Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
39. καθαριότητα
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
αλισίβα /
σταχτόνερο για μπουγάδα || Πελοπόννησος: η αλισίβα [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι,
Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βρέσθενα, Θαλάμες Θαλάμες, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα,
Λεβίδι, Λεχαινά, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά] | το θολόστακτο [Βαλύρα] | το θολόσταχτο
[Προάστιο] | το θελόσταχτο [Βρέσθενα] | το αλισιβόνερο [Στεμνίτσα] | το στασχτόνερο [Στεμνίτσα]
| το σταχτόνερο [Εξωχώρι] | το σαχτόνερο
[Λαγκάδια] | α αλισίβα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η αλισίβα [Άγιος, Κανάλια, Μέγαρα, Πάργα, Σταυροδρόμι,
Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η αλσίβα [Αμφίκλεια, Δαύλεια, Μεσούντα,
Στυλίδα, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | η αλτσίβα [Γουριά,
Γραμματικού] | το θολόσταχτο [Μέγαρα] | η θιλόσταχτ [Δομνίστα] | η κασταλαή
[Έλατος, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Χρυσή] | του καταστάλουμα
[Μηλίνα] | του σταχτόνιρου [Μηλίνα].
αλουσιά ||
Πελοπόννησος: η αλουσά [Σκεπαστό].
απλώστρα /
μπουγάδας || Ρούμελη: η απλωταρέα [Μέγαρα].
βρομιά || Πελοπόννησος: η βρομιά [Άγιος Δημήτριος, Δροσοπηγή, Λυγουριό, Προάστιο,
Σκεπαστό] | η βρόμα [Ρούτσι, Σκεπαστό] | α βρόμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η βρομιά
[Δελβινάκι, Τσαμαντάς] | η βρουμνιά [Μακρινή] | η βρουμιά [Δομνίστα, Μηλίνα, Τιθορέα] | η βρουμνιά [Γέρμας] | η βρόμα
[Άγιος Νικόλαος, Γέρμας, Δράκεια, Κανάλια, Πάργα, Πρέβεζα, Σιάτιστα,
Χουλιαράδες] | κρότσια [Τσαμαντάς].
γλίτσα || Ρούμελη: η γλίτσα
[Πάργα] | η γκλίτσα [Σιάτιστα].
καδούλι /
κοφίνι για μπουγάδα || Πελοπόννησος: το καδούλι [Σκεπαστό].
καθάρισμα || Πελοπόννησος: το καθάρισμα [Βρέσθενα, Εξωχώρι, Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το καθέζισμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: του καθάρσμα [Γέρμας, Δράκεια, Κιλελέρ, Σταυροδρόμι, Τιθορέα]
| η πάστρα [Γέρμας, Πάργα] | η παστράδα
[Τσαμαντάς] | του πάστριμα [Γέρμας, Έλατος].
καθαροσύνη ||
Πελοπόννησος: η καθαροσύνη [Βρέσθενα].
κορίτα /
σκάφη για πλύσιμο από σκαμένο κορμό δέντρου || Πελοπόννησος: η κορίτα [Δροσοπηγή]. || Ρούμελη: η κουρίτα [Κουμαρίτσι,
Λιλαία].
λαδιά /
σε ρούχο || Ρούμελη: η λαδιά [Γέρμας, Έλατος].
λάτρα || Ρούμελη: η λάτρα
[Σιάτιστα].
λεκές || Ρούμελη: ου λικές
[Φαρκαδόνα] | η ντάμκα [Έλατος].
λέρα || Πελοπόννησος: η λέρα [Βρέσθενα, Σκεπαστό] | α λέρα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η λέρα [Γέρμας, Μηλίνα, Πάργα] | η λιέρα [Πρέβεζα] | η λιάγκρα
[Έλατος] | η μούρσα [Έλατος, Σταγιάδες] | η μουρτζούλα [Έλατος].
λέρωμα || Ρούμελη: του λέρουμα
[Άγιος].
λιγδομουτζούρα || Πελοπόννησος: η λιγδομουτζούρα [Βρέσθενα]. || Ρούμελη: η λιγδογανιά
[Πάργα].
λουλάκι || Πελοπόννησος: το λουλάκι [Καλούσι, Ρούτσι, Στεμνίτσα] | το λουλάτσι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το λουλάκι [Δελβινάκι, Τσαμαντάς] | του λουλάκ [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Αγία Παρασκευή, Αμφίκλεια,
Γέρμας, Κανάλια, Δομνίστα, Λιλαία, Μακρολίβαδο, Μεσούντα, Μηλίνα, Ραψάνη,
Σταγιάδες, Φαρκαδόνα].
λούσιμο || Πελοπόννησος: το λούσιμο [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κάτω
Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι, Πάκια, Παραδείσια, Στεμνίτσα, Φενεός] | το άουσμα [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το λούσιμο
[Πηγή] | του λούσμου [Αγία Παρασκευή, Γουριά,
Δραμεσιοί, Έλατος].
μουτζούρα || Πελοπόννησος: η μουτζούρα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Αρχαία
Φενεός, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Ελάτη, Καλούσι, Κανδήλα, Κάτω
Λουσοί, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μελιγού, Μυγδαλιά, Προάστιο, Σκεπαστό,
Τρόπαια] | η μουντζούρα [Αλποχώρι, Νεοχώρι, Πιάνα] | α μουντζούρα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η μουντζούρα [Κουμαρίτσι, Πάργα] | η μουζούρα [Θαρούνια, Μέγαρα] | η μτζούρα [Αγία Ευθυμία, Αμφίκλεια, Λιλαία, Στροφυλιά,
Τιθορέα].
μπανιάρισμα ||
Πελοπόννησος: το μπανιάρισμα [Κρέστενα].
μπάνιο || Πελοπόννησος: το μπάνιο [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός,
Βεργαδαίικα, Καρυά, Λεχαινά, Σκεπαστό, Τσέρια] | το λουτρό [Αλποχώρι,
Κρέστενα, Λεχαινά, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια]. || Ρούμελη: το μπάνιο
[Μέγαρα, Πάργα, Πηγή] | του μπάνιου [Άγιος, Γέρμας, Γουριά,
Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Μεσούντα, Πλατύστομο, Τιθορέα, Τσουκαλάδες] | του λουτρό [Μακρινή].
μπουγάδα || Πελοπόννησος: η μπουγάδα [Μαγούλα]. || Ρούμελη: η μπουγάδα [Γραμματικού,
Κανάλια, Μασχολούρι, Μέγαρα, Πάργα, Πρέβεζα] | η μπγάδα [Αμφίκλεια,
Λιλαία, Τιθορέα].
ξέβγαλμα || Ρούμελη: του ξέβγαλμα [Άγιος,
Δαύλεια].
ξέπλυμα || Ρούμελη: το ξέπλυμα
[Τσαμαντάς].
πλύσιμο || Πελοπόννησος: το πλύσιμο [Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή,
Θαλάμες, Κανδήλα, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λεβίδι, Λυγουριό, Παραδείσια] | το κρύσιμο [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το κσύσιμο [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το πλύσιμο
[Άγιος Λουκάς, Μέγαρα, Πηγή, Σταυροδρόμι] | του πλύσμου
[Γέρμας, Δαύλεια, Έλατος, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μελισσουργοί, Μεσούντα, Μηλίνα]
| του πλύσιμου [Κανάλια, Πρέβεζα] | του πλύμα [Χουλιαράδες].
πλυσταριό || Πελοπόννησος: το πλυσταριό [Βρέσθενα, Λεχαινά, Προάστιο]. || Ρούμελη: του πλυσταριό [Αγιά, Γέρμας, Σιάτιστα].
ποδόλουτρο ||
Πελοπόννησος: το ποδόλουτρο [Αλποχώρι].
σαπουνάδα || Πελοπόννησος: η σαπουνάδα [Κανδήλα, Πάκια, Ροεινό, Ρούτσι] | α σαπουνάδα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η σαπουνάδα [Μέγαρα, Ωραιόκαστρο] | η σαπνάδα [Γέρμας, Έλατος, Μελισσουργοί, Πρέβεζα].
σαπούνισμα || Ρούμελη: του σαπούνσμα [Έλατος] | του σαπούντζμα [Σταγιάδες].
σίδερο /
με κάρβουνο για σιδέρωμα || Πελοπόννησος: το σίδερο [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά,
Κάτω Λουσοί, Λυγουριό, Ρούτσι, Σκεπαστό] | η παπίτσα [Άγιος
Δημήτριος, Αλποχώρι, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λαγκάδια, Μαγούλα, Σκεπαστό] | το σκανταλέτο [Δολιανά, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μαγούλα,
Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | η πλάκα [Ρούτσι] | το βαποράκι [Στεμνίτσα] | το σίδερε [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το σίδερο
[Δελβινάκι, Δολό, Τσαμαντάς] | του σίδηρου
[Αγιά, Άγιος, Γέρμας, Γουριά, Δράκεια, Δραμεσιοί, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Μικρό
Βουνό, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Χουλιαράδες, Χρυσή] | το σκανταλέτο (για φουστανέλα) [Μέγαρα].
σιντζίμι /
σύρμα για άπλωμα ρούχων || Πελοπόννησος: το σιντζίμι [Αλποχώρι]. || Ρούμελη: του σιντζίμ (γερό σκοινί) [Γουριά].
σκάφη /
πλυσίματος || Πελοπόννησος: η σκάφη [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος,
Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Κανδήλα, Κρέστενα, Λυγουριό, Προάστιο, Ροεινό,
Ρούτσι, Στεμνίτσα] | η σκαφίδα [Αρχαία Φενεός] | η σκαφίδι [Τσέρια]. || Ρούμελη: η σκάφη
[Άγιος Λουκάς, Δολό, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η σκαφ [Αγία Ευθυμία, Γουριά, Μεσούντα] | η σκάφα [Δαύλεια] | η σκαφίδα
[Βράχα, Έλατος, Θαρούνια, Κουμαρίτσι, Μελισσουργοί, Πρέβεζα, Τιθορέα,
Τσουκαλάδες] | του σκαφίδ [Δαύλεια, Δραμεσιοί, Έλατος,
Μακρινή] | η κουπάνα [Αγιά, Άγιος, Έλατος, Κανάλια, Σιάτιστα,
Σταγιάδες, Τιθορέα, Φαρκαδόνα, Χρυσή] | η κστέλα [Μηλίνα] | η χστέλα
[Δράκεια].
σκούπα (Buck list) || Πελοπόννησος: η σκούπα [Αρχαία Φενεός, Βεργαδαίικα,
Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Λαγκάδια, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Ρούτσι,
Φενεός] | το σάρωμα [Άγιος Δημήτριος, Καστρί, Κάτω
Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι, Λυγουριό, Μυγδαλιά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά] | α σκούπα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α σάρουμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το σάρι [Πέρα Μέλανα] | το σάζι [Πέρα
Μέλανα]. || Ρούμελη: η σκούπα
[Αγία Παρασκευή, Άγιος Λουκάς, Γέρμας, Γραμματικού, Δελβινάκι, Δομνίστα,
Δράκεια, Κανάλια, Καρίτσα, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο,
Μελισσουργοί, Μεσούντα, Μηλίνα, Πηγή, Πλατύστομο, Πρέβεζα, Τιθορέα, Τσαμαντάς,
Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα, Ωραιόκαστρο] | το σάρωμα
[Θαρούνια] | του σάρουμα [Αγία Ευθυμία, Γουριά, Λιλαία,
Μακρινή, Στυλίδα, Τιθορέα] | η φουκάλ [Γέρμας, Έλατος, Κανάλια,
Σιάτιστα] | του φουκάλ [Αγιά, Μασχολούρι, Σιάτιστα, Σταγιάδες] | φουρκάλ [Μηλίνα].
σκουπίδια || Πελοπόννησος: τα σκουπίδια [Δολιανά, Κανδήλα, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λυγουριό,
Πιάνα, Ρούτσι, Σκεπαστό] | τα σαρίδια [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι,
Βρέσθενα, Κανδήλα, Λαγκάδια, Λεχαινά, Μάλη, Μυγδαλιά, Πιάνα, Ροεινό, Ροζενά,
Ρούτσι] | τα σαρώματα [Βαλύρα] | τα ποσαζίιδα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | τα σαζίιδα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | τα σούκια [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: τα σκουπίδια [Βράχα, Γέρμας, Δελβινάκι, Κουμαρίτσι, Μακρινή,
Μηλίνα, Πηγή, Τσαμαντάς, Φαρκαδόνα] | τα σκούπιρα [Έλατος,
Σταγιάδες] | τα σκούπρα [Γραμματικού, Δολό] | τα σάβαρα [Έλατος] | τα σαράβαλα
[Χουλιαράδες] | τα σαρώματα [Θαρούνια, Στροφυλιά] | η σάρα [Στροφυλιά] | τα βούλτα
[Σιάτιστα].
σκούπισμα || Πελοπόννησος: το σκούπισμα [Κανδήλα, Καρυά] | το σάρωμα [Αλποχώρι,
Κανδήλα, Τσέρια] | το σάρουμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το σκούπισμα [Σταυροδρόμι] | του σκούπσμα
[Κουμαρίτσι] | του σκούμπζμα [Γέρμας] | του σάρουμα [Γουριά, Μακρινή | του φουκάλτζμα [Γέρμα] | του φουκάλμα
[Έλατος, Κανάλια, Σταγιάδες] | τα σιάφαρα [Τσαμαντάς] | τα σιούφαρα
[Τσαμαντάς] | τα ζιάφαρα [Τσαμαντάς].
σταχτοπάνι /
της μπουγάδας || Πελοπόννησος: το σταχτοπάνι [Σκεπαστό] | το σαχτόπανο [Λαγκάδια]. || Ρούμελη: το σταχτοπάνι [Μέγαρα]
| του σταχτουπάν [Αμφίκλεια, Κουμαρίτσι, Τιθορέα] | η σταχτουπάνα [Γουριά].
συγύρισμα || Πελοπόννησος: το συγύρισμα [Μελιγού]. || Ρούμελη: το συγύρισμα
[Πάργα] | το συγύριο [Πάργα].
σφουγγάρι || Πελοπόννησος: το σφουγγάρι [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Λυγουριό, Ρούτσι] | το σφούτζι [Λαγκάδια] | το σφουγγάζι [Πέρα
Μέλανα]. || Ρούμελη: του σφουγγάρ
[Γουριά, Δραμεσιοί, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Σιάτιστα, Τιθορέα] | ου σφόγγους [Γραμματικού].
σφουγγαρόπανο || Ρούμελη: η φασίνα
[Πάργα].
φαράσι || Ρούμελη: το φαράσι
[Πάργα] | του φαράς [Δράκεια, Έλατος] | το φαρασάνι [Πάργα].
