Το ρωμαίικο - αγγλικό - αρβανίτικο λεξικό του Leake

Το ρωμαίικο - αγγλικό - αρβανίτικο λεξικό του Leake    Δημήτρη Λιθοξόου   2009

Το λεξικό (ή γλωσσάρι, λόγω του μεγέθους) που παρατίθεται εδώ, βρίσκεται στις σελίδες 293-362 του βιβλίου του William Martin – Leake, Researches in Greece, το οποίο τυπώθηκε στο Λονδίνο το 1814. Για τη δημιουργία του ο συγγραφέας χρησιμοποίησε εκτός από τις λέξεις που συγκέντρωσε ο ίδιος, δύο παλαιότερα γλωσσάρια: Ένα τρίγλωσσο (ρωμαίικα – βλάχικα – αλβανίτικα) του Θεόδωρου Καβαλιώτη από τη Μοσχόπολη και ένα άλλο μεταγενέστερο τετράγλωσσο (ρωμαίικα – βλάχικα – βουλγαρικά – αλβανίτικα), προφανώς του Δανιήλ Μοσχοπολίτη. Το τελικό κείμενο επιμελήθηκε και εμπλουτίστηκε από τον Ευστράτιο, τον αλβανό δάσκαλο του Leake. Σύμφωνα με το Leake, το λεξικό του περιέχει τις περισσότερες από τις λέξεις που ήταν τότε σε κοινή χρήση στη ρωμαίικη και στην αρβανίτικη γλώσσα. Σημειώνει πως χρησιμοποίησε, την πιο λαϊκή φόρμα της ρωμαίικης γλώσσας. Η αλήθεια είναι ωστόσο πως στα ρωμαίικα υπάρχουν αρκετά λόγια στοιχεία. Στη στήλη με τα αρβανίτικα (αλβανικά), ο Leake χρησιμοποιεί πλάγια γράμματα όταν χρειάζεται για να δηλώσει διαφοροποίηση της προφοράς. Τα σημαντικότερα πλάγια που χρησιμοποιεί, και που τα αντικαθιστώ εδώ, αντιστοιχούν: το e με το ë της σύγχρονης αλβανικής γλώσσας, το s με το sh, το tz με το c και το n με το nj. Ο Leake υπογραμμίζει το γράμμα i όταν αυτό ακούγεται ως j (γι). Εδώ το i αντικαθίσταται με j. Τα κεφαλαία γράμματα που βάζει ο Leake δίπλα σε κάποιες αλβανικές λέξεις, σημαίνουν δάνειο - κατά την γνώμη του - από την αντίστοιχη γλώσσα: H. (Hellenic), L. (Latin), l. L. (low Latin), F. (French), It. (Italian), S. (Saxon), G. (Gothic), T. (Turkish), Sc. (Sclavonian), R. (Romaic). Τέλος, διατηρώ την ορθογραφία του Leake για τη ρωμαίικη (πλην του πολυτονικού) και την αγγλική γλώσσα.

ROMAICO-ARVANETIC VOCABULARY   WITH AN ENGLISH EXPLANATION
A
αγάλια,	gently, softly,	gandàlë.
αγαπώ,	I love,	dùa, sëvès T.
αγάπη,	love,	tëdàsurë, dashurì.
αγαπητός,	lover,	idàshurë.
αγαπημένα,	lovingly,	dàshurë.
άγγελος,	angel,	ëngël.
αγγελικός,	angelic,	si ëngëlet.
αγγελικά,	in an a angelic manner,	ëngëlìsht.
αγγείον,	vessel, vase,	ènë.
αγγίστρι,	hook,	grèp.
αγγιστρώνω,	I hook,	ze me grèp.
αγελάδα,	cow,	liòpë.
άγιος,	saint,	sënjt, -pl. sëntòrë.
αγιάζω,	I sanctify,	shenjterònj.
αγιασμένος,	sanctified,	ishenjtërùarë.
αγιασμός,	benediction,	aiàsmë.
αγιωσύνη,	sanctity,	shëntërì.
αγκάθι,	thorn,	gëb, -pl. gèba.
αγκαθώνω,	I make thorny,	gëbòn.
αγκαθόπουλον,	a little thorn,	gëb ivòngël.
αγκάλη,	embrace,	pushtìm,
	upper part of the arm,	gìri m.
αγκαλιάζω,	I embrace,	pustònj dë ngi.
αγκούρι,	cucumber,	krastavèc.
αγκώνας	elbow	bërùl.
αγνάντια,	opposite, over-against,	kundrèkhi.
αγναντεύω,	I view from over against,	veshtòn kundrèkhi.
αγορά,	market,	tëmblèm, pakhà T m.
αγοράζω,	I buy,	ble –pl. blèva.
αγοραστής,	buyer,	aì kë ble.
αγοραστός	bought, purchaseable,	iblèrë.
αγουρίδα,	verjuice, made of unripe grapes,	angurìdhe.
άγριος,	wild, savage,	ièngrë.
αγρίμι,	game, wild animals,	gjà m.
αγριώνω,	I make, become savage,	engërsònj.
αγριωμένος,	made, become savage,	iengresùarë.
άγρια,	wildly,	engërìsht.
αγριότης,	wildness,	engërsilëk.
αγώγι,	hire of carriers, carrying-trade, beasts of burthen hired for travelling,	kirà T.
αγωγιάτης,	carried, conductor of hired beasts of burthen,	kiracì
αγωγιάτικος,	belonging to carrier, & c.	kiradzjungë.
αγώνας,	contest,	tëcalestìurë m.
αγωνίζομαι,	I contend, do my utmost,	calestìs.
άδεια,	leave, permission, leisure,	ge, gèië.
αδειάζω,	I have leisoure,	kam ge.
άδειος,	empty,	bosh T.
		ingëshim, icbràzet.
αδελφός,	brother,	vëlà.
ανδράδελφος, η	husband's brother, sister,	kunàt L.
γυναικάδελφος, η	wife's brother, sister,	f. kunàtë,
αδελφότης, η	fraternity,	vëlazërì.
αδράκτι,	spindle,	bosht.
αέρας,	air,	èrë.
αερίζω,	I air, I give air to,	eresònj.
αετός,	eagle,	skipòni, fekua.
αηδόνι,	nightingale,	bilbìl T.
αηδονίζω,	I sing like a nightingale,	bënj si bilbìl.
αίμα,	blood,	gjàk.
αιματώνω,	I bleed,	giakëtònj.
αιμοβόρος,	blood-devouring,	giaketàr.
αιτία,	cause, motive,	sebèr T.
αιώνας,	age, century,	ghjètë.
ακέραιος,	entire,	itërë.
ακουλουθός,	following,	djèktë.
ακολουθώ,	I follow,	djek –pl. dòkua.
ακολουθώς,	consequently,	pas këtàkh.
ακόμι,	yet, not yet,	edhè.
ακουμπίζομαι,	I depend upon,	mshtètem.
ακούμπισμα,	dependence,	tëmshtèturë.
ακούω,	I hear,	dëngjònj.
ακοή,	hearing,	vèsë.
ακουστός,	renowned,	idëngjùarë.
άκρα, άκρον	summit, extremity,	ànë.
άκρος,	extreme,	shùmë.
ακριβός,	dear,	ishtrènjtë.
ακρίβεια,	dearth,	tëstrènjtë.
ακριβά,	dearly,	shtrenjt.
ακρίδα,	locust,	karkalèc.
		rèze.
ακτίνα,	ray,	shëngètë.
		shkëlkìm.
ακτινοβολώ,	I cast rays,	skëlkènj.
αλάς,	salt,	krìpë.
αλατίζω,	I salt,	krip, kripësònj.
αλατερόν,	salt-seller,	enëkrìpes f.
αλική,	salt-work,	vëntikrìpes m.
Αλβανητία,	Albania,	Shkipërì.
Αλβανήτης,	Albanian,	Shkipetàr.
Αρβανήτης,
αλέθω,	I grind,	bljùanj.
αλείφω,	I anoint,	lìenj –pl. lèva.
άλειμμα,	unction, ointment,	tëljùem.
αλεπού,	fox,	dhèlpërë.
αλεπογούνα,	pelisse of foxes, fur,	gëzòf-dhèlpërë.
αλεποτόμαρον,	fox-skin,	lëkùrë-dhèlpërësh.
αλεποφωλέα,	fox-hole,	folè-edhèlpërës
αλέτρι,	plough,	parmëntë.
αλεύρι,	flour,	mìel S.
αλευρώνω,	I spinkle with flour,	lìenj me mìel.
αλευράς,	mealman,	kush shet mìel.
αλήθεια,	truth,	evërtètë L.
αληθινός,	true,	ivërtètë.
αληθεύω,	I tell truth, verify,	fljas vërtèt.
αληθινά,	truly,	vërtèt.
αλησμονώ,	I forget,	kharòn.
αλησμονησιά,	forgetfulness,	kharìm.
αλλάζω,	I change,	dërònj.
αλλαξιά,	change,	deish.
αλλήθορος,	squint-eyed,	ivënkërë.
άλλος,	another,	tjètër.
αλλοιώτικος	of another kind	idrùshm,
		idrushmùarm.
αλλοιώτικα,	in another manner,	drìshe.
αλλού,	elsewhere,	gètëk.
άλογον,	horse,	kàlë –pl. kùai.
αλογία,	bestiality, stupidity,	khaivanlëk T.
άλουστος,	unwashed, without bathing,	ipaljàrë.
αλουσία,	not bathing, filthiness,	tëmosljàret.
αλώνι,	terrace for threshing corn,	lëmë.
αλωνίζω,	I thresh corn,	shinj.
αμάξι,	a carriage,	kèrre l. L.
αμαξάρης,	carriage-driver,	kerretzijù.
αμαξάλογον,	carriage-horse,	kalikèrres.
αμαρτία,	sin, crime,	ginàkh, fàkhi.
αμαρτάνω,	I sin,	ginàkh kèrënj.
αμαρτώνω,		fëghènj.
αμαρτωλός,	sinner,	ginakhiàr.
αμασχάλη,	inside of the arm, arm-pit,	sjètulë.
άμμος,	sand,	shjùr, rërë.
αμμούδα,	sandiness, sandy place,	shurìstë.
αμόνι, ακμόνι,	anvil,	kùdhërë.
αμπάρι,	granary,	ambàrë.
αμπέλι,	vine, vineyard,	vrèstë.
αμπόλι,	graft,	-
αμύγδαλον,	almond,	baiàme.
ανάγκη,	necessity,	nevòjë, zùrë.
ανάποδα,	upside-down,	përbùs.
ανατέλλει ο ήλιος,	the sun rises,	del dìeli.
ανάφτω,	I light, set fire to,	dez.
άνδρας,	man, husband,	bùrë,
ανδρείος,	courageous,	trim.
ανδρειεύομαι,	I take courage,	bùrem.
ανεβάζω,	I raise,	gre – p. grìkhita.
ανεβαίνω,	I ascend,	khìpenj – p. khipa.
άνεμος,	wind,	èrë H.
ανεψιός,	nephew,	nip L.
ανεψία,	niese,	bèsë.
ανήφορος,	ascent,	përpjètë.
άνθρωπος,	man (human being),	njërì.
ανθρωπία,	humanity,	njërëzilëk.
αντάμα,	together,	bàshkë.
άντερον, έντερον,	entrail,	zòrë.
αντεροκάψιμον,	pain in the bowels,	tëprèrë dë zòrre.
άντζα,	calf of the leg,	pùlpë L. It.
άνοιξις,	spring,	përdëvèrë.
ανοίγω,	I open,	khap, khàpenj, p. khapa S.
ανοιχτά,	openly,	khàpët.
αντίκρυ,	over against,	kundrèkhi.
ανώφλι,	lintel of a door, & c.	prak.
αξίγγι,	suet, tallow,	dhiàmë m.
άξιος,	worthy,	izòti, kantër.
αξιώνω,	I make worthy,	bënj kantër
απαλός	tender, delicate,	ibùtë.
απαλά,	delicately,	bùtë.
απαλύνω,	I make, become, delicate, gentle,	cbut, sbut.
απαλωσύνη,	tenderness, gentleness,	tëbùtet.
απάνω, επάνω,	above,	ljart, sìpër.
απεικάζω,	I perceive, comprehend,	apikàs.
απέκει,	on that side,	andekh.
απετάω,	I fly,	fluterònj.
απίδι,	pear,	dàrdhë.
απλός,	simple,	santè, ipatëkëk.
αποθαίνω,	I die	vdenj, vdes.
απόψε,	this evening, to-night,	sònde.
αράδα,	rank, row, turn,	ràdhë.
αραποσίτι,	maize,	mìsërë.
αραδιαστά,	in ranks, in turn,	ràdhë ràdhë.
αργαλιόν, εργαλοιόν	instrument, utensil,	khalà.
	loom,	avlimën.
αργός,	slow, slothful,	ipapùnë, imënùarë.
αργά,	late, tardily,	mënùa.
αργία	inactivity	ekrëmte, tëpapùnet.
αργώ, αργοπορώ	I delay,	resht.
αρέσω,	I please,	pëlkènj.
αρεστός,	pleasant, pleased,	ipëkìerë.
αριθμός,	number,	nùmur L.
αρκετός,	sufficient	itamàmtë.
αρκετά,	sufficiently, enough,	tamàm T. – meàft.
αρκούδα,	bear,	arì m.
άρμα,	weapon,	àrmë.
άρματα,	arms,	àrmëtë.
αρματώνω,	I arm, I take arms,	armatòs.
αρματωλός,	militia-man,	bekcì T.
αρμυρός,	saline,	ikrìpurë.
αρμυράδα,	saline substance,	kripësìrë.
αρνούμαι,	I deny, refuse,	bënj khàsa.
άρνησις,	denial,	tëbërë khàsa.
αρνί,	lamb,	kenk –a. kèngi –
		pl. shtièra –a. pl. shtièratë.
αρνοκόπια,	lamb's skin,	les tëkèntërë.
αρπάζω,	I take by force,	rëmbènj.
αρπαγή,	rapine, robbery,	rëmbìm, terëmbùer.
άρπαγας,	depredator, robber,	rëmbès.
αρραβώνας,	pledge,	blim.
	betrothing,	tëblùarë.
αρραβωνίζω,	I betroth, give the nuptial ring,	bljonj.
άρρωστος,	sick,	sëmùrë.
αρσενικός,	masculine, male,	màshkul L.
αρσενοθήλυκος,	hermaphrodite,	mashkulfèmërë.
αρσενικοίτης,	sodomite,	zambarà.
αρχή,	beginning,	tënìsurë.
αρχίζω,	I begin,	nis.
αρχιερεύς,	archbishop,	dhespòt R.
αρχιερατεύω,	I perform the functions of archbishop	bëkhem dhespòt.
αρχιερωσύνη,	archbishopric,	dhespotlëk.
άρχοντας,	archon, magistrate, lord,	bujàr Sc.
αρχοντικόν,	palace,	shtèpi-bujàri.
αρχοντόπουλον,	young lord,	diàlë-bujàri.
αρχοντοπούλα,	young lady,	bìle-bujàri.
ασβέστη,	lime, mortar,	këlkerë.
ασήμι,	silver,	ergjënt L.
ασημώνω,	I silver, cover with silver,	kalàis mergjënt.
ασήμωμα,	silvering, plating,	tëkalaìsurit mergjënt.
ασημικόν,	plate,	ergjëntësìrë.
ασημομάχαιρον,	silver knife,	thikergjëntë.
ασημοπέρουνον,	silver fork,	pìrua-irgiëntë.
ασημοχούλιαρον,	silver spoon,	ljunkjergjëntë.
ασημόκουπα,	silver cup,	kupergjëntë.
ασημόνερον,	quicksilver,	ghizapsùi T m.
ασκί,	leathern bag,	rshik –pl. rshëkë.
άσπρος,	white,	ibàrdhë.
ασπρίζω,	I whiten, become white, am white,	cbàrdh, p. cbàrdha.
άσπρον,	asper, (Turkish coin)	àsprë m.
άσπρα,	money,
άστακος	lobster	stakò
αστάχυ,	ear of corn,	kalì m.
αστραγάλι,	heel,	-
αστράπτω,	I lighten,	vetëtìnj.
αστράπτει,	it lightens,	vetëtìnj,
		shkrepetìn, p. shkròpte.
αστραπή,	lightening, thunderbolt,	rufè, vetëtìmë.
άστρον,	star,	ill, ull –pl. ùie
άσχημος,	ugly,	isëmtùare.
άτζαλος,	dirty, indecent,	idùrë, murdàr T.
αυγή,	morning, day-break,	mëngès.
αυγατίζω,	I increase, augment,	cton.
αυγερινός,	the morning star,	ullimëngèst.
αυγό,	egg,	ve –a. vet.
αυγότζεφλον,	egg-shell,	lëvesgëvèje, guai.
αυθέντης,	master,	zot.
αυθεντεία,	lordship,	zotërì.
αυθεντεύω,	I rule, domineer,	zotërònj.
αυλάκι,	canal, furrow,	vi, khendèk.
αυλή,	hall, court,	avlì, ombòr.
αυξάνω,	I increase, augment,	rit, rìtem.
αύριον,	to-morrow,	nèsër,
αυρινός,	beloging to to-morrow,	inèsërm.
αυτί,	ear,	vesh.
αυτού,	there,	atiè.
αφήνω,	I leave, quit, permit, abandon,	le - p. liasë.
αφρός,	foam,	shkùmbë L – It.
αφρολόγος,	wordy man, boaster,	kepsè.
αφρίζω,	I foam,	shkumbëzònj.
αχαμνός,	lean, bad, wicked,	ilìk, ikèk.
		a. ilìnku, ikèki.
αχαμναίνω,	I become lean, & c.	lìgem.
αχαμνά,	badly, poorly,	lìkshtë.
αχούρι,	stable,	vàthë.
άχυρον,	straw, reed,	kashtë.
αχυρώνα,	place of keeping straw,	kashtòre.
αψινθιά,	worm-wood,	pelìnt T.
αψής,	sharp (in taste)	ivràzë.
	(in disposition),	sert.
αψυχώ,	I commiserate,	kursènj.
Β
βαγένι,	barrel, cask,	bòzë.
βάζω, βάνω,	I put,	vë –p. vùra.
βάθος,	depth,	tëthèllë.
βαθύς,	deep,	ithèllë.
βαθύνω,	I deepen,	thelònj.
βαθυά,	deeply,	thèllë.
βάθρακας,	frog,	bretkòsë, càmbë.
βαλάνι, βαλανίδι,	acorn,	-
βάλσαμον,	balsam,	bàlco.
βαλσαμώνω,	I embalm,	ljenj më balco.
βαμβάκι,	cotton,	pambùk.
μπαμπάκι,
βαπτίζω,	I baptize,	pangëzònj
βάπτισμα,	baptism,	pangëzìm.
βαπτισμένος,	baptized,	ipangëzùarë.
βάρβαρος,	barbarous,	kharbùt, khovardha.
βαρβαρίζω,	I make barbarous,	bënj si kharbùt.
βαρβαρικά,	barbarously,	kharbùce.
βάρκα,	boat,	ljùndrë.
βάρος,	weight,	tërëndë.
βαρύς,	heavy,	irëndë.
βαρυά,	heavily,	rëndë.
βαρύνω,	I make heavy, weigh, am tiresome, chide,	rëndësònj.
		mpsònj.
βαρετός,	ill-tempered, tiresome,	ipsùashim.
βαρώ,	I beat, strike,	rrakh.
βάσανον,	torment, trouble,	mundim khal, dèrtë.
βασανίζω,	I torment,	mundònj.
βασανιστήριον,	torture,	khalà tëmundìmis.
βασιλεύς,	king,	bret.
βασίλειον,	kingdom,	araghimbrèt.
βασιλεία,	reign, royalty,	breterì.
βασιλεύω,	I rule, have kingly power	jam bret.
βασιλεύει ο ήλιος,	the sun sets,	perëndòn dìeli.
βασιλικά,	in a kingly manner,	si bret.
βαστάζω, βαστώ	I hold, support, last,	banj.
βαστάζος,	porter,	khamal T.
βάφω,	I die, color,	gìenj.
βαφή,	dye, tint,	bòië T.
βαφιάς,	dyer,	boiaci.
βέβαιος,	sure, certain, stable,	isàktë.
βέβαια,	surely,	sak.
βεβαιώνω,	I assure, confirm,	saklandìs.
βελόνι,	needle,	gëlpërë.
βελονιάζω,	I thread the needle,	vë peni bë gëlpërë.
	I sew,	zë me gëlpërë.
βέργα,	rod, wand,	purtèkë L.
βεργιά,	blow with a rod, wand,	terënë me purtèk.
βήχας,	cough,	kòllë.
βήχω,	I cough,	kòllem.
βήξιμον,	coughing,	tëkùalturë.
βία,	violence,	pakhìri.
	haste,	dzìti.
βιάζομαι,	I am hurried,	spekhitòn, dzitòn.
βιος,	property,	gë.
βιωτικός,	worldly,	igësim.
βλάπτω,	I offend, hurt,	dëmònj, zaranònj.
βλαβερός,	hurtful,	dëmëtàr.
βλάβη,	hurt,	dëm, zaràr T.
βλάσφημος,	blasphemer,	nëmës.
βλέπω,	I see,	sokh - p. pàsë.
βόδι, βόιδι,	ox,	ka m. a. kàu,
		a. pl. kètë.
βοϊδινόν,	beef,	prekàu.
βοϊδόπετζα,	ox-hide,	lëkurekàut.
βοηθώ,	I assist,	dikh.
βοηθός,	assistant,	dìkhmës.
βοήθεια,	assistance,	dìkhmë.
βόλα,	time, turn,	khèrë.
	(μία βόλα, once,)
βόλι,	shot, cannon, ball,	top T.
βοσκός,	shepherd,	cobàn T.
βόσκω,	I graze,	kulòs.
βοσκή,	pasture,	kulòtë.
βοτάνι,	herb, used in medicine,	bar-priliàc.
βοτανίζω,	I gather herbs,	tkhar.
βουβάλι,	buffalo,	bualìcë.
βουβός,	mute,	nemèc.
βουλιάζω,	I sink, drown, fall in, fall to ruin,	-
βούλλα,	seal,	mukhùr.
βουλλώνω,	I seal,	mukhlendìs,
		ve mukhùr.
βουνί,	mountain,	mal.
βούρκα,	mud, dirt,	bàltë.
βουτζί,	cask,	bòze, but F. f.
βουτώ, βουτίζω,	I plunge, soak,	foundòs.
βουτιά, βούτημα,	immersion,	tëfundòsurë.
βούτυρον,	butter,	gjàlpë.
βράδυ,	evening,	brëmë, caèrë.
βραδυάζω,	I am late,	grìsem.
βραδυάζει,	it is evening, late,	grìset.
βράζω,	I boil,	zìenj H.
βραστόν,	boiled meat,	tëzìerë.
βρακί,	beeches, drawers,	brèkë L. It.
βραχίονας,	arm,	lërë.
βραχιόλι,	bracelet,	kharkhàlë R.
		belendzìke T.
βραχνός,	hoarse,	igìrturë.
βραχνιάζω,	I am hoarse,	gìrem.
βράγχος,	hoarseness,	tëgìrturë.
βράχος,	rock, precipice,	skëb, bokërì.
βρέχω,	I sprinkle, moisten,	ljak. - ljànka,
		ljàngesònj.
βρέχει,	it rains,	bìe shi.
βροχή,	rain,	shi m. -pl. shìera.
βροχερός,	rainy,	meshì.
βρόμα,	stink, stench,	kalbësìrë.
βρομώ,	I stink,	kàlbem.
βροντή,	thunder,	gëmìm m.
		bumbbelìm f.
βροντώ,	I thunder,	gëmòn.
βρόχι,	noose,	ljak L.
βρύζα,	rye,	thèkërë.
		krùa m. pl. kronj.
βρύσις,	source of water,	a. kròhi a. pl.
		krokhitë.
βρώμι,	oats,	-
βυζί,	breast of a woman	sìsë.
βυζαίνω,	I suck, (as infants)	thëthìnj, pi sìsë.
βώλακας, βώλος,	clod of earth,	plis m.
Γ
γάδαρος, γαΐδαρος,	ass,	gomàr T.
γαϊδουρινά,	like an ass,	gamarìsht.
γαϊδάρα,	she-ass,	gomàre.
γαϊδουρόπουλον,	young ass,	pulìst gomàri.
γάλα,	milk,	kjùmësht.
γαλάζιος,	blue,	mavì T.
γαλατόπιτα,	cheesecake,	kjumëstùar.
γαλακτερόν,	food made of milk,	prekjùmështi.
γάμος,	marriage,	dàrsmë.
γαμβρός,	son-in-law, br