέλη Σεπτεμβρίου 1906 το χωριό, σύμφωνα με τον Dakin, δέχτηκε νέα επίθεση από ελληνικό σώμα [Dakin, 342].

Επίσης ο Βάρδας σημείωνε στο ημερολόγιό του στις 13 Απριλίου 1907 ότι ενημερώθηκε για το φόνο άλλων οκτώ εξαρχικών στο Ζέλενιτς, «υπό των ημετέρων» [Βάρδας Β, 614].

 

24c. Μετανάστευση:

Μεταξύ 1907-1915 μετανάστευσαν από το χωριό στις ηπα και κατά την εκεί άφιξη τους στο Ellis Island δήλωσαν στις αρχές εθνικά Μακεδόνες τα εξής έντεκα άτομα:

Canas Petseff το 1907.

Vasil Kostoff το 1909.

Cane Kotorteheff το 1910.

Lazar Tasseff, Stayan Miteff, Stayan Miteff, Passil George Frengo, Hefan Georgieff, Giorgie Petroff και Stefan Vaugeleff το 1912.

Doni Georgion το 1915.

 

24d. Ο ματωμένος γάμος και ο Σαρτζετάκης:

Στο βιβλίο μου για τον αντιμακεδονικού αγώνα, στο τέλος του κεφαλαίου «ο ματωμένος γάμος», όπου γίνεται λόγος για τη σφαγή στο Ζέλενιτς, γράφω: «Κατά παραξενιά της ιστορίας, ο γαμπρός ονόματι Γκότης, βρέθηκε πίσω απ’ την πόρτα και γλίτωσε. Το ζευγάρι γέννησε ένα κορίτσι. Όταν μεγάλωσε, ένας κρητικός χωροφύλακας που υπηρετούσε στο Ζέλενιτς, το πήρε με το ζόρι, για γυναίκα του. Ο γιος τους, βγήκε βαμμένος αντιμακεδόνας και άρρωστος εθνικιστής. Ο λόγος, για τον πρώην πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Χρήστο Σαρτζετάκη» [Λιθοξόου, 112].

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης απάντησε με επιστολή του (της 28ης Ιανουαρίου 1998) προς την εφημερίδα ΕΘΝΟΣ της Φλώρινας, σημειώνοντας πως το σχετικό απόσπασμα είναι «ψευδέστατο και ολοκληρωτικά χαλκευμένο». Υποστήριξε πως «για να λέγονται τέτοια ψεύδη, χρειάζονται προσόντα μεγαλοαπατεώνων και αδίστακτων πλαστογράφων, που βεβαίως τα διαθέτουν πληθωρικά οι σκοπιανοί προπαγανδιστές και οι εδώ θλιβεροί υπηρέτες τους». Θεώρησε δε πως το σχετικό απόσπασμα «κατασπιλώνει τη μνήμη της μητέρας του» γιατί και από την πλευρά της εκείνος κατάγεται «από γνησίως ελληνική οικογένεια, με εθνική μάλιστα δράση». Μετά τους εις βάρος μου προαναφερόμενους χαρακτηρισμούς (καθώς και άλλους παρόμοιους), ο φανερά ταραγμένος τέως πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας έρχεται στην ουσία του πράγματος και επιχειρεί να αναιρέσει το, όπως το ονομάζει «κατάπτυστο παραμύθι μου», υποστηρίζοντας πως: α) Ο πατέρας της μητέρας του λεγόταν Χρήστος Γώγος, και όχι Γκότης όπως αναφέρεται στο κείμενο μου το όνομα του γαμπρού. Ο Χρήστος Γώγος, που πιθανόν να είχε καταγωγή από το Μοναστήρι (: Μπίτολα), είχε και ένα αδελφό ονόματι Δημήτρη, β) Η μητέρα της μητέρας του, ονόματι Σουλτάνα, ήταν εγγονή του «μακεδονομάχου» Κοσμά Γραμμενόπουλου, γ) Η επίθεση του ελληνικού σώματος στο Ζέλενιτς έγινε για να εξοντώσει εγκληματίες κομιτατζήδες που βρίσκονταν καλεσμένοι στο γάμο, ο δε πρόγονός του Κοσμάς Γραμμενόπουλος δεν ήταν καταδότης, όπως γράφω, αλλά «σύνδεσμος - οδηγός των ελληνικών ομάδων», δ) Η μητέρα του, που δεν ήταν μοναχοπαίδι, γεννήθηκε σύμφωνα με τα στοιχεία της ταυτότητάς της το 1900, τέσσερα δηλαδή χρόνια πριν το γάμο, ε) Ο κρητικός πατέρας του, ήταν ενωμοτάρχης και όχι χωροφύλακας, και δεν πήρε τη μητέρα του με το ζόρι.