Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
25. το παιχνίδι
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης
Κύπρος: Κυπριακή Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κύπρου
Ιόνιο: Η ρωμαίικη γλώσσα στα νησιά του Ιονίου
αμάδες || Πελοπόννησος: οι αμάδες [Αμπελιώνα, Γυμνό, Δροσοπηγή,
Κανδήλα, Παραδείσια, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια] | οι σομάδες [Άγιος Δημήτριος] | οι σιομάδες [Βρέσθενα]
| τα πουλάκια [Άγιος
Δημήτριος] | οι αμάδε [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: οι αμάδες [Αργοστόλι,
Βαθύ, Καρδακάτα, Σκινέας] | οι τσομάδες
[Ασπρογερακάτα] | η αμάδα
[Αργοστόλι, Ληξούρι, Μονοπολάτα] || Ρούμελη: οι αμάδις [Άγιος, Γουριά, Αμφίκλεια, Μακρολίβαδο, Μηλίνα,
Πρέβεζα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | οι αμπάδες
[Μέγαρα] | οι ασμάδις
[Φαρκαδόνα] | οι σιαμάδις
[Λιλαία] | οι σιουμάδις
[Μακρινή] | οι σουμάδες [Χουλιαράδες]
| οι σμάδις
[Κανάλια, Ραψάνη] | η ομάδα
[Ωραιόκαστρο] | η σμάδα [Έλατος]
| η λουμάδα
[Σταγιάδες, Χρυσή] | ου λουμάς
[Έλατος] | τα λουμά [Έλατος]
| ου φίτσιους
[Ραψάνη] || Κρήτη: οι αμάδες
[Βρύσες, Θεοδώρα, Βώροι, Λαμπιώτες].
αμπάριζα / παιχνίδι || Πελοπόννησος: η αμπάριζα [Αμπελιώνα, Δροσοπηγή] | η αμπάρτζα [Κανδήλα] | α αμπάρτσα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] || Ιόνιο: η αμπάριζα [Ζάκυνθος] | το αμπάριζο
[Άγιος Δημήτριος] | τα σκλαβάκια
[Ερεικούσα] || Ρούμελη: η αμπάριζα
[Μέγαρα] | η αμπάρτζα
[Ραψάνη] | τα σκλαβάκια
[Έλατος, Κουμαρίτσι, Μακρολίβαδο, Σταγιάδες, Φαρκαδόνα] | του σιλαβάκ
[Δραμεσιοί].
βόλοι / από πηλό για παιχνίδι || Πελοπόννησος: οι βόλοι [Δροσοπηγή, Ελάτη, Θαλάμες,
Λυγουριό, Ρούτσι, Στεμνίτσα] | τα βόλια [Τσέρια] || Ιόνιο: οι μπάλες [Σκινέας] || Ρούμελη: οι βόλοι [Μέγαρα] | οι βολ
[Γραμματικού, Ραψάνη, Τιθορέα] | τα βόλια
[Φαρκαδόνα] | τα κουϊνάκια [Μηλίνα] || Κύπρος: το ππιριλλίν [Νέο Χωριό].
γιογιό || Ιόνιο: το γιογιό [Άγιος Δημήτριος, Ζάκυνθος].
γκουγκουβάσα / η γιαγιά στο παιχνίδι
"γκουγκουβάσες" || Ρούμελη: η γκουγκουβάσα [Δελβινάκι].
γκουγκουβάσες / παιχνίδι ερωτήσεων || Ρούμελη: οι γκουγκουβάσες [Δελβινάκι].
γκουγκούερος / ο παππούς στο παιχνίδι
"γκουγκουβάσες" || Ρούμελη: ο γκουγκούερος [Δελβινάκι].
ζαβολιά || Ιόνιο: η ζαβολά [Ασπρογερακάτα] | το στρούνιο [Βαθύ] | η κατσαφαλιά [Γάιος]
| η γκλαουρία
[Ζάκυνθος] | η κλαουρία [Ζάκυνθος]
| η σκαμπουλινιά
[Γάιος] | η χλομπαριά [Κέρκυρα] || Ρούμελη: η ζαβουλιά [Κουμαρίτσι] | η τζαβουλκιά
[Χρυσή] | του τζαβουλίκ
[Χρυσή].
κιόσια / τυχερό παιχνίδι με χαραγμένα
ξύλα || Ρούμελη: τα κιόσια [Ωραιόκαστρο].
κολτσίνα / χαρτιά || Πελοπόννησος: η κολιτσίνα [Σκεπαστό] || Ιόνιο: η κοντσίνα [Αργυράδες, Γάιος, Ζάκυνθος] || Ρούμελη: η κουλτσίνα [Μεσούντα].
κούκλα (ALE) || Πελοπόννησος: η κούκλα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος,
Αγρίδι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Λυγουριό, Ρούτσι, Σκεπαστό] | η κουτσούνα [Αμπελιώνα, Μυγδαλιά, Στεμνίτσα] | α κουτσούνα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το κουτσούνι [Πέρα Μέλανα, Τυρός] || Ιόνιο: η κούκλα [Ζάκυνθος, Κατούνα, Οθωνοί, Φισκάρδο] | η κουτσούνα [Άγιος Δημήτριος, Αργοστόλι, Αργυράδες, Γάιος,
Ζάκυνθος, Κέρκυρα, Ληξούρι, Μονοπολάτα, Πάγοι, Σκινέας] || Ρούμελη: η κούκλα [Αγία Παρασκευή, Άγιος, Γέρμας, Γραμματικού,
Δελβινάκι, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Πηγή,
Σιάτιστα, Σταυροδρόμι, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | η κοσόνα [Μέγαρα]
| η κτσούνα
[Γουριά] || Κρήτη: η κούκλα [Βραχάσι]
| η κουτσούνα
[Ανατολή] || Κύπρος: η κούκλα [Μουτουλλάς,
Νέο Χωριό, Ριζοκάρπασο*] | η πούππα
[Μουτουλλάς].
κουμάρι / τζόγος || Κρήτη: το κουμάρι [Σάσαλος] || Κύπρος: το κουμάριν [Μια Μηλιά*].
κούνια / κρεμαστή || Ιόνιο: η κούνια [Ζάκυνθος, Κατούνα, Σκινέας] | η κουνιά [Γάιος] || Ρούμελη: η κούνια [Κουμαρίτσι, Μηλίνα] || Κρήτη: η ατσιγγανόκουνια [Κελλάρια] || Κύπρος: η σούσα [Άγιος
Νικόλαος*, Γαστριά*, Έμπα, Καραβάς*, Λάπηθος*, Νέο Χωριό, Πάνω Λεύκαρα,
Ψεματισμένος].
κουτσό / παιχνίδι || Πελοπόννησος: το κουτσό [Κανδήλα, Στεμνίτσα] || Ιόνιο: το κουτσό [Ζάκυνθος] | ο κούτσος
[Ληξούρι] | το κουτσίτο
[Γάιος] | η καραμπάνα
[Αργοστόλι, Μονοπολάτα] || Ρούμελη: το κουτσό [Μέγαρα,
Τσαμαντάς] | το κουτσιτό [Πάργα]
| του κτσο
[Χουλιαράδες] | του κτσάκι
[Μηλίνα] | το γκίτσι [Δελβινάκι] | τα κράια
[Ραψάνη] || Κρήτη: το κουτσό
[Παλαιοχώρα] | ο κουτσός
[Ανατολή, Σέλλες] || Κύπρος: η σκάλα [Νέο
Χωριό].
κρυφτό || Πελοπόννησος: το κρυφτό [Αγία Άννα, Αμπελιώνα,
Δροσοπηγή, Θαλάμες, Κρέστενα, Ρούτσι] | το κρυφτούλι [Βρέσθενα,
Ρούτσι] | το γκρουφούλι [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκζουφούλι [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκρουφτέ [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκριουφτέ [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκζουφτέ [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: το κρυφτό [Δρυμώνας,
Πάγοι, Σκινέας] | το κρυφτούλι
[Βαθύ] | τα κρυφτούλια
[Ληξούρι] | το κρουφτό [Γάιος]
| η κρουβιτζιάνα
[Κέρκυρα] || Ρούμελη: το κρυφτό
[Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του κρυφτό [Γέρμας,
Δραμεσιοί, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μασχολούρι, Ραψάνη, Φαρκαδόνα,
Χρυσοβίτσα] | του κρυφτούλ
[Γουριά, Στυλίδα, Τιθορέα] | του κρυφτάκ [Κιλελέρ]
| τα κρυφτάκια [Λιλαία]
| του κούκου
[Σιάτιστα] || Κρήτη: το χωστό
[Ανατολή, Θεοδώρα, Παλαιοχώρα] | ο χωστός
[Ανατολή] | το χουστού-πουλού
[Βραχάσι] || Κύπρος: το χωστόν
[Νέο Χωριό].
κυνηγητό || Πελοπόννησος: το κυνηγητό [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος,
Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Θαλάμες, Κρέστενα, Ρούτσι] | το κυνήγημα [Καλούσι] | το στυλό [Πέρα
Μέλανα] || Ιόνιο: το κυνηγητό
[Βαθύ, Δρυμώνας, Ερεικούσα, Πάγοι] || Ρούμελη: το κυνηγητό [Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του κυνηγτό [Μακρινή, Στυλίδα] | του κυνηγητό
[Κανάλια, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Ραψάνη, Φαρκαδόνα,
Χρυσοβίτσα] || Κρήτη: το ζυγωτό
[Βραχάσι] | το τζιριτιχτό
[Βουλγάρω].
μπάλα || Πελοπόννησος: η μπάλα [Αμπελιώνα, Λεβίδι] || Ιόνιο: η μπάλα [Δρυμώνας, Ζάκυνθος, Κέρκυρα] | ο μπάλος [Σκινέας] || Ρούμελη: η μπάλα [Γραμματικού, Κανάλια, Μακρινή, Μακρολίβαδο] || Κύπρος: η μάππα [Μουτουλλάς].
μπαλιά || Ρούμελη: η μπαλιά [Γραμματικού].
μπαλόνι || Πελοπόννησος: το μπαλόνι [Κανδήλα] || Ιόνιο: το μπαλόνι [Ζάκυνθος] || Ρούμελη: του μπαλόν [Σιάτιστα] | η φούσκα [Σιάτιστα] || Κρήτη: ο οξιώστης [Παλαιοχώρα].
μπιζ || Ιόνιο: το μπιζ [Ασπρογερακάτα] || Κρήτη: το μπιζ [Λαμπιώτες].
μπίλιες / ή γκαζές || Πελοπόννησος: η μπίλια [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα] || Ρούμελη: η μπίλια [Ραψάνη] | οι μπίλες
[Πηγή] | η μπίλα [Σιάτιστα,
Φαρκαδόνα] || Κρήτη: οι μπίλιες
[Βραχάσι, Σέλλες].
μπόκαλα / παιδικό παιχνίδι με βόλους ή
βότσαλα || Πελοπόννησος: τα μπόκαλα [Αλποχώρι, Μαγούλα].
ξυλίκι / παιδικό παιχνίδι || Κρήτη: το ξυλίκι [Βραχάσι, Παλαιοχώρα, Σέλλες] || Κύπρος: το λιγκρίν [Πάνω Λεύκαρα].
παίξιμο || Ιόνιο: το παίξμο [Δρυμώνας || Κύπρος: το παίξιμον [Έμπα].
παιχνίδι || Πελοπόννησος: το παιχνίδι [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα,
Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελληνίτσα, Καλούσι, Κάτω Λουσοί, Λαγκάδια,
Λυγουριό, Μάλη, Μυγδαλιά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | το παιγνίδι [Κρέστενα] | το παιγνίιδι [Πέρα
Μέλανα, Τυρός] || Ιόνιο: το παιχνίδι
[Αργοστόλι, Σκινέας] | το παιγνίδι [Άγιος
Δημήτριος, Ζάκυνθος, Ερεικούσα, Νησάκι] || Ρούμελη: το παιχνίδι [Δελβινάκι, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του πιχνίδ [Άγιος, Γέρμας, Γραμματικού, Δραμεσιοί, Κανάλια,
Λιλαία, Μακρινή, Μεσούντα, Μηλίνα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στυλίδα, Τιθορέα,
Χουλιαράδες] | του πιγνίδ
[Αγιά, Αγία Παρασκευή, Γουριά, Δομνίστα, Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Χρυσοβίτσα] || Κρήτη: το παιγνίδι [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βουλγάρω, Σάσαλος] | το παιγνίδι [Βραχάσι, Βρύσες, Σέλλες] || Κύπρος: το παιχνίδιν [Έμπα, Λάπηθος*, Μουτουλλάς, Πάνω Λεύκαρα] | το παιγνίιν [Έμπα] | το παιγνίν
[Άγιος Νικόλαος*, Νέο Χωριό, Ψεματισμένος] | τα παιγνίδια
[Νέο Χωριό] | τα παιχνίδκια
[Πάνω Λεύκαρα] | τα παιχνίθκια
[Μια Μηλιά*, Μουτουλλάς] | τα παιγνίδκια
[Ψεματισμένος].
πεντόβολα || Πελοπόννησος: τα πεντόβολα [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα,
Κρέστενα, Πιάνα] | τα μπόκολα
[Κρέστενα] || Ιόνιο: τα πεντόβολα
[Ασπρογερακάτα, Δρυμώνας, Κατούνα] | τα πεντεκούκια [Άγιος Δημήτριος, Ζάκυνθος] | τα πεντογούλια
[Γάιος, Κέρκυρα, Ληξούρι, Πάγοι, Σκριπερό] || Ρούμελη: τα πεντόβολα [Μέγαρα, Ωραιόκαστρο] | τα πιντόβουλα [Γραμματικού, Δραμεσιοί, Κανάλια, Λιλαία,
Μακρινή, Στυλίδα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | τα πιντόβιλα
[Κουμαρίτσι] | τα πουντόβουλα
[Κανάλια] | τα μπόλια
[Τσαμαντάς] | τα τσόκανα
[Έλατος, Σταγιάδες] || Κρήτη: οι αλεκατρίδες
[Ανατολή, Εμπρόσνερος, Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Σέλλες] | τα κισκιντά [Αποδούλου, Μιαμού] | το κισκιντάκι [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βραχάσι,
Τύλισος].
πίτσια / παιχνίδι || Πελοπόννησος: τα πίτσια [Παραδείσια].
πιτσίκλα / νεροπίστολο αυτοσχέδιο || Κύπρος: η πιτσίκλα [Νέο Χωριό].
πίτσος / το ξύλο που σημαδεύουν στις
αμάδες || Ιόνιο: ο πίτσος [Αργοστόλι] | το πίτσι [Ληξούρι, Μονοπολάτα] | το πιτσοράβδι [Ληξούρι] | το μπούκιο
[Καρδακάτα | σάντες
[Ληξούρι, Μονοπολάτα, Σκινέας] || Ρούμελη: ου πίτσιους
[Λιλαία].
ππιρπιλίν / το παιχνίδι με τις μπίλιες
(γκαζές) || Κύπρος: το ππιρπιλίν [Πάνω Λεύκαρα].
ρακέτα || Ρούμελη: η ρακέτα [Πηγή].
σαΐτα / χάρτινη || Πελοπόννησος: η σαΐτα [Βρέσθενα] || Ρούμελη: η σαΐτα [Πάργα] | η σαμαντούρα [Τσαμαντάς].
σβούρα || Πελοπόννησος: η σβούρα [Γυμνό, Λεβίδι, Ρούτσι] || Ιόνιο: ο σβούρος [Ληξούρι] | ο σγούρος
[Γάιος, Πάγοι] | ο στρίφτουλας [Ληξούρι,
Μονοπολάτα] | το στριφτούλι [Ληξούρι]
| ο ντούρντουλας
[Βαθύ] | η τουρλουλού
[Γάιος, Κέρκυρα] | ο τούρτουλας
[Ζάκυνθος] || Ρούμελη: η σβούρα
[Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Τιθορέα, Μέγαρα, Μηλίνα, Πηγή, Σιάτιστα,
Σταγιάδες, Τσαμαντάς, Φαρκαδόνα, Χρυσοβίτσα] | η σφούρλα
[Κανάλια, Ραψάνη, Στυλίδα, Φαρκαδόνα] | η βουρβούρα
[Έλατος] || Κρήτη: ο σβούρος
[Βραχάσι, Παλαιοχώρα] || Κύπρος: η σβούρα [Νέο
Χωριό].
σέγκες / βόλοι (μπίλιες) από βαμμένα
κότσια || Ρούμελη: οι σέγκις [Ραψάνη].
σκοινάκι / παιδικό παιχνίδι || Ιόνιο: το σκοινάκι [Ζάκυνθος] || Ρούμελη: η τριχίτσα [Ωραιόκαστρο].
σταχτιές / πέταγμα στάχτης, ο ένας στον
άλλο, τη Σταχτοδευτέρα (Καθαροδευτέρα) || Ιόνιο: οι σταχτιές [Πάγοι].
στριφτό / κορόνα ή γράμματα || Ιόνιο: το στριφτό [Άγιος Δημήτριος, Κέρκυρα] | τ' αψήλου [Κέρκυρα].
τάβλι || Ιόνιο: το τάβλι [Ζάκυνθος] || Ρούμελη: του τάβλ [Ραψάνη].
τζόγος || Ιόνιο: ο τζόγος [Ζάκυνθος, Κέρκυρα] | ο τζιόγος [Κέρκυρα].
τόπι / παλιά ήταν από κουρέλια (ALE) || Πελοπόννησος: το τόπι [Αγρίδι, Αμπελιώνα, Δολιανά,
Λαγκάδια, Μυγδαλιά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] || Ιόνιο: το τόπι [Ζάκυνθος] || Ρούμελη: το τόπι [Δελβινάκι, Μέγαρα] | του τοπ [Λιλαία, Μακρινή, Σιάτιστα, Χουλιαράδες | η τόπα [Έλατος, Κανάλια, Μακρολίβαδο, Σταγιάδες,
Τιθορέα] | η τόπκα [Σιάτιστα,
Χρυσή] | η σιούμκα
[Σιάτιστα] || Κρήτη: το τόπι [Ανατολή,
Βραχάσι].
τραμπάλα || Πελοπόννησος: η τραμπάλα [Βρέσθενα, Λυγουριό, Πιάνα] | η ντραμπάλα [Αλποχώρι] | η θραμπάλα [Λυγουριό] || Ιόνιο: η κοντραπέζα [Κέρκυρα] || Ρούμελη: ο σαλταντρούτσος [Πάργα] | το σαλταντρούτσο
[Πάργα].
τράπουλα || Πελοπόννησος: η τράπουλα [Καλούσι] || Ιόνιο: η τράπουλα [Άγιος Δημήτριος, Αργυράδες, Ερεικούσα, Ζάκυνθος] || Ρούμελη: η τράπλα [Χρυσοβίτσα].
τραπουλόχαρτο || Ιόνιο: το τραπουλόχαρτο [Αργυράδες, Ζάκυνθος].
τριάπιθκια / άλμα εις τριπλούν || Κύπρος: τα τριάππιθκια [Άγιος Νικόλαος*, Ψεματισμένος].
τριζογύρα / μοιάζει με μεγάλη τραμπάλα -
το έπαιζαν τα αγόρια το Πάσχα || Κύπρος: η τριζοΰρα [Άγιος Νικόλαος*].
τσιλίκι / παιδικό παιχνίδι με δυο ξύλα
|| Ρούμελη: το τσιλίκι [Δελβινάκι] | η τσιλίκα [Στυλίδα, Φαρκαδόνα] | του τσουλιγκάρι [Έλατος].
τσιλικουκάρι / το κοντό ξύλο στο παιχνίδι
τσιλίκι || Ρούμελη: του τσιλικουκάρ [Ραψάνη] | η τσουλέγκα [Έλατος].
τσουλίθρα || Ιόνιο: η κωλοσύρα [Κέρκυρα] || Ρούμελη: η γλίστρα [Σταγιάδες].
τυφλόμυγα || Πελοπόννησος: η τυφλόμυγα [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα] | το τυφλοπάνι [Ρούτσι] || Ιόνιο: η τυφλόμυγα
[Ζάκυνθος, Σκινέας] || Ρούμελη: η τυφλόμυγα
[Τιθορέα] | η τυφλόμγα
[Γραμματικού] | η φουλπανίτσα
[Κανάλια] | του τζιβουνταράκ [Έλατος] || Κρήτη: η τυφλομύγια [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή].
χαρτιά / τραπουλόχαρτα || Πελοπόννησος: τα χαρτιά [Αγία Άννα, Βαλύρα,
Βεργαδαίικα, Κρέστενα, Λεβίδι, Λυγουριό, Σκεπαστό] | τα χαρτία [Τσέρια] || Ιόνιο: τα χαρτιά [Άγιος
Δημήτριος, Αργοστόλι, Βαθύ, Γάιος, Ερεικούσα, Οθωνοί] | τα χαρτία [Ζάκυνθος] || Ρούμελη: τα χαρτιά [Αμφίκλεια, Γραμματικού, Δομνίστα, Έλατος,
Κανάλια, Μακρινή, Μικρό Βουνό, Πάργα, Ραψάνη, Τσαμαντάς, Χρυσοβίτσα,
Ωραιόκαστρο] | τα πιξουχάρτσια [Σιάτιστα] | τα χαρτάκια
[Μακρολίβαδο] || Κρήτη: τα χαρθιά
[Σιρίλι] || Κύπρος: τα χαρτιά [Άγιος
Νικόλαος*, Έμπα].
χάσκας / παιχνίδι που παίζεται στο
οικογενειακό τραπέζι της τελευταίας αποκριάς, με βραστό αβγό δεμένο στην άκρη
ενός σπάγκου - κάποιος το κουνάει και οι άλλοι προσπαθούν να το πιάσουν με το
στόμα || Ρούμελη: ου χάσκας [Σιάτιστα] | του χάσκαρ [Δραμεσιοί, Χουλιαράδες] | ου χάσκαρς [Αγία Παρασκευή] | η χάσκα
[Αγιά, Ραψάνη] | χάσκαρου
[Μεσούντα].